Bladsye / Pages

Wednesday, February 13, 2013

Gilbert Gibson - Kaplyn (2007)



Gilbert Gibson. KaplynTafelberg Uitgewers, 2007. ISBN 13 978 0 624 345 489.

Resensent: Joan Hambidge

Gilbert Gibson se Kaplyn is die tweede bundel van die digter wat bekroon is met die Protea-prys vir sy debuut: Boomplaats. In sekere kringe word daar gevoel dat hy die Ingrid Jonker-prys moes gewen het. Dis ‘n besondere digkuns wat op ‘n sobere wyse die wêreld van die mediese wetenskap betrek in verse wat intellektueel en intertekstueel werk. Maar ágter die sobere verse, is daar hewige emosie, verlies en pyn sigbaar.

In ‘n woordelys verduidelik die digter die kaplyn soos volg: “‘n (boomgesleepte) skoon stuk grond tussen twee vegtende lande, spesifiek met die intensie om spore wat die kaplyn kruis op patrollie raak te sien”. En dit is dan die digterlike aanslag: die opstand wat in slaap woel; gevegte tussen mense wat onopgelos voortstu; ‘n ouer persoon wat onthou hoe hy as kind getraumatiseer is deur sy pa se ongeluk, terwyl hy deelneem aan ‘n skoolkonsert; ‘n man wat by die vader se kis staan, ‘n knipmes in sy yskoue hand plaas sodat hy – indien hy nie werklik dood sou wees nie – sy pols kan oopsny ten einde werklik te kan sterf...

Dit is ‘n komplekse bundel met ingewikkelde verwysings en verswygings. Tussen afdelings is daar eksperimentele verse waarin die digter as’t ware assosiatief sy onbewuste aan ons voorstel: hoe hy met woorde speel, assosiasies skep (p. 75).

Ons vind hier ‘n geweldige sterk bemoeienis met die digterskap – ‘n soort skrynwerker van die woord. In ‘n minimalistiese vers dig hy soos volg:

mynramp

ek stuur ‘n kanarie
in jou hart af
om te kyk
of hy bly
leef

Die kanarie moet waarsku dat daar gifgasse mag wees en die gedig word ironies (en ikonies)  genoeg iets wat die digter aan die geliefde stuur om uit te vind of húl liefde nog bestaan....

Met elke lees, word nuwe verbintenisse tussen verse getrek. Die digter onthou ‘n halfgerookte sigaret wat uitgeskiet word langs ‘n vuur en ‘n mens dink aan Wallace Stevens se stelling dat die digkuns ‘n geweld van binne is wat jou beskerm teen ‘n geweld van buite. Die digkuns van Theodore Roethke kom eweneens aan bod met die ervaring van hoe die verhouding met die vader deur gedigte loop. Daar is dan verwysings ook na die Vader, die Bybel (in verdraaiings tussen afdelings wat die onbewuste van die digter voorstel as vlakkig en opstandig) en die gesprek met vaderdigters: Van Wyk Louw en vele ouer digters. Daar is ‘n gesprek met Ginsberg, ‘n prosavers en ongehoorde reëlbreuke (op die / ‘n / in / met ) wat ‘n intense bemoeienis met die digkuns verraai soos in die ars poetica (“die son gaan onder”, p. 10) waar die duine dui op die betekenisse wat voortdurend skuif. Of die ontginning van “hin” in ”ooie teen die rante”.

Die teks is “my skip” en die katakombes van die dooies (‘n broer wie se geweer hy erf) of die dooie digters via intertekste meld hul hier aan. Oorlog is eweneens ‘n metafoor – reeds aangedui in die titel – met verwysings na die grensoorlog en die geweld tussen mense, hul stiltes, hul verraad. “bataljon twee” (p. 37) is ‘n ars poetica, maar eweneens ‘n lewensbeskouing waarin die “groute”van hierdie menswees weergegee word. Pyn priem hier eentonig en opstandig, om Breytenbach aan te haal.

Woorde word met dubbelbetekenisse gelaai en die digter ontgin in “lupus”(p. 24) die twee betekenisse van die begrip – met ander betekenisse wat die leser opspoor in die voortdurende gesprek met die woordelys agterin of gesprekke met jou self.

Hy droom van mites en mitoses; van ‘n slaap waarin ‘n kinderliedjie – ons hoor hoe Mimi Coertse lamtietiedamtietie sing -  die weerloosheid van die spreker nogmaals weergee.

Die opstand teen die politieke onreg is fel, maar indirek. Hy buikspreek via Allen Ginsberg se “Howl” oor presies wat die onreg vir jong soldate ingehou het: hierom gedigte van die slaaploosheid, herkennings van geskondenheid in die self en ander (“delirium”, p. 58). In klein pynprikke word die kaplyn van ‘n psige ontbloot.

In “toemaar die donker man” (p. 61) word die huidige politieke onrus en soeke na werk brandend vertel in ‘n ontmoeting met ‘n swart jeugvriend en rondom voete word ‘n hele verlede en hede saam-gedig (via Jonker, o.a.). Dit is Gibson-vintage hierdie – die gedig tref jou by nabaat op sy felste, in sy oënskynlike beheer en afstand.

Iets hiervan bespeur ‘n mens in “finnegan’s wake”(p. 68) en in “margate”(p. 90).  In “forensiese poësie”(p. 84) verklaar hy sy manier-van-doen wat inspeel op ander verse se skepsis oor woorde en die prosavorm. 

Maar dit is juis hierdie beheer wat ook op die lange duur dalk gevaar vir die digterskap kan inhou: die digter moet sy emosies meer ontgin en vertrou. In navolging van Wallace Stevens is daar dertien woorde teen subjektiewe nood en pyn – hier word die pyn weer eens buite gehou deur die intellektuele skrynwerker wat o.a. met Neruda en Seamus Heaney praat.

Dit is egter nie ‘n bundel met altyd maklik of toeganklike verse nie. Die gedigte is ingewikkeld en word met elke lees ‘n komplekse refleksie op die digterskap.

Dit verdien om gelees te word.

[Hierdie resensie word met vriendelike vergunning van Die Volksblad geplaas.]