J.M. Gilfillan. Glas. Lapa, 2007. ISBN
978 0 7993 3920 8.
Resensent: Joan
Hambidge
Deur die jare
het J.M. Gilfillan ‘n vertolking gegee van die lewe van die buitestaanderkind
en onvervulde of reisende vrou wat dikwels deur verhale ‘n uitvlug of toevlug vind
in ‘n benouende bestaan van onbegrip, dwang of manlike oorheersing. Veral Van
stiltes en stemme in 1989 en die Die vrank smaak van frambose (1993) het
oortuig. Die novelles (Die verhaal van ‘n vrou, ‘n leeu en ‘n hoenderhen in 1995, en Pouoogmot in 1998), het
eweneens verskyn en die laaste novelle is vir my persoonlik haar mins
oortuigende teks.
In die jongste
bundel, Glas, vind ons bekende temas terug: liefde, onvervulling, verraad, stiltes – en die metarefleksie, d.w.s. ‘n
verhaal oor ‘n verhaal. Die sterkste verhale in die bundel is daar waar die
skrywer afstand kry oor haar emosies. Juis omdat sy oor die intiem-vroulike
skryf soos klere, gevoelens, ensomeer word die verhale dikwels bedreig deur ‘n
soet aanslag. In die metaverhale, soos die knap “Die kersieboom”, word daar
afstand geskep en is die vertellende instansie skepties oor geykte beelde en
hoe mans na vroue-literatuur kyk.
Liefdesontrou en –onvervulling word ondersoek
tydens ‘n reis van ‘n man en vrou. Wie vertel die waarheid? Die eggenoot? Die
“versteurde” vrou? Totdat die leser besef dat die derde karakter, by wie hulle
tuisgaan, die rede vir haar ineenstorting was weens haar wete dat hy ‘n
bloedskendige verhouding met sy dogter bedryf. Die verhaal word ‘n sydelingse
kommentaar op die sogenaamde “mad woman in the attic” en hoe vroue deur mans in
tekste gerepresenteer is deur die jare. Hierdie vrou kry agentskap deur dat sy
aan die woord gestel word deur ‘n simpatieke vroueskrywer wat namens ander
vroue praat. Dit is egter nie ‘n woedende feministiese posisie nie, maar een
van lydsame opstand.
In “Wind” ontdek
‘n vrou dat haar man se ontrou ‘n relasie met ‘n ander man behels. In ‘n soeke
na sin knoop sy ‘n gesprek aan met ‘n verloopte en die konfrontasie met die
eggenoot bly uit: die betekenis of sin wat sy aan haar lewe probeer gee,
verbeel sy haar staan in ‘n traktaatjie opgeteken wat deur die wind weggewaai
word.
Op ‘n behendige
wyse tree sy in gesprek met ‘n bekende belydenis van Athol Fugard oor ‘n
treinongeluk en hoé moeilik dit vir ‘n skrywer is om sinvol op so ‘n tragedie
te
reageer in “Van
treine en van hoenders”. Háár verhaal situeer sy anders, by monde van ‘n
literêre “groupie” – boonop transponeer sy die verhaal na die eg plattelandse
Afrikaanse leefruimte, maak die verteller ‘n man en verander aan die
oorspronklike gegewe. So gelees, word die verhaal ‘n kommentaar op hoé skrywers
met mekaar in gesprek tree en hoe daar as’t ware geen kopiereg op idees bestaan
nie. Fugard het immers dit in ‘n koerant gelees en hervertel voor ander skrywers
en raconteurs.
Die opposisies
in verhale is soms te maklik: “Die
brief” waarin ‘n ballerina op dansende voete na hom sal aankom, teenoor die
ander vrou wat ‘n swaar skoen dra!
Die prosa sit
vol geykte beelde en neig na mooiskrywery, ofskoon die begin van bundel ‘n
Duisend-en-Een-Nagte wil aankondig…
Soms mis verhale
‘n sterk(er) slot of is die aanslag, vir hierdie leser altans, te soet.
Hierdie leser
verkies navrante slotte of ‘n (meer) siniese wending of dénouement.
In hierdie
verband het A.S. Byatt met The djinn in the nightingale’s eye die sprokie /
fantasie / meta-gegewe puik ontgin, op storie- en taalvlak.
In die sterkste
verhale is Gilfillan op haar beste. Die
verhale moet egter skerper gefokus word en die oordadige taal kort snoeiwerk.
In Imagining characters – van Byatt & Sodré – word daar fassinerend geskryf
oor vroue-fiksie en die rol van verbeelding.
Wat die
titelverhaal skrynend maak.
Bronne:
Byatt, A.S.: The Djinn in the nightingale's eye.
Chatto & Windus, Londen. 1994.
Byatt, A.S.: Possession: A Romance. Chatto &
Windus, Londen. 1995.
Byatt, A.S.
& Sodré, Ignês: Imagining
characters. Six conversations about
women writers (red. Rebecca Swift). Vintage, Random House, Londen.
1995.
[Hierdie
resensie word met vriendelike vergunning van Die Volksblad geplaas.]