Gilbert Gibson. Oogensiklopedie. Tafelberg Uitgewers, 2010. ISBN 978 0 624 04831 2.
Resensent: Joan Hambidge
Gilbert Gibson
het vanaf sy debuut met Boomplaats
(2005) die aandag getrek as ‘n opwindende digter wat op ‘n slim wyse werk met
intertekste. Toe kom die tweede bundel Kaplyn
(2007) en hy maak van die intertekstuele spel iets verregaande en uitdagend. Hy
verskaf vooraf woorde, nee eintlik spore, waarmee die leser die bundel moet
benader. Daar is selfs ‘n woordelys agterin om vreemd-klinkende en mediese
woorde te help verklaar in die leesaksie wat ‘n kaplyn is. (En ‘n kaplyn is ‘n
boomgesleepte skoon stuk grond tussen twee vegtende lande, spesifiek met die
intensie om spore wat op die kaplyn kruis op patrollie raak te sien.)
Die jongste
bundel heet Oogensiklopedie. Ons vind
weer ‘n woordelys wat begrippe verduidelik Griffin lei ons na Ondaatje, die
seun van Michael (wat op die voorblad verkeerd gespel word).
Die
verduidelikings / endnote help dus die leser om die gedig oop te maak en as’t
ware vanuit die digter se bedoeling te lees. Ons het dus die inhoudsopgawe – op
die voorblad soos by Loftus Marais se Staan
in die algemeen nader aan vensters – en dan die gedigte met die verklarings
(aangegee as “woorde”). Die oog as I /eye is alreeds ‘n gelade simbool. ‘n Mens
dink hier (onder andere) aan Luis Bunuel en Salvador Dali se Un chien Andalou waar die kyker sien hoe
‘n oog deurgesny word. Hierdie surrealistiese kultusfilm is vir my ‘n
persoonlike kode by die lees van hierdie bundel waar die leser as’t ware van
gedig na nawoord blaai, net soos in die film bekend om sy opheffing van ‘n
kontinue ervaring.
Gibson stel dus
bepaalde eise aan die leser, omdat sy gedigte nie volgens konvensies werk nie.
“another roadside attraction” aktiveer onder andere Tom Robbins se kultusroman
uit 1971. Dit is ‘n roman bekend om die non-liniêre progressie en in die gedig
word die leser gekonfronteer met ‘n bloedige einde: ‘n gesin word uitgewis en
“ingelyf” by ‘n vervoerwa weens ‘n kind wat ‘n balletjie gooi. Die pa se aandag
word afgetrek: hy het sy oë neergeslaan.
Al die geledinge
rondom die oog word in hierdie bundel in ‘n komplekse simbool-struktuur
geaktiveer: sikloop, katarak, sien / kyk, sluiter, versluier, blik, wenkbroue,
wimpers, oogknip, oogvog, pupil, sig, blind (onder andere is daar ‘n gedig oor
Borges) ….
Dit is ‘n
digterskap waarin daar dikwels besin word oor die rol van die digkuns:
Die woord met
lug ‘n droom besleg
wat die donker
van winter
nes ‘n
voortdurende gedig
die beste vir
later verberg (89, “sikloop”, ii).
Hierom dan ‘n
woord in die kantlyn wat die leser moet neem na ‘n direkte verwysing of
assosiasies oopmaak in die gemoed. Derrida se en marge kom dikwels hier ter sprake (skrywe) en die spel met
tekens, nawoorde, die bewuswees van die woord se signifikasie, betrek Of Grammatology. Tekens, woorde, betekenisse. En wat uiteindelik nie opgevang kan
word nie. Die digter wat wag op ‘n droom (“seiko seahorse”, 81, op ‘n gedig, op
“closure” / sluiting.
Die gedigte
beweeg tussen hoogs emosionele verse en gedigte wat intellektueel in beheer is.
‘n Gedig wat ‘n mens altyd sal bybly is die vierde gedig uit “sikloop”:
‘n man met ‘n
katarak aan die een kant
loop in die tuin
sy naam is samuel,
maar hy lyk soos
simon die houthakker
sy
vlaktepredikasie is oor leaves of grass
soos die
toesegging van ‘n plaasskool
lê sy voete die
dubbele standaarde neer
sy oog loer
omkors met sout
die wang ‘n
goedhartige
in die tuin is
azaleas versigtig versprei
nes diasporas
van afrikaners in’n ander land
hy reis tot waar
die beddings verval tot wit
die sterjasmyn
tot waar die struike
tot niks
verdwyn, en die faulkners nog woon
in die moeë
middel van die mississippi:
op vrydae sit
Samuel die swart
sakke uit
“Ek onthou
jou dus behendig / gephotoshop teen die dood” (124) is van die ongelooflike
beelde wat die digter gebruik. ‘n Baie sterk motief in hierdie bundel is die
talle verwysings na die religieuse. In die slotgedig “wat die mens” (130) word
daar duidelik ingespeel op die Bybelse gegewe, maar dit word hier verdraai na die
moderne mens met al sy ellendes en angste. Dit is asof die digter in hierdie
bundel besig is met ‘n bestekopname van sy jeug en as’t ware sy lewensfilosofie
van nou probeer bepaal teen dit waarmee hy groot geword het.
Oogensiklopedie is nie ‘n maklike bundel nie. Dit
gee nie sommer sy geheime prys nie en die talle kruisverwysings maak van die
bundel ‘n besondere ryk tapisserie.
[Hierdie
resensie word met vriendelike vergunning van Fine Music Radio geplaas.]