Resensie | C. Johan Bakkes - Moer toe die vreemde in | Protea, 2022
Resensent: Joan Hambidge
I
C. Johan Bakkes is ‘n geliefde skrywer van aweregse reisjoernale. Presies twintig jaar ná sy debuut verskyn ‘n bygewerkte, heruitgawe by Protea: Moer toe die vreemde in.
En bygewerk beteken hier terugkyk, weer kyk, en weer reis. Met ‘n naskrif telkemale: ironies, speels, melancholies.
Op die agterblad is daar ‘n kwatryn van Hennie Aucamp:
Jy stap na Moerland toe en terug
‘n pak herinneringe op jou rug
ná sand en sweet weet jy net hoe
‘n hart kan beur na Timboektoe.
Timboektoe is hier dan ‘n werklike plek, maar ook ‘n plek van fantasie en droom soos ‘n groot kortverhaalskrywer dit bestendig het in Afrikaans. Aucamp, self ‘n meesterverteller van die reisverhaal, is familie van Bakkes. Sy moeder, Margaret Bakkes se kleinneef is Aucamp. Van Mevrou Bakkes se verhale is opgeneem in Wys my waar is Timboektoe (Tafelberg, 1997).
Bakkes kom uit ‘n skryffamilie van Hennie Aucamp, Margaret Bakkes en sy broer Christiaan skryf ekologiese verhale en stories oor sy belewenisse as indertydse veldwagter.
II
‘n Goeie reisbeskrywing is altyd gekoppel aan die reisiger se outentieke waarnemings of indrukke. Paul Theroux se puik The Great Railway Bazaar (1975) het Asië oopgemaak lank voordat hierdie leser daardie ruimte besoek het.
‘n Goeie reisbeskrywing gee die negatiewe en positiewe van ‘n land weer. Ontberinge sowel as ontdekkings.
En opofferinge is part en deel van hierdie sub-genre. Koors, siektes, diefstalle, misverstande, vlugvertragings en wat nog. Theroux se reis het vier maande lank per trein geduur …
Selfs reise in luukse hotelle beskerm die reisiger net solank teen die onverwagse, wat by nabaat die reis in die onthouboek plaas. Daardie aaklige storm by die Iguasso-valle toe die hele hotel se ligte afgaan. Juis dit wat ‘n mens laat swaarkry, onthou jy agterna van ‘n reis na die vreemde.
Bakkes is bekend vir sy lang hare en bangles waarmee hy self die spot dryf. Sy verskillende name som hom op: Sylvester Alone, Moses onder die Witbooise, Induku (kierie), sy safarinaam. Dit verklap dan sy aanpasbaarheid en transformasie by moeilike landskappe of situasies.
Ons vind wonderlike beskrywings en woorde soos pampelmoes (pomelo). En vloeibare versnaperinge is ook hier. En pampoenuur.
Wanneer laas het u die idioom gehoor “my pis begin bitter raak” vir moerig wees? Of kiekiekakkertjie?
“Moedswil” rondom onwettige wildtrofees met ‘n nurkse doeanebeampte is skreeusnaaks. Eerlik en op die man af geskryf. Amper was daar groot moeilikgeit.
En die opteken van so ‘n reisboek eis aantekeninge as ‘n tersyde; en dit moet reisgenote verstaan want dink dis nie werklik belangrik nie (72). Die skrywer-as-reisiger beleef dinge anders.
Watter plek vang hy die beste op? Vir my gevoel plekke van stilte soos by Naukluft, maar ook gewaande eksotiese ruimtes soos sy raakvat van Timboektoe. En natuurlik Kilimanjaro.
Die toonaard van elke reisinskrywing verskil. Hier is humor, verlies, opstand, woede wat die skrywer C. Johan Bakkes knap navigeer.
En die tweede reis wys altyd hoe plekke (en mense) verander het. Theroux het hieroor geskryf in sy travelogue Ghost Train to the Eastern Star (2006).
Die reis as pelgrimstog, die reis as blaaskans, die reis as ontdekking, die reis as soeke na die self, die reis as aflegging van die self, die reis as wegvlug.
Dit alles besê Bakkes.
Hier is ook foto’s. In die gevleuelde woorde van Susan Sontag:
The very activity of taking pictures is soothing, and assuages general feelings of disorientation that are likely to be exacerbated by travel. Most tourists feel compelled to put the camera between themselves and whatever is remarkable that they encounter. Unsure of other responses, they take a picture. This gives shape to experience: stop, take a photograph, and move on. The method especially appeals to people handicapped by a ruthless work ethic — Germans, Japanese, and Americans. Using a camera appeases the anxiety which the work-driven feel about not working when they are on vacation and supposed to be having fun. They have something to do that is like a friendly imitation of work: they can take pictures.
Nooit moet hy ophou nie. Norrevøk, soos hy self geskryf het.
(Hierdie resensie word geplaas met vriendelike vergunning van Fine Music Radio)