Resensent: Joan Hambidge
Die sub-titel van Still Further lui: New Poems, 2000–2020. Na 'n lang stilte – die laaste bundel het in 2005 verskyn – is die ernstige digkunsleser dankbaar vir hierdie versameling, geoes uit verskillende publikasies. Gedigte uit klein poësietydskrifte word byeengebring en kry dus binne bundelverband nuwe betekenisse.
Douglas Reid Skinner word vermeld 'n redakteur van die gedigte en wyle Dan Jacobson was altyd 'n eerste leser. Jacobson met sy buite-blik op hierdie land resoneer met die digter se afstand-en-vertrek.
Hierdie is die werk van 'n geoefende digter wat in die kleinste besonderheid 'n gedig kan opvang:
The deconstructed triangles
of seagulls' prints
criss-cross the rippled sand (“Cove Rock, Igoda River Mouth”, 14).
Dit is dan gedigte wat met hierdie verwysings werk en 'n criss-cross word deur die digkuns. My eksemplaar sit vol donkie-ore en uitroepe van bewondering. Die digter het verskeie tegnieke van die digkuns onder die knie. Daar is skerp, ironiese en afstandelike waarnemings oor menslike sotheid, maar ook verlangens na verlore vriende, liefdes en Afrika. Daar is opstand teen onreg; die digter was immers 'n anti-apartheid aktivis wat in Engeland moes gaan woon en die ellende van die vorige bewind moes meemaak soos eensame opsluiting. Hy is terugkeer na Suid-Afrika geweier en die leser kan hierdie letsels raaksien in sy gedigte. Die motto van Nigel Balchin beklemtoon dat in die ouderdom behoort jy nie meer tot enige land nie. Die bundel is dan laatwerk.
Die openingsgedig “In England Now” sinkopeer die herinneringe aan Afrika en hoe 'n mens altyd 'n buitelander (inkommer) bly in Engeland; al het jy 'n “English voice”.
Nostalgie, heimwee, verlange en melancholie bepaal die toon van die gedigte. Die voorblad van die bundel dui iets broeiend aan. In die gedig “Storm” (79) staan daar:
I’m the messenger, and my message is the storm:
'n Mens sien ook iets hiervan in die vers “Someone” (36) waar die leser self moet besluit wie hierdie persoon is. Dalk 'n ver-beelding van die dood? Ouderdom en afskeid; afskeid en vertrek, skerp weergegee in “Small Town, Old Age” (33) in die waarneming van kannas se verskillende kleure.
A sliver of moon, sliced as thin
as cucumber for a sandwich. (34)
In die ironies-satiriese “The Security Policeman's Song” (38) word die polisieman aan die woord gestel as verskonend en selfregverdigend. En inderdaad verander die politiek voortdurend met die pynlike, onlosmaaklike band tussen polisieman en gefolterde.
Die verwysing na Afrikaanse plekname word meer as die landskap. “Nietgenaamd” (94), vir Gus Ferguson, word ook 'n lamentoso oor geheueverlies.
In “Words & Music” (89) beskryf hy wel die landskap, maar dit word 'n ars poetica oor die stiltes tussen woorde en dat die digkuns sy eie eise stel, vérby emosie. Die lykdig – vir Julia Swindells – heet “An Interruption” (72) en hierdie pynlike vers beweeg terug na die eerste vers.
“Au Contraire” (52) maak hom die digter van die parabool tydens die lees van Ovidius – en word 'n broeiende verslag van ballingskap.
Reverse exile, then, to be sent to London from the provinces –
Except that I loathed London with its cliques and claques, chattering hacks …
Lamentasies, homages, spel met ryme, himnes, gebede, vertalings en intertekste wys op 'n digterskap van nadink oor die bedryf. “Old Oak” (86) praat onbewustelik met Eybers se gedig “Orkaan” met sy orentbly wat gewoonte word. Twee gedigte wat die boom personifieer: by die een val die boom, by die ander digter bly dit staan. Beide digters werk met ironie en paradoks.
Dit is 'n bundel vir hierdie tyd met die oorgang tussen herfs en winter. Soos die verskillende seisoene bepaalde emosies vergestalt, vind ons in hierdie bundel verskeie emosies: teerheid wanneer hy oor kleinkinders en tydgenote skryf; woede oor onreg en ‘n blymoedigheid oor die digkuns as ‘n “well-wrought urn” in Cleanth Brooks se terme. Catullus en Montale word nuut verpak, nes “Simple Song” waarin hy dans met Ingrid Jonker se woorde (48).
“A Sort of Prayer” (100) gee hulde aan J.M. Coetzee met die ebsef van verganklikheid ingebou in so ‘n homage aan ‘n jarelange vriend. Wat kan alles ingelees word in Omdraaivlei? En kyk hoe mooi praat hy met ‘n Juffertjie-roer-in-die-nag in ‘n gedig (63).
‘n Verruklike bundel vol besinning, vol emosie – vol terugkyk.
Hier is 'n gedig:
In England Now
“I don't think you belong to any country in particular when you are old”.
Nigel Balchin, Darkness Falls from the Ai
For Kate Wilson
Before the dawn, a dream of what I lost
By leaving when I did; and then the sky
Blood-streaked enough for home, and I
Remembered what you asked.
“But haven't you already made your choice?
You've lived in England more than half your life,
You have a house, career, a wife –
Even an English voice.”
Old friend, you know quite well how much I've changed –
But still I need those deep horizons, where
(With no impediment but air)
The far-flung land is ranged.
You say I'm almost English now – should keep
Myself concealed? A fractured part of me,
My heart perhaps, will always be
In Africa: when I'm asleep
Or when the early breezes shift the haze
Of mornings into Sussex summer skies,
The promises of heat revive
Those distant dusty days.
So if we “immigrants from overseas”
Have found in England rich security
Since here one may be almost free –
“Such teeming destinies”
Once held in England's boundless “master-work”
Come now to sweep the streets, or teach, or nurse –
Must we be told that we should curse
Our past as wholly dark?
Accumulated anguish for a name
And nothing good to find, but grief in loads
Piled up like cairns on mountain roads
To fool an exile home?
And yet both here and there I'm tainted by the past –
An Englishman come lately back again,
Who thought that he might skip the pain,
Colonial to the last.
So here I stay, half-hoping still to go.
The claim of birth would be of little use
If once again I made a choice.
The years are not so slow.
The morning spreads its wings; the ash-tree leaves
Are making music out of light and shade;
The early colours smudge and fade;
A roosting ring-dove grieves.
I am in England now: old hypocrite,
Who bows and smiles and nods and does his best
To seem content. I'm loyal at least –
Or is this still deceit?
Two of the quotations in Stanzas 6 & 7 are from W.E.Henley's poem, “England, My England”. (Published in The Use of English, August 2009)