Tomas Tranströmer – Alles keer om (Vertaal deur De Waal Venter. Akademie vir Wetenskap en Kuns, 2020. ISBN 978 0 620 905022 2
Resensent: Joan Hambidge
Die skoonheid van wondere is gevind
I
De Waal Venter het met sy Pablo Neruda-vertalings Vandag is boordensvol (2019) die gesogte Akademieprys gewen.
http://joanhambidge.blogspot.com/2019/08/resensie-de-waal-venter-vandag-is.htmlBesoek 24 Desember 2020
Alles keer om is sy vertalings van Tomas Tranströmer se verse wat in 2011 met die Nobelprys vir letterkunde bekroon is. Gebore 1931 en oorlede in 2015 was Tranströmer digter, vertaler en sielkundige.
Modernisme, ekspressionisme, surrealisme – so is hierdie gedigte al tipeer. Hierdie digter – soos vele modernistiese digters – is beskuldig van ‘n a-politiese aanslag.
Met die lees van hierdie pragtige antologie het hierdie leser weer teruggekeer na die verse van Wallace Stevens, in lewe ‘n baas van ‘n assuransie-maatskappy in Connecticut en volgens homself glo ‘n Sondagdigter, gebore in 1879 en oorlede in 1955.
Opperman was ‘n groot bewonderaar van Stevens se poësie.
In “An Ordinary Evening in New Haven” (1950) skryf hy:
The poem of pure reality, untouched
By trope or deviation, straight to the word,
Straight to the transfixing object, to the object
At the exactest point at which it is itself,
Transfixed by being purely what it is.
A view of New Haven, say, through the certain eye,
The eye made clear of uncertainty, with the sight
Of simple seeing, without reflection. We seek
Nothing beyond reality.
Stevens is duister, verwikkeld, maar soms ook liries. Soos Tranströmer, waar die lees van sy gedigte ‘n bykans hipnotiese effek het op die leser. Die voorblad gee vir ons ‘n ómgekeerde beeld van ‘n idilliese Sweedse huis met bome …
Helaas is alles nie pluis hier nie. Ons verneem van ‘n onstelde meditasie en daar is elegiese verse. Telkens word ‘n mens bewus van ‘n dubbele keuse en tyd is ‘n gevange insek:
My polshorlosie
gloei hardkoppig met die tyd se gevange insek. (39)
Simenon se lewe was ook vol onstuimighede ten spyte van speurder Maigret se beheer oor alles. En Tranströmer skryf oor stilte – nes sy meesterlike landgenoot Ingmar Bergman dit weer op sy beurt uitstekend vertolk in films. Autumn sonata (1978) en The silence(1963) bly gewoon hoogtepunte in die verbeelding van ‘n versmorende stilte wat sy digterkollega eweneens aanspreek.
“In klein bleek telegramme van die wêreld” (51, “Lamento”) is die pynlike geskiedenis van die Afrikaanse digter D.P.M. Botes opgesluit.
Soos Stevens werk Tranströmer met verwysings, selfs soms met ‘n voetnoot; ander kere moet die leser self die verwysing ontsluit.
II
“Oggendvoëls” (65) is betowerend mooi en hierdie ekster gesels met Opperman se narokkong. Die ekster is die hel se voël; by Opperman is die narokkong, via Sangiro se Koors, die draer van slegte nuus. Opperman se “Koggelbos” (Komas uit ‘n bamboesstok)gebruik die narokkong met sy grieselige, eentonige en rou geroep, soos Snyman uitwys in Mirakel en muse (129).
Stilte. Eensaamheid. Isolasie. Die soeke na sin en betekenis navigeer hierdie besondere verse vérder. Grimmige humor vind ons ook soos in “Oklahoma” (73) waar die Sweedse besoeker na ‘n Indiaanbyl kyk …
In ‘n lewenskets van Grieg (“‘n Kunstenaar in die Noorde”, 79) is die vleuelklavier so beknop ingepas as ‘n swael onder ‘n teëldak. My eksemplaar sit vol uitroepe waar ek so bekoor is deur ‘n mooi beeld.
Daar is verse wat kort en kragtig is; selfs ook ‘n villanelle, prosaverse – telkens bly die leser bekoor deur ‘n vers wat jou inkatrol en onkant betrap.
Die posseël se vlieënde tapyt
die adres se steierende letters
plus my verseëlde waarheid
swewend nou oor die oseaan. (“Lugpos”, 169)
Die digter betrek die geskiedenis, die skilderkuns (o.a. Turner), musiek, en daar is selfs ‘n verwysing na die Transvaal. Shangai en uit ‘n Afrika-dagboek staan hier.
Daar is soos by Wallace Stevens ‘n soeke na die woord wat die regte emosionele lading moet weergee. Soos by Opperman.
III
‘n Groot geskenk in hierdie troebel dae hierdie vertalings van De Waal Venter. Hierdie leser ken nie Sweeds nie, maar via die Engelse vertalings imponeer De Waal Venter s’n bepaald.
https://www.poetryfoundation.org/poems/51016/the-indoors-is-endless Besoek 24 Desember 2020
Hy het in Venuti se terme die gedigte huis toe gebring. In ‘n nawoord gee De Waal Venter redes vir sy keuses en verwys na verskillende vertaalteoretici se sieninge oor vertaling. Sonder vertalings sou ons ervaring van ander letterkundes nie bestaan het nie.
Ek is geborge in my skadu
soos ‘n viool
in sy swart kas … (“April en stilte”, 171)
is ‘n melancholiese strofe wat hierdie leser al lankal met haar saamdra, danksy De Waal Venter se bekendstelling van hierdie digter aan ons en een wat ek met sy toestemming as ‘n motto wil gebruik.
“Droomseminaar” (148) is ‘n gedig wat sterk resoneer met die tyd waarbinne ons leef …
Die onlogiese, die primitiewe, die droom, stiltes en spiritualiteit word saamgesnoer in wonderbaarlike gedigte met worstelstelsels wat ondergronds práát met ander digters in die “oop en geslote ruimtes” van die digkuns.
Daar is soos Neruda mos gewaarsku het: geen digters nie; net een groot digkuns.
Bronne:
Shumaker, Wayne. 1965. An approach to poetry. Londen: Prentice Hall.
Snyman, Henning. 1983. Mirakel en muse. Johannesburg: Perskor.
Lys van bundels:
- 17 Poems (17 dikter), Bonniers, 1954.
- Secrets on the Way (Hemligheter på vägen), Bonnier, 1958.
- The Half-Finished Heaven (Den halvfärdiga himlen), Bonnier, 1962.
- Bells and Tracks (Klanger och spår), Bonnier, 1966.
- Seeing in the Dark (Mörkerseende), Författarförlaget, 1970.
- Paths (Stigar), Författarförlaget, 1973.
- Baltics (Östersjöar), Bonnier, 1974.
- The Truthbarrier (Sanningsbarriären), Bonnier, 1978.
- The Wild Market Square (Det vilda torget) Bonnier, 1983.
- For the Living and the Dead (För levande och döda), Bonnier, 1989.
- The Sorrow Gondola (Sorgegondolen), Bonnier, 1996.
- Prison (Fängelse), Edition Edda, 2001 (from 1959).
- The Great Enigma (Den stora gåtan), Bonnier, 2004.
(Hierdie resensie word geplaas met vriendelike vergunning van Versindaba)