Resensent: Joan Hambidge
I
Op die agterblad van die veel bekroonde Kobus Moolman se jongste digbundel The mountain behind the house verwys Kelwyn Sole tereg na die "sparse, controlled style". Die gedigte is oënskynlik "oop" en "eenvoudig", maar onder draai die duiwels rond.
The mountain behind the house is 'n bundel wat hierdie leser emosioneel getref het. In die vierde afdeling ("Mother") word 'n pynlike verslag van die moeder ('n moeder; alle moeders dus) gegee. Hierdie vrou is misken deur die gemeenskap en die enigste prys wat sy ooit gewen het was die "badge for best bandage technique". Waarskynlik eindig haar lewe in demensie wanneer ons lees dat die oë "filled with so much smoke" dit aktiveer.
Op 'n subtiele wyse word 'n ongeleefde lewe karteer, 'n vrou wat vroeg moes skool verlaat in 'n tyd toe mans geleenthede gehad het en vroue nie. Hierom werk sy in haar ouers se vis en tjips-winkeltjie in Port Alfred. Genderkommentaar op die lot van vroue.
Ek begin met hierdie afdeling, omdat hierdie bundel met 'n sirkelgang werk. Verse kan jy telkens weer anders lees. Die digter dwing 'n mens telkens terug van agter na voor.
II
Die titel en voorblad waarsku die leser dat jy moet fynkyk. Hierdie pragtige voorblad – gestroop, spaars, essensieel – aktiveer die skilderkuns van Adriaan van Zyl waar die landskap in sy leegheid 'n boodskap oordra. Die landskap as die vertolker van stiltes.
En hier is daar dan ook 'n gedig "Filing cabinet" opgedra aan die skilder Andries Gouws waarin "the sharp diagram of silence" beskryf word. Dit is na aanleiding van "Metal Cabinet, Laundry". Gouws se skilderye is meditasies - en hierdie bundel is eweneens meditatief in sy onderbou.
Moolman gebruik ook personifikasie om deure 'n stem te gee. Die deur met die onversadigbare begeerte "for dressing up in human attributes". In "The tongue" is daar 'n spel tussen stilte en taal. Die paradoks van die digkuns is immers om stilte oop te skryf of voor te stel in konkrete beelde.
In afdeling VI vind ons een gedig: "Bone" en afdeling VII gee vir die leser 'n duidelike leidraad: tracing paper.
Iets wat jy aftrek – dit aktiveer Jacques Derrida se absence/presence. Trace / grammé plaas ons direk in Derrida se Of Grammatology. Die vertaling van Spivak is weer geraadpleeg (Johns Hopkins, Baltimore, 1976) om iets van die spel van uitgestelde betekenis te begryp.
Moolman laat vele spore vir natrek of weer beskou. Uitgestelde betekenis(se) is waarin hy uitmunt. Die leser word telkens uitgedaag om 'n gedig weer te lees soos die foto op die omslag. Waar presies staan daardie huis? Kyk na die krake op die foto wat met die agterblad saam bekyk moet word: hier is die berg vérder afgeneem en die pad na die huis meer sigbaar.
Ons vind talle paradokse hier: die "sound of leaves" klink soos "bricks tossed":
how much the sound of leaves
is like bricks being tossed
up to the second storey,
where the loud light lives.
In afdeling III word vreemde ruimtes verken en 'n road trip deur gemaak deur Suid-Afrika. Die kode is Basho. Die sub-titel haibun:
Haibun (俳文, literally, haikai writings) is a prosimetric literary form originating in Japan, combining prose and haiku. The range of haibun is broad and frequently includes autobiography, diary, essay, prose poem, short story and travel journal.
2
Alone, a farmhouse
appears out of the dawn –
a bird's white wing.
Met die onderskrif: Bethlehem / Winburg / Brandfort
(Daar word ook politieke verwysings gemaak na Winnie Mandela en hartgrypende verse oor armoede en ellende soos "Little girl".) En vele ander politieke werklikhede word weergegee.
In VIII – Aubade – word die oggendlied aan die einde van die bundel geplaas. Hier is daar dan 'n duidelike spirituele inkering, 'n nuwe blik op alles ...
Aubade
The sky is burned ahead of them.
All the trees have fallen flat.
The moon is late. And will be losing.
Wind is predicted for the streetlights.
They might be lying together catching their breath.
They might be dressing silently, filling
their eyes for the long drought ahead.
Or none of these. Only birds
whispering amongst the leaves of grieving.
The road is empty ahead of them.
The sidewalks are solitary again.
Silence has the howl of skin
shocked by separation.
III
Dit is 'n besonderse digterskap en hierdie leser was destyds op die paneel wat die Ingrid Jonker-prys aan hom besorg het. Ondertussen het hy sy talent veelvoudig bewys. Hy skryf oor genderpolitiek, die politiek van die land en oor verwonde mense.