Resensent: Joan Hambidge
I
Die digter Johann de Lange het sopas drie bundels vir ons gelewer. Die meeste sterre is lankal dood (Human & Rosseau), Duimnaelsketse (Naledi) en 'n bundel boertige ryme van Hennie Aucamp wat heet Oopkardoes (Naledi). "Versôre" deur Johann de Lange.
'n Besondere prestasie wat De Lange se belangrike posisie bevestig as digter én bloemleser soos in Soort soek soort (1997) en Die dye trek die dye aan (1998), met Antjie Krog as mede-samesteller.
Die meeste sterre is lankal dood is vintage-De Lange in die volgehoue gesprek met Van Wyk Louw, o.a.:
Slot
Soggens & saans bid ek diskreet
bely die sondes waarvan ek weet.
Aanstons sal ook my gebed wegsink
& ek my koel gedagte skink
of straks, op 'n vraag vas-
steek, in medias
Louw se beroemde siening dat slotte ook sleutels is, word hier ópgehef: in medias res en dus onvoltooid. Die programgedig uit Tristia word eweneens geaktiveer.
Die gedig het nie 'n punt nie wat die leser noop om hierdie gedig te voltooi.
Al die bekende De Lange-temas is hier aanwesig: eensaamheid, die gesprek met ander digters, die dood, die natuur, portretverse, lykdigte, gay-verse, improvisasies en die ontginning van verskillende digsoorte. Ook verse wat getuig van 'n spirituele bewussyn vind ons hier met besinnings oor die wetenskap.
Telkemale is hierdie leser bewus van die vormtegniese beheer van die digter. Opvallend is die terugkeer na die sober woord, die skérp afgeëtste beeld wat die debuut Akwarelle van die dors uit 1982 kenmerk.
Hierdie selfkonfrontasie is aangrypend in die gesprek met Louw en Eybers in die soeke na die essensie van die ek-heid:
Ek is my
Ek is my jare
my grys hare my jig
ek is my oorgewig
ek is my boeke my films
my liefdes my verliese
ek is my vriende my familie
ek is my lesse my berou
ek is my vergeet & my onthou
ek is my bloeddruk my pille
my hart my longe my lewer
ek is my voël & my knaters
my suksesse & my flaters
my lewervlekkies & my niere
my vergrote hart & my kliere
dit was ’n lang pad tot hier
van oordaad & tekort
om ék te word
Sterre brand uit en lank daarna neem ons nog die lig op aarde waar. Op dieselfde wyse sterf digters, maar lank daarna is ons nog bewus van hul digterlike impak. Kyk hoe het Olga Kirsch na soveel jare "teruggekeer" en die volgehoue gesprek met Van Wyk Louw in bundels en op die Versindaba bewys hierdie proses.
Duimnaelsketse heet sy bundel kwatryne wat 'n "opvolg" is van Weerlig van die ongeloof wat in 2011 verskyn het.
Hierdie is mini-verse - 'n duimnaelskets is immers 'n vinnige skets sonder korreksie. En 'n mankement wys uiteraard sterker op in so 'n kort gedig. Die titel is egter misleidend, want die digter is wel besig met afgeronde verse, daardie "dinamiek van die gees", soos wat Opperman, self 'n voortreflike beoefenaar van die kwatryn opgemerk het in Standpunte 9.
Die kriptiese waarneming; sentensieuse en epigrammatiese aard van hierdie gedig, soos Opperman beklemtoon, is alom bekend. Ook die gebruik van die "spaarse woord". Waarneming én kommentaar geregistreer in vier reëls met verskillende rymskemas. I.D. du Plessis, Uys Krige, Opperman, S.J. Pretorius en Daniel Hugo is bekende beoefenaars van hierdie vorm in Afrikaans.
In die pragtige kwatryn vir Eybers en Kirsch word hulle buitestaanderskap beskryf in 'n gedeelde taal: Afrikaans. Die een woonagtig in Amsterdam, die ander een in Israel en tuisgebring in hierdie gedig:
Elisabeth Eybers & Olga Kirsch
Kaapstad 1979, ’n laaste besoek
Vriende, én eensame ballings van ’n taal,
het hul ’n laaste keer in die vlees ontmoet
in die Kaap van Storms; oor ’n laaste maal
'n gedeelde taal gewissel, & gegroet.
Opperman se speelse en spulse parodie "Die weduwee Viljee" kry 'n grimmige voetnoot:
Die weduwee Viljee
by 'n foto van 'n windverwaaide kraanvoël
Die weduwee Viljee gepluim & in wit geklee
trotseer op stokkiesbene die Sedoos tree vir tree.
In geel kapstewels stap sy, wankel & windverwaai,
ontwyk sy op die loopplank die see se neem-en-gee.
Opperman se woordspel met Emily D. en kry eweneens 'n nuwe aanslag in nog 'n digter wat verder borduur in die tuin van die eensame:
Die stilte van die bye
met apologie Dirk & Emily
Skaarste van vye- & vygiekonfyt
& die bye se soet, geel tuinery:
want bye is skaars, maar nie digters nie,
met tyd & ink genoeg vir mymery.
Oopkardoes, die boertige ryme van Aucamp, is versorg deur Johann de Lange en is 'n uistekende bloemlesing met geil gedigte. Kwatryne, rympies, limericke, boeregrappe en wat nog, word hier saamgesnoer vir die leser wat met eindelose plesier saamlag.
En soms saamhuil:
Ná ’n bottel likeur
raak jou uitsig versteur:
Jy swalk tussen glase
in verdwaasde ekstase
en sing kabaret in mineur.
Of vir (vet)pret:
’n Vrystaatse boer, ene Thijsie,
is kliphard op soek na ’n meisie:
Moet kan skaap slag en bees
en blymoediglik wees
’n stampblokkie snags vir oom Thijsie.
En vir vormbeheer met die stanza wat uit 5-reëls bestaan waar die eerste, tweede en vyfde rym met mekaar. Die twee korter reëls ( 3 en 4) rym ook dan met streng sillabiese beheer. Ook is die sogenaamde "bouncy rhyme" relevant.
’n Jags jong boertjie van Grabouw
het agteraf van mans gehouw.
Hy lok stukwerkers na sy skuur
wat diens teen appels uitverhuur,
en mince, ontlaai, terug na sy vrouw.
Aucamp se bewaring van ou boerewoorde maak van hierdie bloemlesing 'n leesplesier duisend:
Teiresia Tert het ’n tuisbakkery,
die trots van haar dorpie, Lekkerverby.
Wie lus voel vir meesmul
kry vetkoek en reusel –
en ’n vinger in elke pastei.
Lees die hele versameling vir veelvuldige teks-tase ...
Ja-nee. Hoe ry die boere-sit-sit-so!
*
'n Prestasie om drie bundels vir ons te gee in hierdie grendeltyd:
Selfportret op 60
Die hande in my skoot is nié meer van ’n knaap.
Ek skryf my jare in my taal, my kaartehuis,
& vind my weer terug waar als begin het, die Kaap
van Goeie Hoop. Hientoe verplant, geprys & grys.