Resensent: Joan Hambidge
In hierdie jaar lewer Johann de Lange, Johann Lodewyk Marais en Louis Esterhuizen, digters uit die tagtigerjare, wat verskillende vorme van die digkuns ondersoek en in gesprek met die groot tradisie van skryf.
Die digter en resensent Nini Bennett (wat haar onderskei as 'n deeglike stipleser as resensent op die Versindaba) het die volgende oor die bundel geskryf: “Hierdie bundel betrek glas as uitgebreide metafoor in al sy betekenisassosiasies, byvoorbeeld, lig, water, klip, rots, sterre, prismas, kristal, ensovoort. Glas is sterk, dog broos en breekbaar. Verse oor die natuur, die liefde en die aard of besinnings oor poësie as ambag – oftewel Ars poëtikale poësie – vind hul beslag … dit is duidelik dat ’n ervare digtershand hier werksaam is en dat die manuskrip konseptueel, sowel as in die fynere detail, deurdag en afgerond is.”
Inderdaad. Hierdie bundeltitel aktiveer Simon Vestdijk se De glancende kiemcel (1950) waar hy skryf oor die wese van die digkuns en verskillende vorme en hoe die titel reeds die leser neem na bepaalde temas en motiewe. Esterhuizen se gedigte het nog altyd sterk gewerk met die bundel as eenheid. Selfs bundels waar die eerste gedig en laaste gedig in 'n sirkelgang funksioneer. Daar was al gedig oor water, oor die oog, oor skaak. Nou werk hy met glas. En dit herinner ons aan Petra Müller se pragtige gedig oor glas in Die aandag van jou oë.
En glas in Covid-inperking is ironies genoeg uiters relevant: Consul het aangekondig dat hulle nie meer kan glas kan vervaardig nie weens die verbod op drank.
Op die voorblad van hierdie bundel is daar waterdruppels wat oor die glasoppervlak loop; agterop word 'n gedig geplaas met so sluit:"Kyk, ons reis / begin / met son".
Binariteite of opposisies rig die gedigte. En word dan ondermyn. Die spreker praat met sy toehoorder (hier die geliefde, maar ook die leser) in afdelings wat heet Steierwerk, Buiteligmusiek en Grondwaarts.
Die afdeling Buiteligmusiek ('n Komposisie met tema en variasie in veertig bewegings) aktiveer die aspek van klank waaroor Vestdijk uitgebreid skryf. Die motto van Arvo Pärt is belangrik, omdat hy sy musiek vergelyk met wit lig wat alle kleure bevat. Net 'n prisma kan kleure verdeel en hierdie prisma mag die gees van die luisteraar wees. Die leser moet dan haarself oorgee aan die musikaliteit van hierdie afdeling wat begin:
Die volmaakte akkoord is
'n gloeidraad in 'n glasbol ...
Hierna word die digkuns - en die soeke na die volmaakte gedig "veilig hier, agter die ruit / van 'n gedig" - wat waarsku dat die wit in die gedig die longe is (Geggus se studie word so ingebring in die gedig) waar die digter assosiatief tyd, die liefde en waarnemings gebruik as beeldmateriaal.
Want elke gedig se hart is herinnering, word ons gewaarsku as "reisgesante".
In my eksemplaar word Buiteligmusiek herhaal teen die einde as 'n aparte afdeling. 'n Bonus, want die leser kyk dan na hierdie bundel as sogenaamde narsistiese poësie en die dubbelbollens van gedigte (aldus Patricia Waugh en Linda Hutcheon). Wat hierdie leser terugneem na "Aanloop tot 'n gedig wat nooit geskryf kan word nie") wat die geweld van hierdie land in oënskou neem.
In "Winterlied" word David Lean se film Dr Zhivago (1965) beskou: met Lara se tema en die geliefde (en lesers) wat nooit werklik kan verstaan wat die inspirasie alles inhou nie. Met die yskristalle wat Omar Shariff sien ...
Die digter skryf eweneens in "Blindekol" oor die seisoene van in ingeperkte visie.
In Blindness and insight skryf Paul de Man oor die blindekol van lees:"'Critics' moments of greatest blindness with regard to their own critical assumptions are also the moments at which they achieve their greatest insights" (109) in Blindness and Insight: Essays in the Rhetoric of Contemporary Criticism (Oxford University Press, 1971).
Inderdaad is die leesaksie gekoppel aan die aporia (the self-engendered paradox) aldus De Man wat soos Geoffrey H. Hartman daarop wys dat die leesaksie "beyond formalism" moet beweeg in Criticism in the Wilderness (1980).
Dit is 'n bundel waarin die digter blyke gee van vormbeheer en gesprekke (implisiet met ander digters) en waarin sy verse losser gestruktureer is as in vorige bundels. Daar is vele metagedigte en besinnings oor die digkuns - dieselfde geld De Lange (Die meeste sterre is lankal dood) en Marais (Ondertussen) se onlangse bundels.
Melancholie is 'n bergstroom -
die dwaalgang van water tussen klippe,
dit wat ons altoos
na onder neig
om leegtes mee te vul
en altyd weer terug
na die moeë metrum van 'n gedig.
("Swaartekrag").
Inderdaad is melancholie 'n swaartekrag, 'n swart draad wat regdeur hierdie elfde bundel loop.
(Hierdie resensie word geplaas met vriendelike vergunning van Fine Music Radio)