Herbarium and Bestiarum
In 1991 publiseer die gerekende teoretikus Mieke Bal 'n studie Reading Rembrandt: Beyond the Word-Image Opposition. Op 'n wonderbaarlik verrassende manier kyk sy nuut en anders na bekende skilderye. Sien sy iets raak wat die kyker nie onmiddellik opgeval het nie.
In die moderne literatuurteorie is transnasionalisme en interdissiplines tans die uitgangspunt.
Toe Susan Grundlingh my uitgenooi het om te praat oor haar lieflike skilderye en Anne Marais se beeldhouwerk het ek die verhouding tussen herbarium en bestiarum raakgesien.
Herbarium: Susan Grundlingh
Susan se kuns bekyk plante op 'n nuwe manier.
My oorlede moeder was 'n tuinmaker van formaat.
Die digter Emily Dickinson het in die tuin van Amherst, Mass. woorde vir blomme ondersoek.
Ons faktotum waar ek woon, snoei bome en kyk mooi na die vetplante in ons tuin. Hy is van die Oos-Kaap en wanneer ek hom vra hoe hy alles weet, lag hy net.
Die ding-likheid van hierdie plante is opvallend.
Om naam te gee, om te verplant, om te vertaal.
Oer-realisties soos 'n kind wat teken. Jeanne Goosen publiseer Plante kan praat in 2010.
En om iets te beskryf of te teken, is om dit te verstaan. Susan noem hierdie woorde:
Wolwedoring, Slakblom, Jakkalspisbos, Tolletjiesbos, Pietsnot, Pokkiesblom, Sukkelbos, Paddaklou, Muisvoëlbessie, Paraffienbos, Granaatbos, Maklikbreekmalva, Akkedisvel, Snotrosie, Duikerballetjies, Kinkelbossie, Flenniebos, Klappiesbrak, Rygbos, Balbossie, Tontelblaar, Fratjiesaalwyn, Knippertjie, Kanolpypie ...
Ou woorde vir plante wat sy op haar plasie sien.
Hierdie wonderbaarlike skilderye praat met ons soos wat blindes met hul vingers braille lees. Die Amasone brand tans en plantkundiges waarsku dat daardie plante wat verwoes is, nooit weer sal groei nie.
In die tuin van Emily Dickinson
In haar boomryke, lowergroen tuin
het Emily D glo daagliks
geluide van voëls ingeklank.
Hier het sy in háár tuin van geluk,
soos Judith Farr beduie,
die ruimskootse verband tussen dig
en tuinmaak beleef: liefde teenoor haat;
nyd teen deugsaamheid; dood en ewigheid
in blombeddings ingespit.
Wildevygies, jasmyne en madeliefies
geplant. En daagliks ‘n ruiker
vir haarself gepluk. En elke blom
– selfs die katjiepiering –
in blomensiklopedieë opgesoek
– klokblom, koningsklokkie, arendklou –
en die Webster se akkers hierna verken
soos ‘n reisiger in ‘n vreemde land
haar direktief opteken. Elke
simbool nougeset, sekuur herken.
O enigmatiese vrou in jou wit rok,
jou tuin het ek in die lente besoek:
hier gestaan en gewonder
of jy ooit in die Tuin van Ewigheid
met die ánder tuinier van Amherst praat,
met haar, Sylvia Plath, wie se dood
soos ‘n swart aronskelk bly blom?
(Indeks: Human & Rousseau, 2016).
In Emily Dickinson’s Garden– translation by Douglas Reid Skinner
Every day, Emily D believed
she heard the sounds of birds
in her tree-filled, lush, green garden.
It was here, in her garden of happiness,
as Judith Farr explained,
that she experienced the widest link
It was here, in her garden of happiness,
as Judith Farr explained,
that she experienced the widest link
between poetry and gardening: from love to hate;
envy against virtue; death and eternity
dug into flowerbeds.
Planted wild fig marigolds, jasmines
and daisies. And picked a bouquet
each day for herself. And each flower
– even the gardenia –
looked up in flower encyclopaedias
– Campanula, Columbine, Aquilegia –
and therafter explored Webster's fields
as a traveller keeps track of her itinerary
envy against virtue; death and eternity
dug into flowerbeds.
Planted wild fig marigolds, jasmines
and daisies. And picked a bouquet
each day for herself. And each flower
– even the gardenia –
looked up in flower encyclopaedias
– Campanula, Columbine, Aquilegia –
and therafter explored Webster's fields
as a traveller keeps track of her itinerary
in a strange country. Every
symbol precise, exactly understood.
O enigmatic woman in your white dress,
I visited your garden in the spring:
stood there and wondered
if you ever talk in the Garden of Eternity
symbol precise, exactly understood.
O enigmatic woman in your white dress,
I visited your garden in the spring:
stood there and wondered
if you ever talk in the Garden of Eternity
with the other gardener of Amherst,
with her, Sylvia, whose death
keeps on blooming like a black arum lily?
with her, Sylvia, whose death
keeps on blooming like a black arum lily?
(The coroner's wife. Dryad Press, 2018).
Kyk hoe reis die plantwoorde van een taal na 'n ander. Aardse woorde word met Latynse begrippe vertaal, want my vertaler weet te vertelle hy kon nie daardie woorde in Engels vind nie.
En Judit Farr op haar beurt wys op die verskillende betekenisse wat blomme inhou in Dickinson se gedigte.
Bestiarum: Ann Marais
noun
bes·ti·ary | \ ˈbes-chē-ˌer-ē , -ˌe-rē, ˈbesh-, ˈbēs-, ˈbēsh-\
plural bestiaries
Definition of bestiary
1: a medieval allegorical or moralizing work on the appearance and habits of real or imaginary animals
2a: a collection of descriptions or representations of real or imaginary animals
b: an array of real humans or literary characters often having symbolic significance
3: an unusual or whimsical collection a truly astounding bestiary of airplane designs— Peter Garrison
Diere en diere-regte is tans binne die literatuurteorie hoogmode. Ek dink hier aan die werk van JM Coetzee in The lives of animals (1999), maar selfs verder terug in die tyd: Van Wyk Louw se Gestaltes en diere uit 1942. 'n Hond wat 'n storie vertel kom na vore in Jeanne Goosen se 'n Paw-paw vir my darling (2006) en nou onlangs het Sigrid Nunez in The friend ook 'n hond as karakter opgestel. Jacques Derrida het hom ook besig gehou in 2009 met diere in The animal that therefore I am.
Hierdie uitstalling werk in op sowel die ekokritiek as die soökritiek. Daar word ook verwys na soöpoëtika en die interspesie-etiek.
Skilders en keramiste is sublieme vertolkers van dit wat ons dínk ons sien. Konkrete filosowe, as daar soiets is. Judith Mason se A Dante Bestiary is 'n unieke herinterpretasie van 'n oer-gegewe.
En digters weer vertaal dit wat hiérdie visuele kunstenaars vir ons gegee het, in woorde.
Bibliografie
Bal, Mieke. 1991. Reading Rembrandt: Beyond the Word-Image Opposition. Amsterdam: University Press.
Baker, S. 1993. Picturing the beast. Animals, identity and representation. Manchester: Manchester University Press.
Coetzee, J.M. 1999. The lives of animals. Princeton: Princeton University Press.
Derrida. J. 2009. The animal that therefore I am. New York: Fordham University Press. New York: Fordham University Press.
Farr, J. & Carter, L. 2009. Gardens of Emily Dickinson. Cambridge: Harvard University Press.
Freeman, C.P. 2010. Embracing humanimality: Deconstructing the human/animal dichotomy. In: Goodale, G & Black, J.E. (eds). Arguments about animal ethics. London: Lexington Books. pp. 11-30.
Joan Hambidge
1 September 2019