Resensent: Joan
Hambidge
Waar begin 'n mens om so 'n belangrike teks te resenseer?
Dit is die 11de omvattend herbewerkte uitgawe - met 'n stieker wat 100 jaar
aandui op die titelblad.
By die bekendstelling was Magdaleen Krüger van RSG in
gesprek met twee taalkenners. RSG doen geweldig baie om Afrikaans in 'n
taalprogram op 'n Sondagoggend by luisteraars uit te bring.
Taalliefhebbers bely dikwels dat hulle woordeboeke of
grammatikaboeke lees vir die plesier. Hoe dan anders! Ons kan nie bestaan
sonder woordeboeke of aanwysings nie. Die monnikewerk van Ernst F. Kotzé se
Afrikaans/Japannese woordeboek (2016) verdien al die erkenning en lofredes
denkbaar.
Met die skryf van hierdie bespreking lees ek 'n onderhoud op
die Versindaba webwerf waar die onderhoudvoerder praat van "Watter
kragtoer!" in plaas van "Wat 'n kragtoer!". Nou sal Gerhard van
Huyssteen, 'n goeie rubriekskrywer, waarskynlik meen dis die spreektaal se
impak op die meer formele segswyse. Met die bekendstellingsfunksie het hy ook
gewys op aanpassings en hoe woorde opgeneem word. (Huidiglik, daardie liederlike Naas Botha-isme, is nog nie aanvaar
nie. En dit sal gelukkig ook nie gou gebeur nie, vertel Gerhard van Huyssteen.
Taalkenners staan dit teen.)
"Vanself dus wil ons sôre dat ons taal in ieder opsig
tot sij reg kom," staan dit opgeteken in die 1917 AWS.
Nou het ons 'n woordelys met meer as 34 000 woorde, 'n bylae
(nuwe afdelings oor geldeenhede, Plekname in die Ooste, elemente in die
periodieke tabel, die SI-stelsel, o.a.) met nuwe reëls oor leestekens en trappe
van vergelyking.
Die handleiding is lesersvriendelik uitgegee.
Die voorwerk (met historiese oorsigte) is goud werd.
Daar word gekyk na 'n paar belangrike (wel ten minste, vir
hierdie leser) kwessies. Soos die gravisteken ('n nagmerrie vir die
nie-moedertaalskrywer) en leestekens.
En elke dosent se nagmerrie: skryfwyse (los of vas) en jong
studente se hebbelikheid om eerder los as vas te skryf. En die komputer word
altyd die skuld gegee.
Ons sal hierdie probleem gou kafloop (197). En nie kaf
loop nie. (Daar is 'n volledige lys op bladsye 201 - 202).
Dus die hele kwessie van betekenisverdigting.
Wyle Johan Combrink was een van my besielende dosente in die
taalkunde aan die US wat belangrike taalreëls so eenvoudig, dog helder kon
tuisbring.
Hy het nie taal doodgemaak nie. Inteendeel. Jy kon as
letterkunde-student 'n opstel skryf oor 'n letterkundige kwessie wat jy
taalkundig moes begrond.
Oor gemoedelik lokale realisme, byvoorbeeld. Of is ek nou
gemoedelik-lokaal-realisties?
Modale werkwoorde kry nie 'n ge- nie: Jy het 'n tekening kon
maak (226).
'n Mens glimlag lekker vir die begrip McLachlanisme
(Tom-die-taalkenner!) op bladsy 175 en ja, die ellipsteken (beletselteken) word
met drie stippels aangetoon: ...
Die tameletjie van leenwoorde is ook hier. Ons praat van
soesji, geisja of kibboets wat Afrikaans word. Ander woorde behou sowel die
"vreemde" as Afrikaanse spelwyse: colloquim of kollokwium; crux of
kruks; chronologies of kronologies (237).
Waar ek wel verskil: schadenfreude (leedvermaak of
ellende-applous - my woord) of zeitgeist moet eerder met 'n hoofletter geskryf
word in navolging van die Duits (236). Bildungsroman (nie bildungsroman) anders
lyk dit of jy nie Duits ken nie.
Inkortings gebeur onder die invloed van spreektaal:
mezzosopraan word mezzo; palmboom word palm; faksimilee word faks; asseblief
word seblief of 'seblief (233).
Goed om te sien daar staan selfdood opgeteken eerder as die
aaklige selfmoord (485). Mag ons koerante en boeke dit ook hul eie maak.
'n Ongelede woord is 'n simplekse woord – aldus die handige
terminologielys.
Dit is 'n handleiding wat teen grootdoenerigheid gekant is.
Dit is 'n boek wat elke taalpraktisyn, resensent, skrywer,
dosent of onderwyser behoort aan te skaf.
Die leser word vinnig van raad bedien.
Iets om oor na te dink: 'n woord uit 'n ander taal wat
anders gespel word as in die oorspronklike, kry soms in die informele tekste 'n
geurtjie van humor, spot, vermindering, platheid. Soos baisiekel. Of fakala
stryt.
Sommige begrippe word net gedeeltelik ver-Afrikaans:
boots en all
fair en square
finish en klaar
gecollar en getie
gepoeier en gepaint (708)
Dit is 'n seksie boek met baie seksies vir die aanhanger van
die sekstet of sekstant, wat sektaries is oor skryf.
Verpligte leesstof. En die handleiding werk. Anders as met
daardie aanwysingspamflette vir 'n kamera wat jy besef: dis letterlik uit die
Japannees vertaal na Engels en hierom maak dit nie sin nie. Dan gaan lees jy
maar Ernst se woordeboek.
(Hierdie resensie
word geplaas met vriendelike vergunning van Fine
Music Radio)