Tom Dreyer – Dorado. Penguin,
2016. ISBN 9781415208984
Resensent: Joan Hambidge
Water, son en sigarette
I
Tom Dreyer is die skrywer van Erdvarkfontein,
Stinkafrikaners, Equatoria en het in Nuwe
Stemme 1 gedebuteer as ‘n digter om dop te hou. Daar het ook kortverhale
uit sy pen verskyn en hy het kreatiewe skryfwerk onder Etienne van Heerden aan
die UK gevolg en aan die Universiteit van Iowa die skrywersprogram gevolg. Hy
is bekroon met die Eugène Maraisprys.
Deur die jare het ek gereeld op sy tekste gereageer – met entoesiasme. (WoordeWat Weeg | Tom Dreyer. Besoek 30 Oktober 2016).
Die roman Dorado, uitgegee deur
Penguin, word as ‘n magiese roman bemark: “so tergend en onpeilbaar soos die
sterrehemel van die Karoo”. Op die buiteblad word dit deur Willem Anker bemark
as ‘n ontmoeting tussen David Lynch en Wim Wenders sou hierdie twee filmmakers
ooit ‘n road movie hier kom skiet. Hy
skryf: “Tom Dreyer ken die taal wat teerpad praat.”
Die verwysing na hierdie twee filmmakers is in die kol. Lynch se
verwringing van die werklikheid wat dikwels ‘n nuwe realiteit open en Wenders
se keiharde analise van verbrokkelde drome (Kings
of the road in 1976) en verlooptheid soos in Paris, Texas (1984) word dus geaktiveer deur die omslagwoorde as ‘n
soort subliminale aanwysing.
Die mahi-mahi
Dorado (dolfynvis / mahi-mahi) is ‘n vis wat van kleur
verander buite die water. Dit is ‘n pragtige vis en ook bekend daarvoor dat dit
ontsettend vinnig groei. Die vis word ook geassosieer met Hemingway se The old man and the sea. (Wikipedia | Mahi-mahi.
Besoek 2 November 2016).
II
Gilbert du Toit verwerk die dood van sy pa. Hy probeer tot rus kom in
Kuilsriver, PE en in die Karoo. Sy waarneming word aangetas deur sy medikasie: “Snellerien
is vir Gilbert net ‘n woord; hy weet nie dat dokter Menkowitz se pille deurspek
is daarvan nie, ook nie na dat dit, na gelang van die dosis, óf euforie óf
stuiptrekkings kan veroorsaak nie. Hy weet net dat hy verrassend goed voel toe
hy ‘n paar ure later by die Springbok bar insweef …”(20).
Die roman speel ‘n besondere spel met die leser rondom waarneming. Wat is
waar? Wat is verbeel(d)? Waarskynlik is die kode van die Dorado hier van belang
wat van kleur verander.
Gilbert is in outydse romanterme, ‘n onbetroubare verteller. Oor die
sogenaamde storyteller-as-liar is daar al baie geteoretiseer, en die Lynch- en
Wenders-kodes aktiveer eweneens ‘n spel hiermee. By Lynch is selfs die kamera nie
te vertrou nie, soos ons weet uit Žiżek se analises in The pervert’s guide to the cinema. ‘n Meisie sing op die verhoog;
maar dis nie sy nie; dis ‘n geblikte stem.
Woonstelblokke is met opset verkeerd genommer.
Gilbert dink aan die kartonknipsels uit sy jeug waardeur ‘n mens jou kop
steek om in iets anders te verander (34). Die helioskoop word betrek (35) en
telkens moet die leser uit die inligting oor visse en fossiele en parke kophou
om die verhaal te navigeer. Hierom word daar verwys na ‘n teodoliet. (En ‘n
semantiese studie van H. J. Snyman gebruik die teodoliet as metafoor.)
Die verbintenisse tussen dinge (J. H. H. van den Berg se metabletika) en
Blunt se Fossil Reptiles of the Karoo,
die Boereoorlog en die spel tussen klein menslike geskiedenisse en die groter
historiese werklikhede, maak van hierdie roman iets besonders.
Wie kyk? En bestaan dít wat ons sien? Of is Gilbert se obsessie met visse
en reptiele tersaaklik?
Die leser ervaar ‘n oorrompelende spanning tussen werklikheid en fantasie
by die Groot-Karoo Musiekfees. En daar is die Howlers.
Gilbert is getraumatiseer (What is
eating Gilbert Grape?) na die dood van sy vader en sy houvas op die
realiteit is ietwat prekêr. Die roman het ‘n sterk filmiese kwaliteit. (Die
roman spruit voort uit die teks Polaroid
lees ons in die nawoord, en Dreyer se gebruik van die kamera en foto is dus
bekend.)
Ook die ervaring van musiek op die hoofkarakter se psige word puik beskryf
(88). Dit gaan dus telkens om ‘n primordiale geroer en die soek na patrone in
hierdie roman.
III
Die eerste afdeling “El Dorado lê ver” word opgevolg met “Fortuna”. Dan is
daar “Op besoek vanaf ‘n verre rif” (wat die visbeelde aktiveer).
Fortuna op Latyn is die godin van
geluk: goeie of slegte geluk.
Natuurlik stuur hierdie roman op laasgenoemde af. Ek wil nou nie hier spoilers
gee nie, maar ‘n ongeluk – briljant beskryf – aktiveer ‘n jeugtrauma (107 –
111).
Dit lewer uitstekende kommentaar op die binnespraak van die apofeniese
persoon wat in sy hallusinasies boodskappe raaksien.
En die impak van medikasie op waarneming.
Filmies, helder, aangrypend. En so slim gekonstrueer: visse en verwysings;
hallusinasies en die Ichtus-beeld. Dis ‘n boek oor ‘n verslingerde reis in die
herinnering; een van verglyding en verwoesting. As die roman ooit verfilm word,
moet Johnny Depp beslis Gilbert vertolk!
‘n Aangrypende, uitstekende roman geskryf in poëtiese prosa.
(Hierdie resensie word geplaas met vriendelike vergunning van Fine Music Radio)