S. Shah & M. Brenzinger - Ouma Geelmeid ke kx’u ǁxaǁxa Nǀuu. CALDi,
University of Cape Town, 2016. ISBN 978-0-620-67157-6
Resensent: Joan Hambidge
Sheena Shah & Matthias Brenzinger met Katrina Esau,
Claudia du Plessis en MaryAnn Prins Vyf mense, waarvan drie susters, is die
enigste mense wat nog die N|uu-taal kan praat en ’n groep akademici het hulle
gehelp om ’n ortografie vir hulle taal te skep. So sal hulle taal en die
geskiedenis bewaar bly.
CALDi aan die Universiteit van Kaapstad, ’n sentrum vir
Afrikatale, het hierdie projek aangepak.
Hanna Koper, Griet Seekoei en Katrina Esau kan nog
hierdie taal praat, maar kommunikeer eerder met mekaar in Afrikaans.
Die hele kwessie van taal wat aan die uitsterf is, kom
dikwels na vore, ook in polemieke rondom Afrikaans se toekoms en die bedreiging
van ’n taal se hoër funksies.
2 000 tale word op ons kontinent gepraat deur klein
gemeenskappe en wanneer hierdie tale beskerm en opgeteken word deur kundiges,
is dit ’n belangrike gebeurtenis.
Katrina Esau, ’n persoon wat haar taal op Upington
beskerm, het in 2014 ’n prys ontvang vir haar werk. Hoewel sy nie kan lees nie,
het sy hierdie tradisie aan ’n jonger geslag oorgedra. En CALDi is hier ter
sake met hul skep van ’n ortografie wat vir ’n jonger geslag toeganklik is.
112 klanke (waarvan 45 klieke) maak hierdie taal as’t
ware lewendig vir ’n jong geslag wat op hierdie wyse kan aansluit by hul
tradisie.
Die hele Afrika-kontinent staan in die teken van
meertaligheid en multikulturalisme; daarom word meer as ’n derde van alle tale
op aarde in Afrika aangetref. Klein gemeenskappe praat tale wat net deur ’n
handvol sprekers begryp word.
Dat dié ’n uiters belangrike studie is, spreek vanself.
Die leser word aan prente met suigklanke voorgestel en
daar is ’n handige glossarium of woordelys in sowel Afrikaans as Engels.
Moderne woorde soos gordel is byvoorbeeld beltsi; of foto
is fotusi (enkelvoud). Dit dui daarop dat die taal getransformeer het om aan te
pas by die moderne wêreld waaraan die sprekers blootgestel is.
’n Mens word baie geleer in hierdie studie soos dat N|uu
se bilabiale klieke as “soenklieke” bekend staan.
N|uu is dan een van die min oorlewende
“nie-Bantoe-kliektale” wat voorheen as deel van die Khoisantale geklassifiseer
is.
Hierdie kenners wys egter daarop dat hierdie taalfamilie
nie werklik bestaan nie.
Moderne nie-Bantoe kliektale behoort aan ’n
verskeidenheid van onverwante taalfamilies.
|Xam is in die 1870’s deur Bleek en Lloyd opgeteken en
het alreeds in die 1920’s uitgesterf. Stephen Watson het dit verewig in Return
of the Moon: Versions from the /Xam, wat later ook ’n dramateks geword het.
Sedert ons demokratiese vrywording in 1994 verskyn |Xam
op ons landswapen en op note en munte wat op ’n andersoortige bewaring dui.
N|uu is die enigste van die !Uitale wat oorleef het en
die geskiedenis van Europese setlaars en die impak op hierdie mense se lewe, is
bekend.
’n Mens word baie geleer in hierdie onderhoudende studie
soos dat N|uu se bilabiale klieke ook as “soenklieke” bekendstaan. Dit maak dit
een van drie tale (die ander is Taa en =Hoan) wat hierdie soort kliekfoneem
bevat.
Die bedoeling van hierdie boek is om die gemeenskap te
leer om hul taal te lees en skryf, maar ook te praat. Die gedrukte eksemplare
is dan ook hoofsaaklik gemik op die gemeenskap.
Vir my was dit ’n persoonlike genot om hierdie boek te
lees.
Die boek kan gratis aanlyn afgelaai word by: http://bit.ly/29SdQjM,
of by https://open.uct.ac.za/handle/11427/17432?show=full