Jacqueline Rose en Marilyn Monroe: 'n voetnoot
‘Fame is not where I live.' Marilyn Monroe
I
Op sy blog Kaapse Paragrawe (Marilyn Monroe: met ‘n omweg kan bysake die aandag trek op hoofsake. Besoek 12 Oktober 2015) het die
digter Johann de Lange die groot aantal verse oor Marilyn Monroe bewaar met die
foto's wat elke gedig geïnspireer het of karteer.
Hy het ook van die mooiste gedigte oor
haar geskryf. Sy herdigting van Ernesto Cardenal – opgeneem in Nagsweet – bly steeds roerend:
Gebed
vir Marilyn Monroe
Ernesto
Cardenal
Heer, ontvang hierdie meisie
dwarsdeur die wereld bekend as Marilyn
Monroe
hoewel dit nie haar regte naam was nie
(U ken haar regte naam)
wat nou in u teenwoordigheid ingaan
sender grimering,
sender haar agent,
sender haar foto's of om iets te
onderteken,
eensaam soos ‘n ruimtereisiger
voor die allesomvattende swart heelal.
In ‘n jongmeisiedroom was sy kaal in ‘n
kerk
(volgens Time)
voor ‘n knielende menigte,
voorkoppe teen die vloer,
en sy moes mooi trap om hulle te vermy.
U ken ons drome beter as enige
psigiater.
Heer, in hierdie wereld
ewe veel besmet deur radioaktiwiteit as
sonde,
sal U sekerlik nie ‘n winkelmeisie
haar sterredroom verkwalik nie.
En haar droom het werklikheid geword
(Technicolor-werklikheid).
Al wat sy gedoen het,
was om die teks te volg wat ons haar
gegee het,
die van ons eie lewens,
maar dit was betekenisloos.
Vergewe haar, Heer, en so ook ons almal
vir hierdie 6ns 20th-century
en die groteske Superproduksie
waaraan ons almal deel gehad het.
Die ster is lankal dood
maar sy flikker nog in donker teaters.
Sy was die rot wat tol in die filmspoel.
Sy was honger vir liefde
en ons het kalmeerpille voorgeskryf.
Sy het verlang na geselskap
en ons het psigoanalise aanbeveel.
Haar lewe was onwerklik soos ‘n droom
wat ‘n sielkundige lees en liasseer.
Haar romanses was scene met toe oë
onder skietligte uitgespeel,
maar die skietligte is uitgedoof
en die twee mure van die stel is
afgeslaan
terwyl die Regisseur wegstap notaboek in
die hand,
die toneel veilig vasgelê.
Of soos ‘n rit op ‘n seiljag,
‘n soen in Singapoer,
‘n dans in Rio,
‘n onthaal in die herehuis
van die Hertog en Hertogin van Windsor
gesien in die treurige opgesmuktheid van
‘n goedkoop kamer.
Die film het geeindig sender die laaste
soen.
Hulle het haar dood gekry op die bed,
hand op die telefoon,
en die speurders het geweet wie sy wou
bel.
Dit was asof
iemand die enigste vriendelike stem
gebel het
net om ‘n bandmasjien "Verkeerde
nommer" te hoor sê;
of soos iemand deur rampokkers beseer
wat ‘n hand uitsteek na ‘n
gediskonnekteerde foon.
Heer, wie ook al
dit mag wees wat sy wou bel
en nie het nie (en dalk was dit niemand
nie
of lemand nie gelys in die Los
Angeles-gids nie),
Here, antwoord daardie foon.
II
Nou onlangs skryf ek weer ‘n gedig oor MM
en lees die Britse psigoanalis Jacqueline Rose se boeiende artikel (Besoek 12 Oktober 2015) oor hierdie
argetipiese figuur waarin sy beweer:
Monroe herself knew the difference
between seeing and looking. ‘Men do not see me,’ she said, ‘they just lay their
eyes on me.’
Monroe moes telkemale die dom blondine
vertolk, 'n rol waarin sy uitermate ontuis gevoel het soos Rose tereg opmerk:
The manufacturer of dreams has turned into the ugly wicked witch. More simply, Hollywood trashes its stars – especially its women (Marilyn, Betty Grable and the rest). Monroe more or less consistently hated the roles she was assigned, most of all Some Like It Hot, her best-loved film. No woman on earth, she complained, would be so dumb as not to see that the two drag artists, Tony Curtis and Jack Lemmon, were men (the director, Billy Wilder, clearly agreed with her, filming in black and white: colour would have been a giveaway). Monroe was a would-be breakout artist. ‘If I hadn’t become popular,’ she said to Weatherby, ‘I’d still be a Hollywood slave.’
Monroe was intelligent. En belese. Sy
was bekend met die biografie van Ernest Jones oor Freud en sy het ook
psigoanalise ondergaan, onder meer by Ralph Greenson in Los Angeles. En van die
stellings wat Rose aanhaal, is uiters betekenisvol:
‘When you’re famous you kind of run into human nature in a raw kind of way,’ she said in that same interview. ‘You’re always running into people’s unconscious.’
Waarom spreek sy ons steeds aan? En
waarom het die eerste gedig van T. T. Cloete soveel reaksies ontlok? Is die
volgende dalk relevant?, soos Rose opmerk:
It is something of a truism for psychoanalysis that one member of a family can carry the unconscious secrets of a whole family, can fall sick, as it were, on their behalf. My question is: for whom or what in 1950s and early 1960s America was Marilyn Monroe carrying the can? This is not, I should stress, the same as asking: what or even who killed her? Or: did she commit suicide?
In die politieke onrustige tye was
digters die verwyt gemaak dat hulle ontvlug het van die realiteit deur oor
Monroe en ander popikone te dig. Maar Monroe simboliseer meer, soos Jacqueline
Rose tereg uitwys.
Ongelukkigheid, misverstand, ‘n ewige
soeke na geluk en liefde. Sy aktiveer steeds genderanalises. Waarskynlik ook na
simbole wat nie vergaan nie.
Inderdaad "a rumbling of things
unknown".
III
Marilyn Monroe
‘Men do not see me,’ she said, ‘they just lay their eyes on
me.’
Marilyn Monroe
speel haar dood vooruit
met elke afbeelding,
foto of skinderrubriek.
In Chicago staan sy groter
as lewensgroot afgebeeld
in sement, op heterdaad betrap
met 'n wapperende rok
en bloederige mond.
Daar sal nooit weer iemand soos sy
wees nie, die arme weeskind
met haar moeder in 'n gestig,
flap die pers uit in oneindige
aflewerings.
Op soek na liefde stal sy haarself uit
vir die betroubare minnaar, die kamera.
Kliek-kliek kom sy glo tot lewe
en al haar fotograwe beweer
sy was meer as net 'n sekssimbool:
altyd lesend aan Dostojefski
of geselsend oor 'n nuwe boek
soos Sister
Carrie wat sy sopas begin het.
Wrokkig oor die rol van die dom blondine
aan haar toegedig, word sy vir digters
'n voleindige plesier in die gluipe
van die terugspelende bedryf.
Van dit alles wis sy presies
die semantiese verskille
tussen kyk, bekyk en terugstaar.
Toe sy geroskam word oor 'n naakfoto
korswel
sy: “It's not true I had
nothing on, I had the radio on”.
Afgemete wag sy vir die sluiter
toe die dood
haar soos 'n kwinkslag
tref, bloot en oop.
© Joan Hambidge