Harry Kalmer : 'n
Duisend stories oor Johannesburg. Queillerie, 2014. ISBN 978 0 7958 0080 1
Resensent: Joan
Hambidge
I
Wat kom na postmodernisme?, is die vraag by vele
literatuurteoretici. Nie dat modernisme en postmodernisme so eenvoudig geskei kan
word nie, maar ek is van mening dat Harry Kalmer se jongste roman, 'n Duisend stories oor Johannesburg
hierdie vraag ten dele beantwoord. Daar kom 'n terugbeweeg na die belangrikheid van die storie.
Hierdie roman is 'n simfoniese roman wat die leser
aanspoor om die teks in enige volgorde te lees, soos Julio Cortázar se Hopscotch (1963/1966). Hiermee wil die
teks dus die chronologie van die roman met opset ondermyn. Hierdie leser het
inderdaad die boek begin by Deel sewe wat heet Die digbundel. Bosman Hiemstra se blik-op-sake.
Maar die roman begin letterlik by die Anglo-Boereoorlog
en die belangrike interteks van hierdie roman wat tipeer word as stadsroman, is
Totius se Trekkerswee. Daardie
belangrike e-pos in Afrikaans wat deur D.J. Opperman herdig word in sy
voortreflike gedig "Ballade van die grysland" en waar Opperman Totius
as motto gebruik:
Die vroegre
boere-paradijs
is nou één molshoop, groot en grijs.
Totius (Trekkerswee)
Die leser kan
die teks van Totius se gedig Trekkerswee op die Gutenberg.org-webwerf aflaai.
Met die Pierneef-etse daarby.
Die titel aktiveer uiteraard die beroemde 1001-en-een-Nagte met die vertel van
stories wat die dood uitstel. Hierdie stadsroman bekyk die invloed van Le
Corbusier en die veranderende argitektuur van Johannesburg / Egoli / Jozi, wat
in hierdie roman 'n skiso-stad beskryf word, met ander woorde, wat sowel die
oue as die nuwe berg. Die roman lewer ook kommentaar op die periode van tagtig
toe Kalmer op die toneel verskyn het, die invloed van Stet, Koos Prinsloo, grensliteratuur en hoe almal in hierdie
tydperk deur die postmodernisme beïnvloed is. Daar is tersydes - in die mond
van 'n karakter, uiteraard - oor Prinsloo se onoorsponklikheid en hoe mense in
hierdie tydperk deur aanhalings en geykte tekste gevorm is. (Kalmer was weer op
sy beurt dalk 'n karakter in 'n Koos Prinsloo-verhaal in Jonkmanskas.)
Die implisiete outeur in hierdie roman haal eweneens
uit vele bronne aan - en Italo Calvino se epogmakende Invisible cities (1972) - wat weer 'n bepalende invloed gehad op
Opperman tydens die skryf van Komas uit
'n bamboesstok - is 'n ander sleutel tot die leesaksie. Boonop is daar in
'n skrywersnota belangrike erkennings na invloede en wat op 'n karakter se
boekrak staan! (Vide bladsy 315 en 316). Die boek moet ook as 'n pendant gelees
word van Ivan Vladislavic se Portrait
with keys - 'n boek met 138 genommerde verhale oor Johannesburg wat in 2006
verskyn het. Ons verneem ook dat stories opgeteken word en dat mense nie die
waarheid vertel in Kalmer se roman (139). Hierdie roman is 'n storie-projek met
verwysings na Ferris Malouf, die drag queen, wat opdress en verskillende
historiese karakters vertolk.
En 'n roman mag die waarheid buig of verdraai, merk 'n
ander karakter op. Hayden White sou hierdie roman as besonders ervaar en die
optrede van 'n amateur-digter sorg vir humor. Net soos die grappies dat iets
"semioties diep" is (187). 'n Bloedskendige verhouding sorg vir
onrustigheid en die roman beweeg tussen grap en erns en die Vlieger-rubrieke indertyd in Rapport was goeie vingeroefeninge vir
hierdie roman. Clive Chipkin, David Goldblatt en Charles van Onselen se werk as
biograwe word ook vermeld in die nawoord, soos ander jonger stemme.
II
Die roman maak van jou as leser 'n stadsbeplanner. Wat
jy saamplaas, verraai hoe jy hierdie boek lees en waardeer. Vir my handel dit
o.a. oor die betekenis van taal, die oplet van taalfoute en die hou van 'n
joernaal om trauma te verwerk (33). Die hantering van 'n traumatiese dood van
'n geliefde en die terapeut se aanwysing om alles in die hede op te teken, is
op die roman van toepassing: alles word nou beleef, selfs die dood van sy
grootouers, en dus ook, die geskiedenis van sy land.
Zweig wat die seun van 'n boekhandelaar is wat boeke
moet neem vir Bram Fischer. Die ander belangrike aspek van hierdie roman is die
politieke verloop (ABO, die struggle, die bevryding, die nuwe Suid-Afrika en
slopende geweld) wat soos myntonnels gevolg kan word.
Moby Dick,
Waiting for the barbarians, die toespelings op Jeanette
Winterson, die uitmuntende hanteerder van die simfoniese teks, is stutte
wanneer jy in hierdie boek se myntonnels ingaan. Elke leser sal 'n ander storie
"foreground". Daar is Jakob se verhaal, Cherie s'n; dié van Richard, Bosman,
Dubček, e.a. Daar is "in"-grappies: 'n digbundel word genoem Die irritasie van simboliek in 'n roman
vol simbole.
Le Corbusier speel 'n uiters belangrike rol, nes
Ovidius se Metamorfoses en hoe
ironies dat Le Corbusier ook sý naam verander het!
Daar is 'n sirkelgang te bespeur en die verwysings na
die Arabiese wêreld word slim geaktiveer met 'n ikoon (die teken as teiken!)
wat die vertellings opbreek. Dalk 'n ewigheidsteken ten slotte?
Soos Le Corbusier se Oop Hand-monument, moet hierdie boek gelees word as 'n teks wat sý
hand oophou vir verskillende betekenisse en interpretasies.
Dalk te veel slimmighede? Te veel verwysings?
Uiteindelik werk dit vir hierdie leser.
Is Johannesburg 'n nuwe Ninevé? En so is ons terug by
Totius en Opperman.
Johannesburg jy's waarlik ja
die glorie van Suid-Afrika (Trekkerswee).
Bronne:
Le Corbusier - Wikipedia, the free encyclopedia. Besoek 11 Augustus 2018.
MARTIENSSEN was the leader of what LE CORBUSIER dubbed 'le Groupe Transvaal', the so-called Transvaal Group on receipt of a copy of zerohour in 1933 from MARTIENSSEN who was again in Europe, where in Paris he visited LE CORBUSIER. LE CORBUSIER introduced MARTIENSSEN to the work of Leger which influenced MARTIENSSEN's attitude to modern European art. In December 1937 MARTIENSSEN married Heather Bush, a talented student at the School of Architecture. Together they spent about six months in Europe, enjoying further meetings with LE CORBUSIER and with Leger. In 1936/1937 FASSLER visited Europe and met LE CORBUSIER in Paris in 1937, where he acquired one of his paintings. LE CORBUSIER dedicated the second volume of the Ouevre Complet to the Transvaal Group. The sketch book, "LE CORBUSIER" of Ken BIRCH lodged at the UNISA Library, contains a sketch made by the architect when they met for the first time in Paris, 1936.
In 1939 le Corbusier wrote to MARTIENSSEN from a threatened Paris enquiring about possible work for him in Johannesburg and Martienssen had to discourage him from any such hopes, proposing instead a three week lecture tour by Le Corbusier in South Africa, sponsored by subscription in South Africa. Nothing was to come of this proposal, partly due to the outbreak of the Second World War.
(Hierdie resensie word geplaas met vriendelike vergunnning van Fine Music Radio)