Hélène Cixous
I made war, because war was made on me. - white ink, 2008, 63.
I
Die Algeryns-gebore Hélène Cixous se white ink - interviews on sex, text and politics (Acumen, 2008) neem standpunt in teen die manlike orde of fallogosentrisme. (Hierom is die titel op die buiteblad waarskynlik dan opsetlik in kleinletters.) As briljante feministiese teoretikus/filosoof, digter, dramaturg en professor neem sy sterk posisies in en sy vertolk veelvuldige rolle. Sy het ook die term "nostalgeria" gemunt: die verlange terug na die Algerië van haar jeug waar sy as Jodin opgegroei het. Derrida het haar by geleentheid tipeer as die grootste Franse skrywer. In 2001 publiseer sy 'n portret oor Derrida as 'n jong, Joodse heilige. Le Rire de la Méduse, oftewel Die lag van Medusa verskyn in 1975 en is waarskynlik haar bekendste werk vir die meeste lesers.
Die Medusa-figuur is enersyds vreesaanjaend met haar kop vol slange en as jy direk na haar kyk, verander jy in klip; andersyds bevrydend: nadat haar kop afgekap is, word haar kop as 'n amulet op Athene se skild geplaas. En dit is hierdie ambivalente posisie van vrouwees wat Cixous beskryf: die inskryf teen die manlike orde. Sy verwerp die fallologosentriese orde en haar werk is 'n komplekse analise van genderposisies. Mans moet hul eie manlikheid bevraagteken, en Joyce, oor wie sy 'n doktorale tesis geskryf het, is volgens haar in wese bekend met die wese van vrouwees, ofskoon hy nie 'n feminis was nie ("My text is written in white and black, in 'milk and night'"). In hierdie onderhoud - gevoer deur Christiane Makward - wys sy hoe seksualiteit, wat in wese 'n biseksuele posisie is, deur die gemeenskap beheer en getransformeer word deur 'n keuse. Haar siening is 'n herdefiniëring van man-wees/vrou-wees. Die vroulike onbewuste, argumenteer sy verder, is 'n ruimte waarna vroue moet beweeg; juis omdat dit nie stereotipies of "downtrodden" is nie.
"She must dare herself, she must dare to be herself" (64).
In Sorties / Uitgange (1975) ondersoek sy die binariteite wat ons denke beheer - met 'n implisiete soektog na 'n ander struktuur. Dalk 'n tegelykertyd-beginsel of belewenis? In Die lag van die Medusa argumenteer sy, kan jy vasgevang bly in manlike taal of jy kan dit deur jou liggaamlikheid ontglip.
Haar siening van die écriture féminine is inspirerend. Sy munt die begrip écrivantes / writresses.
II
Die vreesaanjaende Medusa word iets anders vir Cixous. Perseus het Medusa se kop afgekap en dit vir Athene gegee, wat dit op haar skild geplaas het. Die Medusa-figuur is ook iemand wat die bose afweer, as 'n mens die mitologiese tekste lees. As 'n mens dus na die mitologiese gegewe kyk, is die vrou vreesaanjaend. Haar kop word afgekap (sy word stilgemaak binne die manlike orde) en kan alleen verlossing vind binne 'n Nuwe Vroulike Orde - dit waarvoor Athene staan. Vroulike seksualiteit word as bedreigend ervaar; net soos intiem-vroulike skryfwerk dikwels as té openbarend of onthullend gesien word. Oor hierdie problematiek het ek my uitgelaat in my bundel Interne verhuising (Perskor, 1995).
Writing as fucking
Om ‘n lesbiese vers te skryf
skuins voor middernag
lei tot vele probleme
(die ‘wrede matesis’ dáárgelaat…)
om ‘n nie-aweregse beeld te vind
vir ons sames(k)yn:
die pen is magtiger as die swaard;
deug helaas nie; té fallies, seksisties,
klink na penisnyd…
wanneer twee lippe saampraat;
sê nie veel van ons sagtheid/neutraliteit.
rubyfruit jungle:
is valse vrug-telose erotiek.
donker labirint: te wanhopig-literêr.
bitterlemoene:
fraaie cunnilingus op Afrikaans.
Om ‘n (liefdes)vers
soos dié te skryf,
bring kilte/logika/skuld
oor dit wat gewoon is.
Soixante-neuf
Die tong ‘n smal swaard
en blink beweeg ritmies
in en uit twee skilpaadjies se kop uitsteek
in die sagte oewers van die lyf vasslik
heerlik begeerlik vleeslik
want die tong is te geheim
om vreugde nie te smaak
in en uit in en uit
indruk invoel insteek
totdat die skaam oewers van die lyf vrééslik
heer-heer-heerlikste
ekstase van ‘n omgekeerde
inmekaar orgasme
proe
6 en 9 wieliewalie
tot ‘n dop se plotse sluit.
(Uit: Interne verhuising. Perskor, Johannesburg. 1995.)
Hierdie gedigte is geskryf voordat ek bewus geword het van Cixous se "dedans". In my navorsing oor Johann de Lange identifiseer ek dieselfde proses: die digter kom eweneens in opstand teen die Orde van vader en maak die gay-subjek stemhebbend. Ook die gay-digter worstel met dieselfde problematiek as die vroulike digter. Die manlike orde hou hom ook buite en die homo-erotiese liefde is 'n plek van geheimenis - 'n kluis van die liefde. Die plesier is kortstondig en "agterbaks", wat dui op die verraad wat ervaar sal word deur die heteroseksuele man se vrou - en ook deur hetero-lesers, wat afwysend sal staan teenoor hierdie liefde.
Tongnaai I
Roekelose gevleuelde wilde man
op jou rasendmooi snelrooi motorfiets:
jy het jou lyf een nag vir my oop-
gemaak, ‘n fyn senuagtige roos,
‘n nuutgevonde herontdekte pyn.
Boude wit en rond soos eierdoppe,
sterk geheime kluis van die liefde.
Ek weet nie dat ek jou liefhet nie,
net dat jy oopvurk vir die woord
wat my reënende tong wil plant
teen ons dood. My heupe stamel.
Jou nat voorkop, bruin bene wat span
terwyl jy swetend spook en buitel
om te kom. Ek lê langs jou, krom
soos ‘n hand, luister na jou asem
wat gejaagd ‘n ander beeld wil oproep
agter jou saamgeperste oë:
‘n paar huise weg jou vrou en kinders
soos liefdesbriewe in ‘n laai vergeet,
afgesluit van ons agterbakse plesier.
Tongnaai II
Op jou maag, met een been hoog opgetrek,
kan ek sien tot waar jou blonde beenhare
strek, verdonker en verdig, en die dik rif
van jou horing tussen harde boude in verdwyn.
Judasoog wat vir ‘n tongnaai oper plooi,
geurige kreukel met ‘n vag bruin krulle,
ring wat ritmies knel as die eerste fel spasmas
die skoot diep uit my swaar balle boontoe bring
en stoot tot by die rooi geswolle knop wat klop
en taai wit wiele oor jou rug uitrol.
Jou lyf maak my jags vir growwe taal
– hol en horing, pielkop, fok en tos –
want in my mond is sulke soepel woorde
dik en vlesig en vrank soos jy.
(Uit: Nagsweet. Taurus, Johannesburg. 1991.)
Die gay-digter oortree die dekorum op 'n taalvlak deur growwe en plat woorde in sy gedig te gebruik:
– hol en horing, pielkop, fok en tos –
Maar dit is tussen parenteses. Weggesteek dus op ikoniese vlak, maar ook oopgemaak op papier. Hier beweeg hy weg van die aanvaarbare, poëtiese taal na die ruimte van Oortreding. Ons, die lesers, kyk deur die judasoog.
Wit ink is immers 'n beeld vir die onmoontlike taak van die skrywer wat teen die Orde moet inskryf.
“Writing is a passageway, the entrance, the exit, the dwelling place of the other in me–the other that I am and am not, that I don’t know how to be, but that I feel passing, that makes me live–that tears me apart, disturbs me, changes me, who?–a feminine one, a masculine one, some?–several, some unknown, which is indeed what gives me the desire to know and from which all life soars. This peopling gives neither rest nor security, always disturbs the relationship to “reality,” produces an uncertainty that gets in the way of the subject’s socialization. It is distressing, it wears you out; and for men, this permeability, this nonexclusion is a threat, something intolerable” ("Sorties" in The Newly Born Woman, 86).
Vir 'n gay-man is dit nie bedreigend nie: daar word standpunt ingeneem teen dieselfde Verdrukkende Orde. Cixous het hierdie woorde in 1975 geskryf en dit bly steeds relevant vir almal wat buite of teen die Orde inskryf. Hierom my aanklank by De Lange.
III
'n Geselekteerde bibliografie verduidelik hoé belangrik Cixous se bydrae oor vier dekades is.
Fiksie
Le Prénom de Dieu, Grasset, 1967.
Dedans, Grasset, 1969.
Le Troisième Corps, Grasset, 1970.
Les Commencements, Grasset, 1970.
Un vrai jardin, L'Herne, 1971.
Neutre, Grasset, 1972.
Tombe, Le Seuil, 1973.
Portrait du Soleil, Denoël, 1973.
Révolutions pour plus d'un Faust, Le Seuil, 1975.
Souffles, Des femmes, 1975.
La, Gallimard, 1976.
Partie, Des femmes, 1976.
Angst, Des femmes, 1977.
Préparatifs de noces au-delà de l'abîme, Des femmes, 1978.
Vivre l'orange, Des femmes, 1979.
Ananké, Des femmes, 1979.
Illa, Des femmes, 1980.
With ou l'Art de l'innocence, Des femmes, 1981.
Limonade tout était si infini, Des femmes, 1982.
Le Livre de Promethea, Gallimard, 1983.
La Bataille d'Arcachon, Laval, Québec, 1986.
Manne, Des femmes, 1988.
Jours de l'an, Des femmes, 1990.
L'Ange au secret, Des femmes, 1991.
Déluge, Des femmes, 1992.
Beethoven à jamais, ou l'éxistence de Dieu, Des femmes, 1993.
La Fiancée juive, Des femmes, 1997.
OR. Les lettres de mon père, Des femmes, 1997.
Voiles (with Jacques Derrida), Galilée, 1998.
Osnabrück, Des femmes, 1999.
Les Rêveries de la femme sauvage. Scènes primitives, Galilée, 2000.
Le Jour où je n'étais pas là, Galilée, 2000.
Benjamin à Montaigne. Il ne faut pas le dire, Galilée, 2001.
Manhattan. Lettres de la préhistoire, Galilée, 2002.
Rêve je te dis, Galilée, 2003.
L'Amour du loup et autres remords, Galilée, 2003.
Tours promises, Galilée, 2004.
L'amour même dans la boîte aux lettres, Galilée, 2005.
Hyperrêve, Galilée, 2006.
Si près, Galilée, 2007.
Cigüe : vieilles femmes en fleurs, Galilée, 2008.
Philippines : prédelles, Galilée, 2009.
Ève s'évade : la ruine et la vie, Galilée, 2009.
Double Oubli de l'Orang-Outang, Galilée, 2010
Teater
La Pupulle, Cahiers Renaud-Barrault, Gallimard, 1971.
Portrait de Dora, Des femmes, 1976.
Le Nom d'Oedipe. Chant du corps interdit, Des femmes, 1978.
La Prise de l'école de Madhubaï, Avant-scène du Théâtre, 1984.
L'Histoire terrible mais inachevée de Norodom Sihanouk, roi du Cambodge, Théâtre du Soleil, 1985.
Théâtre, Des femmes, 1986.
L'Indiade, ou l'Inde de leurs rêves, Théâtre du Soleil, 1987.
On ne part pas, on ne revient pas, Des femmes, 1991.
Les Euménides d'Eschyle (traduction), Théâtre du Soleil, 1992.
L'Histoire (qu'on ne connaîtra jamais), Des femmes, 1994.
"Voile Noire Voile Blanche / Black Sail White Sail", bilingual, trad. Catherine A.F. MacGillivray, New Literary History 25, 2 (Spring), Minnesota University Press, 1994.
La Ville parjure ou le Réveil des Érinyes, Théâtre du Soleil, 1994.
Tambours sur la digue, Théâtre du Soleil, 1999.
Rouen, la Trentième Nuit de Mai '31, Galilée, 2001.
Le Dernier Caravansérail, Théâtre du Soleil, 2003.
Les Naufragés du Fol Espoir, Théâtre du Soleil, 2010.
Essays
L'Exil de James Joyce ou l'Art du remplacement (doktorale tesis), Grasset, 1969.
Prénoms de personne, Le Seuil, 1974.
The Exile of James Joyce or the Art of Replacement (Vertaling: Sally Purcell of L'exil de James Joyce ou l'Art du remplacement). New York: David Lewis, 1980.
Un K. Incompréhensible : Pierre Goldman, Christian Bourgois, 1975.
La Jeune Née, met Catherine Clément, 10/18, 1975.
La Venue à l'écriture, met Madeleine Gagnon en Annie Leclerc, 10/18, 1977.
Entre l'écriture, Des femmes, 1986.
L'Heure de Clarice Lispector, Des femmes, 1989.
Photos de racines, met Mireille Calle-Gruber, Des femmes, 1994.
Portrait de Jacques Derrida en Jeune Saint Juif, Galilée, 2001.
Rencontre terrestre, met Frédéric-Yves Jeannet, Galilée, 2005.
Le Tablier de Simon Hantaï, 2005.
Insister. À Jacques Derrida, Galilée, 2006.
Le Voisin de zéro : Sam Beckett, Galilée, 2007
© H.R. Giger