David Plunkert for The Chronicle Review
I
The Double Life of Paul de Man
by Evelyn Barish
Liveright, 534 pp., $35.00
The Many Betrayals of Paul de Man deur Tom Bartlett (Besoek 25 Maart 2014)
Lank na Derrida se verdediging van Paul de Man, die Yale-dekonstruksie-kritikus, verskyn daar ‘n biografie wat verdere aspekte van ‘n donker psige openbaar. Nie alleen was De Man ‘n kolloborateur in sy jeug nie, maar hy het ook sy wettige vrou in die steek gelaat. Hy het ‘n ander vrou ontmoet, met haar getrou, sonder om sy vrou te skei. Die wettige vrou is verder nie onderhoud betaal nie en insinuasies van diefstal, onbetaalde rekeninge, leuens en wat nog, word vertel. Boonop – so word daar beweer – het hy aan Harvard studeer sonder ‘n regte graad. Hy het dokumente vervals en almal wol oor die oë getrek. ‘n Mens word by die lees van hierdie biografie bewus van ‘n pre- en post-bestaan en ‘n intellektueel wat homself letterlik “oorgemaak” het. Die insinuasies – met bewyse van sy pro-Nazi-koerantartikels gevind deur Ortwin de Graef – het sy intellektuele vriende geskok en verskeie teoretici het hom probeer verdedig, o.a. Derrida, Hillis Miller, en vele meer.
"The people that love de Man and continue to support him fundamentally say that there is no necessary connection between what a person does or says in his or her private life and what his or her ideas are," said Barish. "I'm not of that position."
Van die belangrikste reaksies is:
Peter Brooks: The strange case of Paul de Man, (besoek 25 Maart 2014)
Reaksies op Derrida se verdediging “Like the Sound of the Sea deep within a Shell: Paul de Man’s War” opgeneem in Critical Inquiry 14 (Spring 1988: 590 – 652) is relevant.
Dieter Freundlieb: Derrida's Defence of Paul de Man's Wartime Writings: A Deconstructionist Dilemma, (besoek 27 Maart 2014)
Jon Wiener: On Jacques Derrida's "Paul de Man's War" Vs The Responsibilities of Friendship: Jacques Derrida on Paul de Man's Collaboration, (besoek 27 maart 2014)
II
Hoe benader ons die kontroversie van goedskiks 200 anti-semitiese artikels? Of akademiese bedrog? Aantygings van “chicanerie”? Bigamis?
Die volgende inskrywing oor sy lewe staan op die Wikipedia (besoek 25 Maart 2014):
Born: Antwerp, Belgium
Died: December 21, 1983 (1983-12-21) (aged 64)
New Haven, Connecticut, U.S.A.
School: Deconstruction
Paul de Man (born Paul Adolph Michel Deman: December 6, 1919, Antwerp – December 21, 1983, New Haven, Connecticut) was a Belgian-born literary critic and literary theorist. At the time of his death, de Man was one of the best-known literary critics in the United States – known particularly for his importation of German and French philosophical approaches into Anglo-American literary studies and critical theory. Along with Jacques Derrida, he was part of the an influential critical movement that went beyond traditional interpretation of literary texts to reflect on the epistemological difficulties inherent in any textual, literary, or critical activity. This approach aroused considerable opposition, which de Man attributed to "resistance" inherent in the difficult enterprise of literary interpretation itself.
De Man began his teaching career at Bard College. In the late 1950s he completed his Ph.D. at Harvard University, then taught at Cornell University, Johns Hopkins University, and the University of Zurich, ending up on the faculty in French and Comparative Literature at Yale University, where he was considered part of the Yale School of Deconstruction. At the time of his death from cancer, he was Sterling Professor of the Humanities and chairman of the Department of Comparative Literature at Yale. De Man oversaw the dissertations of Gayatri Spivak (at Cornell), Barbara Johnson (at Yale), Samuel Weber (at Cornell), and many other noted scholars.
After his death, a researcher uncovered some two hundred previously unknown articles de Man had written in his early twenties for Belgian collaborationist newspapers during World War II, five of them implicitly and one explicitly anti-Semitic. These, in combination with explosive revelations about his domestic life and financial history, caused a scandal and provoked a reconsideration of his life and work.
III
De Man se belangrikste bydrae as teoretikus is die gedagte van “blindness and insight”, te wete die paradoksale teenstrydigheid tussen wat ‘n leser maak van (die) letterkunde en die uiteindelike interpretasie of afleiding wat daar ten slotte gemaak word. Die sogenaamde aporia van die teks is eweneens ‘n belangrike bydrae nes sy siening dat insig net vergestalt of “gevind” kan word wanneer die betekenis op sigself gedraai word.
Nou goedskiks dertig jaar later tel ek De Man weer op en bedink die vlakke van lees: letterlik, die allegorie van lees. Tersaaklik is dit dat die skrywer De Man die metaforiek van binne/buite takel, met ander woorde, die leser staan buite die teks en die betekenis word binne-in die teks vasgevang met die leser wat alles moet “oopmaak”.
Na soveel jare voel hierdie leser dat ‘n mens ten spyte van die donker kant van die figuur De Man moet fokus op die uitsonderlike en komplekse teoretiese bydrae. En die onverkwiklike geskiedenis eerder moet verdring sodat dit nie in die pad staan van jou interpretasies nie. En as dit wéér na vore kom eerder moet besef hoe hierdie negatiewe verlede hom juis gedryf het tot komplekse vrae oor lees en skryf.
IV
In sy uitsonderlike lesing van Rilke (“Tropes”) skryf hy: “Neither love nor the imagining power of the deepest nostalgias can overcome the essential barrenness of the self and of the world” (23).
Om die buite-inligting te verdring, is egter onmoontlik. Daar is geen buite-teks nie, het Derrida gewaarsku en tekste roep ander tekste en interpretasies op.
V
Hierdie studie van De Man het my weer na Rilke geneem en na H.J. Pieterse se vertalings. Ek het in 2007 die volgende resensie vir Die Volksblad geskryf oor hierdie boek:
Waarom verskyn daar in die jaar 2007 ‘n vertaling van Rilke beroemde Duino-Elegieë in Afrikaans? Om verskeie redes bly Rilke ‘n baken binne die letterkunde en sy invloed op die Afrikaanse digkuns is al deur D.J. Opperman aangestip in Digters van Dertig.
Die invloed van Rilke op Van Wyk Louw en Elisabeth Eybers kan juis nou, na die vertaling van H.J. Pieterse, opnuut beskou word. As voorste Simbolistiese digter word hy steeds as ‘n baken beskou binne die Europese digkuns.
Sowel Henning Pieterse as Protea moet lof toegeswaai word vir die vertaling en publikasie van hierdie moeilike, dog belangwekkende teks. Dit is ‘n belangrike teks vir die navorser wat die invloed van Rilke op die Afrikaanse digkuns wil karteer en wat iets meer van die Simbolisme wil begryp. (Ek het ‘n vroeër weergawe van die teks gesien en ‘n minimale inset gelewer.)
Geen vertaler wat sy sout werd is kan die probleme rondom vertalings ignoreer of pypkan nie. Pieterse verwys hier tereg na die uitsprake van Leon de Kock en Antjie Krog en hy imponeer met sy eie bydrae tot die kwessie.
Pieterse som sy siening van die vertaling soos volg op, naamlik ‘n sentripetale (na die Rilke-teks) en sentrifugale (na die Afrikaanse teks) spel wat dus tussen getrouheid en vryheid beweeg (p. 21).
Tussen 20 en 21 Januarie 1912 toe Rilke die prinses Marie von Thurn und Taxis-Hohenlohe by die Duino-kasteel besoek het, het hierdie gedigte hul beslag gekry. Dit is dan – volgens verskillende kommentare – geskryf tydens ‘n moeilike fase in die digter se lewe. Hy het selfs in hierdie tyd psigoanalitiese behandeling oorweeg en tydens ‘n wandeling langs die see, het die volgende woorde in hom opgekom:
Wer, wenn ich schriee, hörte mich denn aus der Engel Ordnungen?
Pieterse wys tereg in sy inleiding hoe Rilke getransformeer het van ‘n middelmatige tot ‘n uitmuntende digter van wêreldstatuur. Die eiesoortige struktuur van hierdie vorm word behandel en vir die speurende leser is daar relevante aantekeninge wat ‘n mens begelei by hierdie uitstekende vertaling.
Rilke se breidwilligheid om moeilike vrae te beantwoord, word vermeld. Die relasie met Lou Andreas-Salomé word kortliks betrek. Pieterse wys daarop dat hierdie gedigte waarskynlik gelees kan word as selfterapie.
Die derde elegie het bepaalde Freudiaanse momente en een van die belangrikste bydraes van Pieterse se teks is dat hy die tydgenootlike aspek van hierdie teks beklemtoon. Hy situeer die elegieë en verwys na ander tekste waarvan Rilke direk of indirek kennis moes geneem het. En die Freudiaanse diskoers was ‘n uiters belangrike diskoers van die tyd. Dit moes vanselfsprekend die wyse waarop hy simbole geskep het, help bepaal het en ‘n tydsgees is immers, soos die Duitsers beweer, “In der Luft”.
.jpg)
Die strukture van die elegieë word bespreek en verskillende tydvakke waarin die gedigte hul beslag gekry het, word eweneens behandel.
En die vertalings self?
Pieterse vang die verinnerliking van die gedigte ten beste op:
Nêrens, geliefde, sal daar wêreld wees, as binne nie (p. 69).
En dan:
Die tydsgees verskaf vir homself ruim voorraadskure vol krag, vormloos (p. 69).
Of ook:
Oorvloedige bestaan ontspring in my hart (p. 83).
Die negende elegie het besonder met my gepraat.
‘n Mens kan die oorspronklike teks deurgaans vergelyk met die vertaling waarin die vertaler iets behou het – tereg – van die verhewe Rilke-aanslag.
Daar word insigryke kommentaar gelewer oor hierdie teks van transformasie. Vir die jong digter is daar belangrike leersame inligting oor die metriese patroon, wat bykans deurgaans in vyfvoetige jambes geskryf is. Die afwykings van die skema is egter nie genoegsaam nie en Pieterse verskaf die volende redes oor waarom ‘n mens dit as klassiek kan tipeer:
“Alhoewel daar dan nie sprake is van ‘n noukeurige navolging van die klassieke metrum nie, verskaf die dikwels voorkomende daktiliese metrum (as een van die vormgewende beginsels) tog die ‘gevoel’ dat mens hier met ‘n klassieke elegie te make het. Die metriese opbou van elke afsonderlike reël word ten slotte irrelevant, aangesien die struktuur van elke reël ook deur sy sintaktiese verbande met voorafgaande en daaropvolgende reëls bepaal word” (p. 15).
Uit so ‘n opmerking is dit duidelik dat die vertaler lank nagedink en geslyp het aan sy vertaling.
Dit is ‘n uiters belangrike vertaling en vir die ernstige leser van die digkuns ‘n absolute moet. Wie sou kan sorg vir ‘n vertaling van Baudelaire? Ons het immers herdigtings van Rimbaud en Verlaine, en toespelings in Breytenbach se poësie. Wat van Stefan George? Of Mallarmé?
VI
In 2014 lees ek De Man weer en dit neem my na Rilke en natuurlik, na die vertalings van Rilke. Gebore in 1875 in Praag woon hy militêre skool by. Daar is etlike sentrale figure in hierdie digter se lewe: Lou Andreas-Salomé - bekend veral om haar verbintenis met Nietzsche, Rodin en die prinses Marie von Thurn und Taxis-Hohenlohe. Lou Andreas-Salomé vertolk sowel die rol van geliefde as kritiese leser en begeleier. In 1905 word hy vir 'n paar maande lank sekretaris vir Rodin. Dit is egter die verhouding met die prinses Marie von Thurn und Taxis-Hohenlohe en 'n besoek aan die kasteel by Duino (naby Triëst) meebring, wat soos Pieterse uitwys, op 12 Januarie 1912 lei tot die tot standkoming van die beroemde verse na 'n lang stilte. Die impak van WOI het die voltooiing van die verse vertraag, en hy voltooi die elegieë eers in 1922.
Een van die tersaaklike aspekte wat Pieterse uitwys, is dat Rilke in 1913 'n psigoanalise kongres in München bygewoon het saam met Lou Andreas-Salomé. Die derde elegie wat dan ook bekend staan as die sogenaamde "atavistiese" of psigoanalitiese elegie, is begin in 1912 in Duino en voltooi in 1913 in Parys ná die ontmoeting met Freud.
Hierdie leser benader die derde elegie as 'n droomtoestand waarin seksuele begeerte beskryf word op 'n konkrete manier. Ook die gebruik van die begrip "verberg", aktiveer die konsep van repressie of verdringing, 'n sentrale Freudiaanse konsep. Daar word ook verwys na “oorsagtige drome” waarin die akteurs of figure in die digterlike onbewuste optree. Die "innerlike wildernis” is 'n duidelike verwysing na Freud wat die metafoor van die onbewuste in Die interpretasie van drome sien as 'n wildernis.
Dieselfde geld die “klanklose landskap” (p. 47) wat eweneens 'n toespeling op Freud is. Hierdie derde elegie eindig met 'n ellips, 'n gebrokenheid waarmee Rilke dus die onvermoë om hierdie simbole-wêreld werklik onder woorde te bring.
In 'n brief aan Hulewicz - vertaal deur Pieterse - gee Rilke sleutels vir die leser om hierdie briljante elegieë te begryp.
“In die Elegieë blyk bevestiging van die lewe en die dood een en dieselfde te wees” (p. 93).
Die dood word gesien as 'n keersy van die lewe met die wete dat die bloed van die grootste kringloop vloei deur beide. Verder in die brief skryf hy dat ons alles moet verinnerlik: “Ons is die bye van die onsigbare” (p. 94).
En: “ons vergaar hartstogtelik die heuning van die sigbare, om dit op te gaar in die groot goue korf van die Onsigbare” ...
En hierdie sleutels gee weer vir die leser 'n ander siening van die dubbel-bestaan van Paul de Man wie se “innerlike wildernis” tot voortreflike lesings van onder andere Rilke aanleiding gegee het.
Die biografie oor De Man na sy dood het Rilke en H.J. Pieterse se werk oor Rilke weer lewend gemaak.
Inderdaad 'n allegorie van lees.
April 2014