Louis de Villiers. Kaapstad Karma-polisie ontmoet die Bokke. Quellerie, 2012. ISBN 9780795800252.
A narrator should not supply interpretations of his work; otherwise he would have not written a novel, which is a machine for generating interpretations.
- Umberto Eco. Eindnota tot The Name of the Rose (1983)
I've always said that I learned the English I know through two sources – Marvel Comics and Finnegans Wake.
- Umberto Eco. Onderhoud, Book Magazine, September/Oktober 2002
Hierdie essay gaan aandag
gee aan die volgende punte:
1. Die bemarking van die
boek
2. Die ongewone voorblad
3. Die tradisie van geweld
en obseniteit in die moderne roman
4. Umberto Eco en die
“closed” en “open” teks
5. Die invloed van
Japannese manga
6. Die storie
1. Die bemarking van die
boek
“Louis de Villiers se
adrenaliengedrewe, onthutsende debuutroman is vol drama, humor, satire, aksie
en nogmaals aksie uit die boonste rakke, maar wees gewaarsku: die boek het ’n
skop soos ’n omgesukkelde muil en is beslis nie vir sensitiewe lesers geskik
nie.” So lui die bekendstellingsuitnodiging per e-pos van die roman.
Op die agterblad word die
leser gewaarsku dat hierdie f-se boek nie vir f-se lesers is nie. Weet dan,
leser, wanneer of indien jy hierdie boek ter hand neem, dat jy dit op jou eie verantwoordelikheid
doen.
Hierdie subliminale
seduksie bepaal alreeds dat lesers met ’n bepaalde verwagtingshorison na die
teks gaan. Dit is dus ’n slim bemarkingspel wat die teks by die leser gaan
uitbring. Nes Scope se sterretjies op die vroueborste. Hieroor skryf
Kobus van Rooyen insigryk in sy verslag oor sensuur hier te lande.1 ’n Skrywer het immers
alreeds ’n persona: hier het ons die bekende en omstrede rugbyskrywer en seun
van die digter-predikant, IL de Villiers, wat ’n transgressiewe roman publiseer.
Die leser word dus reeds deur die bemarking van die roman tot ’n bepaalde tekstuele
strategie gedwing. (En ja, die boek het goed verkoop, aldus die
bemarkingsafdeling van NB-Uitgewers.)
Umberto Eco (1978:11) skryf
soos volg hieroor:
The intervention of a
speaking subject [hier dan die uitgewershuis] is complimentary to the
activation of a Model Reader whose intellectual profile is determined only by
the sort of interpretive operations he is supposed to perform (to detect
similarities, to consider certain games …). Likewise the “author” is nothing
else but a textual strategy establishing semantic correlations and activating
the Model Reader.
Wie is dan die modelleser
van hierdie roman? Eco skryf dat die oplossing om so ’n leser te vind, te make
het met die vermoë om die “sisteem van nodes” in die teks te aktualiseer.
Volgens my, wat ’n Modelleser wou wees, is die volgende aspekte relevant in die
leesproses.
2. Die ongewone voorblad
Die voorblad van Jeanine
Henning aktiveer al die kodes in die roman. Soos gevind in die komiekstrip, is
daar blokke wat die verhaal vir die leser oordra: ’n rugbybal waarop oa die
woord karma afgedruk is, met ’n speler wat twee opponente dus troef met
die drie wat gedruk word. Die spookskip in blok 2; in blok 3 die meisie wat ’n man
uitslaan; in blok 4 iemand van die onderwêreld wat met ’n koesarigama ’n man se
arm afkap; in blok 5 staan die meisie uit die derde blok redelik verniel na
haar geveg met ’n man, waarskynlik dieselfde man van blok 4. Hy is nou sonder
’n hemp. Op die agterblad is daar twee vegtende persone met ’n waarskuwing in
’n borrel dat die boek nie bedoel is vir sensitiewe lesers nie. Hiermee word
daar aangesluit by die pop-tradisie van Joe Dog en Conrad Botes, wat veral in
hul Bitterkomix bytend-satiriese kommentaar lewer op die literêre en
politieke sisteem. Joe Dog (Anton Kannemeyer, die seun van die
literatuurgeskiedskrywer en biograaf JC Kannemeyer) verwoord in sy
komiekstrippe dikwels ’n grensoorskrydende oedipale stryd met die vaderfiguur.
Louis de Villiers, die seun
van die digterdominee en redakteur IL de Villiers, publiseer hierdie skokkende
en grusame roman ná die dood van die vader; op sigself ’n tersaaklike punt vir
die leser om te ondersoek, naamlik die “pastorieseun” wat die grensoorskrydende
domein van geweld, seks, dwelms en bedrog ondersoek.2 Hiermee word die konvensie
van sobere voorblad dus alreeds ondermyn en kodes van pulpliteratuur aan die
leser bekendgestel. Terselfdertyd weet ons ook dat dit ’n ernstige roman is –
dit is gepubliseer deur Queillerie met Etienne Bloemhof as die redakteur, wie
se idee dit was om ’n riller oor rugby te skryf.
3. Die tradisie van geweld
en obseniteit in die moderne roman
Hiermee sluit die skrywer,
Louis de Villiers, aan by die tradisie gevestig deur figure soos Irvine Welsh (Filth,1998)
en Michel Houellebecq (Atomised, 2000).
In hierdie tradisie is
vloek, wreedhede, geweld en wat nog, dikwels daar om die samelewing te
ontluister. Hier is dan “’n teater van geweld” sigbaar wat bedoel om te skok en
beledig. Trouens, Houellebecq is in Frankryk ook bekend as digter van die
melancholie, maar dit is veral die omstrede romans wat buitelandse lesers
aantrek en koop. Woorde soos “vulgêr” en “pornografies” word eweneens gebruik
om sy tekste te etiketteer, terwyl die kompleksiteite hierdeur verdring word.
Die hemel en hel is buuradresse, aldus De Villiers (198) en die gebruik van die
term/begrip karma aktiveer dat dade reperkussies het. Dit impliseer
eweneens ’n spanning tussen goed en kwaad, met die implikasie dat die goeie sal
seëvier.
Bruce Robertson, ’n
misantroop, is die hoofkarakter in Irvine Welsh se klassieke roman Filth.
(Die voorblad van die slapband-uitgawe het ’n varkkop met ’n polisiepet op!)
Die kokaïen-verslaafde speurder se orgie in Amsterdam en die soeke na ’n oplossing
vir ’n moord word verder gebanaliseer deur die verwysing na die karakter se
anus. Dit word boonop ook grafies voorgestel en die slot lui:
I feel myself slipping out
of my Host in a large pile of his excrement and sliding down his legs inside
his flannels. Then I am away from him. There’s a piercing scream … somebody’s
in pain … like the Other was when the Host was disposing of it … the Other I
loved … now the Host is gone and I cannot sustain this any longer. I can’t
sustain life outside of the Host’s body … like the Other I am gone, gone with
the Host, leaving the screaming others, to pick up the pieces oooooo. (393)
Ek laat die interpretasie
hiervan aan die leser se verbeelding oor …
Irvine Welsh © Jeffrey Delannoy
Houellebecq (gebore Michel
Thomas) lewer ook snydende kommentaar op sy gemeenskap. Die skrywer is al van
haatspraak aangekla, uitgeskel oor sy obseniteite, en verwyt vir sy meedoënlose
kritiek op sy samelewing. Sy roman The map and the territory
(gepubliseer in vertaling in 2010: La carte et le Territoire) vermeng
ook die konvensies van die “closed” en “open” teks. Jed Martin neem foto’s van
Michelin-kaarte. Hy is ook ’n skilder wat die skrywer, Michel Houellebecq, in
Ierland ontmoet! Hy versoek die skrywer om ’n katalogus te skryf vir sy
uitstalling. Die skrywer word vermoor en Jed Martin raak betrokke by die saak …
So word werklikheid en
fiksie dus op sy kop gekeer. De Villiers, Welsh en
Houellebecq gebruik skoktegnieke om die korrupsie in hul onderskeie samelewings
aan die kaak te stel. In die nawoord word die roman as ’n riller oor
Springbokrugby beskryf en al drie hierdie skrywers gebruik die kodes van die
speur- en aksieverhaal, konvensioneel populistiese tekste, om hul skerp kritiek
oor te dra. Volgens Jerry Palmer in Thrillers – Genesis and structure of a
popular genre, wat reeds in 1978 verskyn het, is paranoia kenmerkend van
hierdie soort genre! In my studie oor gender, Gender-konstruksies in
die Afrikaanse letterkunde: ’n Ondersoek in kultuurstudies, literêre teorie en
kreatiewe skryfwerk, skryf ek in die jaar 2000 soos volg hieroor op bladsye
225–9:
In Jerry Palmer se Thrillers –
Genesis and structure of a popular genre (1978) word die genese van dié genre ondersoek. Palmer verwys na
paranoia as ’n belangrike element van hierdie genre in die afdeling "Competition
and conspiracy: Paranoia as ideology". Aksie beteken alles vir hierdie
soort held en as daar niks gebeur nie, is hierdie held (soos James Bond)
volledig identiteitsloos. Palmer verwys dan ook na dié belangrike passasie in
From Russia, with love:
The blueberry arms of the soft
life had Bond round the neck and they were slowly strangling him. He was a man
of war and when, for a long period, there was no war, his spirit went into
decline.
In his particular line of
business, peace had reigned for nearly a year. And peace is killing him.
At 7.30 on the morning of
Thursday, August 12th, Bond awoke in his comfortable flat in the plane-tree'd
square off the King's Road and was disgusted to find that he was thoroughly
bored with the prospect of the day ahead. Just as, in at least one religion,
accidie is the first of the cardinal sins, so boredom, and particularly the
incredible circumstance of waking up bored, was the only vice Bond utterly
condemned. (Palmer 1978, p 85)
Dieselfde geld Sherlock
Holmes in Wisteria Lodge, argumenteer Palmer verderaan:
My dear Watson, you know how bored
I have been since we locked up Colonel Carruthers. My mind is like a racing
engine, tearing itself to pieces because it is not connected up with the work
for which it is built. Life is commonplace, the papers are sterile; audacity
and romance seem to have passed for ever from the criminal world.
Die James Bond-verhaal
funksioneer rondom binêre opposisies en in James Bond: une combinatoire
narrative het Umberto Eco die volgende opposisies uitgewerk: opposisies van
karakters soos held/skurk; held/vrou – opposisies van waardes soos
geldmag/ idealisme; programmering/risiko. Bond is dan by uitstek in staat om telkens
te kan improviseer binne ’n moeilike situasie, soos Palmer aantoon (1978:7).
Bond steek ’n sigaret aan en glip die pakkie in sy bo-sak wat uiteindelik
verhoed dat ’n koeël hom tref. Hy maak asof hy dood is en vind dan ’n mes digby
sy bagasie wat hom uit hierdie netelige situasie red. Hy dra dus altyd ’n
"bag of tricks" met hom saam wat wys op die gevare wat as't ware
voorsien of geprogrammeer is.
Ook sy vyand het hul stel
planne wat daarop ingestel is om Bond s’n te neutraliseer. Wat wel tersaaklik
is, is dat Bond telkens staatmaak op vorige missies waarop hy dan improviseer
binne ’n moeilike of dreigende situasie.
Palmer (1978:14) meen egter
dat Eco se klassifikasie nie voldoende is nie. Hy verwys na die
amateur/professioneel/burokraat as ’n nuttiger sisteem.
Volgens Palmer is die
amateur en burokraat nie in staat om uit ervaring te leer nie. In die wêreld
van die burokraat is daar niks nuuts en onverwags om te ervaar nie. Alles
bestaan soos wat dit behoort te bestaan. Dr No is ’n voorbeeld van só ’n figuur
en hierom kan James Bond hom volledig uitoorlê. Bond bring ’n hyskraan (met ’n
vrag vol guano) nader en versmoor Dr No hierin.
Ook die amateur kan eweneens
nie uit ervaring leer nie, gewoon omdat alles nuut is. Hierteenoor is die
professioneel, soos Bond met sy “licence to kill”, in staat tot
improvisasie. In vele Bond-romans en -films is dit juis hierdie aspek wat die
leser/kyker betrek. In die jongste Bond-films is die spesiale effekte onder
meer al so aanskoulik dat selfs die BMW waarin Bond ry, met afstandbeheer werk
en by implikasie Bond se kragte oorgeneem het. Die oortreding van reëls of
aanwysings word dikwels in Bond-tekste gevind, omdat dit die enigste manier is
waarop hy werklik sy vyand kan uitoorlê. Palmer (1978:63) betrek tereg Casino
royale (1953), waarin Bond van dobbeltafel na dobbeltafel beweeg ten einde
meer oor sy vyand te wete te kom.
Tog herhaal die films
telkens dieselfde struktuur wat herinner aan Vladimir Propp se Morphology of
the folktale (1913), waarin die optrede van dieselfde figure telkens
teruggevind kan word: die held of doener; die Prinses of "sought-after
person"; die boef, en dies meer.
Elkeen van hierdie
karakters het volgens Propp spesifieke funksies. Palmer wys ook daarop dat die
skurk byvoorbeeld betrokke raak by ’n situasie weens wraak, geld of ’n maglus
(soos in die geval van Dr No) (1978:16). Om die eksotiese lewenstyl uit te
leef, moet die skurk dus beweeg in die wêreld van die ondergrond of die
onwettige bestaan. In hierdie opsig is Fleming se skurke in wese parodieë op
onderwêreldse mens of primitiewe krag, soos dikwels in sprokies aangetref word.
Hulle leef selfs onder die see of in luukse skepe; in tombes van staal wat dit
uiters moeilik maak vir die held om hierdie gevaarlike onderwêreld (ook ’n
manifestasie van die onbewuste) te betree.
Palmer voorsien dan ook die
volgende tabel:
Professionalism
|
Amateurism
|
|
Bureaucracy
|
||
Reciprocity
|
Ectopia
|
|
One-way information flow
|
||
Experience
|
Arrogance
|
|
Incompetence
|
||
Participation
|
Isolation
|
|
James Bond-verhale maak ook
spesifieke gender-stellings wat die leser/kyker nie kan negeer nie. Bond met sy
Aston Martin en Beretta het ’n “licence to kill”. Hy drink sy Martini's
"shaken and not stirred" en hy is bestand teen moegheid of enige
nagevolge van sy liefdesavonture. Hy word voorgestel as ’n superman en vroue is
eweneens nie bestand teen sy sjarme nie. Hulle is dan ook dikwels die prooi ten
einde ’n missie suksesvol af te handel. Maar die vroue gebruik Bond ook weer
vir húl doeleindes, wat mens die kritiek dat Bond misogonisties is, laat
bevraagteken. Ook is dit so dat hierdie teks hul gender-rolle oordryf en bykans
parodieer. Dit wat vergroot word (die term blow up in Umberto Eco se The
role of the reader, 1978), moet uiteraard weer beskou word.
Die uitstal van James Bond
se machismo in sowel die Fleming-tekste as die films maak ’n spesifieke
gender-stelling. Op die oog af lyk Bond misogonisties en sou die leser/kyker
selfs kon kommentaar lewer op die seksisme waaroor verskeie feministiese kritici
al kommentaar gelewer het. Die vroue is egter ook spioene wat Bond soveel
misbruik as wat hy hulle gebruik.
Bond se machismo word
geëwenaar deur vroulike lis of geslepenheid. Hierdie vroue vertolk net
oënskynlik die rol van die "tweede seks". In wese is hulle gelyk aan
hom en manipuleer hulle hom soveel deur middel van seks as hy vir hulle.
En wil ek die geheim
verklap oor hoe die tatoe lyk op ’n karakter se voorkop in Kaapstad
Karma-polisie ontmoet die Bokke? Gaan gril self!
4. Umberto Eco en die
“closed” en “open” teks
Kaapstad Karma-polisie
ontmoet die Bokke is slim geskryf, iewers
tussen wat Umberto Eco die “open” en “closed” teks noem. Dit gebruik die
geweldstrategieë van die strokiesprent, en die omslag van Jeanine Henning dui
dit reeds aan. In die komiekstrip is alles moontlik. En alle interpretasies
ook. Enersyds is daar dus die gegewe van rugby (met sy reëls) en andersyds is
daar die onderwêreld van rampokkers. Eco se siening van tekstuele strategieë en
sy onderskeid tussen die geslote en die oop teks kom nuttig te pas by die lees
van hierdie verwikkelde roman, wat die leser op verskeie “inferential walks”
neem (1978:23). Uiteraard het elke soort teks ’n modelleser in gedagte en vir
hierdie roman is die modelleser een wat hierdie spel tussen die geslote en die
oop teks aktiveer. Enersyds, die wêreld van ernstige roman; andersyds, die
gegewe van die komiekstrip met sy “unlimited semiosis”, soos Eco dit raak
opsom.
Die verskil tussen die oop
en die geslote teks word soos volg verduidelik: “A text so immoderately ‘open’
to every possible interpretation will be called a closed one” (8). Vir Eco
behoort Superman en die romans van Fleming tot hierdie kategorie. In hierdie
soort teks word die leser gedwing om ’n sekere roete te volg en die bedoeling
is om vrees of jammerte te ontlok. Die “oop” teks se interpretasies eis dat dit
met ander lesings sal “re-echo” (’n woordspel op Eco!). “You cannot use the
text as you want, but only as the text wants you to use it” (9). Hierdie soort
teks kan dus nie enige analise verduur nie. Die teks bepaal die “korrekte”
interpretasie. Eco gebruik ook die konsep van die “negatiewe modelleser” of
“unsuitable reader” as daardie soort leser wat in gebreke bly om die reëls van
die spel te aktiveer.
En dan: “How did you
know? Holmes?”
“’Semiotics’ my dear
Watson.”
Die nuwer uitgawe van Eco
se boek het ongelukkig nie meer die speelse verwysing na Sherlock Holmes en Dr
Watson op die voorblad nie.
5. Die invloed van
Japannese manga
Dit is asof Kaapstad
Karma-polisie ontmoet die Bokke ’n komiekstrip is vir grootmense. Die
Japannese lees immers op hul treine hierdie soort vertelling en Umberto Eco
verwys eweneens na die spanning tussen die komiekstrip en ernstige literatuur.
Op die voorblad van The role of reader is Sherlock Holmes in gesprek met
Dr Watson, soos hierbo afgedruk. Hulle vind ’n Superman-T-hemp in ’n foonhokkie
en Holmes sê:
“This must be a closed
text”, waarop Watson antwoord: “But how did you know Holmes?” Die antwoord is:
“‘Semiotics’ my dear Watson.”
’n Navorser sou ongetwyfeld
die invloed van die Japannese manga op hierdie teks kon naspeur. Shathley Q se
doktorale tesis, “Older than language: comics as philosophical praxis and
heuristic for philosophical canon”, wat hy in 2009 onder my leiding behaal het,
verduidelik die verskillende leestradisies rondom die sogenaamde komiekstrip.
Die Japannese manga (komikku) is ’n komplekse kunsvorm wat deur alle
ouderdomsgroepe gelees word en wanneer dit na die Weste getransporteer word,
verander die aanbod van hierdie kunsvorm (39). Alle genres kom hierin na vore,
oa ook sport, wat in Kaapstad Karma-polisie ontmoet die Bokke geaktiveer
word.
Die verskillende kwessies
wat hierdie debuutroman so vernuftig aanspreek, maak dit vir die teoretiese
leser ’n besonder opwindende roman. Dit ont-spoor die leser se verwagtings met
oa die uitdagende gegewens wat dit aanbied, soos rampokkers wat betrokke raak
by rugby, ’n man met ’n skokkende tatoeëermerk op sy voorkop, ’n beskrywing van
die onderwêreld en die koesarigama wat soos in Hitchcock se films die MacGuffin
is wat die plot laat voortstu. Die koesarigama is ’n tradisionele Japannese
wapen (“chain-sickle”) wat bestaan uit ’n metaalketting (kusari) en ’n gewig
(fundo). In ’n radio-onderhoud vir Skrywers en Boeke (uitgesaai op
Woensdag 2 Mei om 8 nm) het die outeur ook aan my bely dat hy veral geïnspireer
is deur Oosterse films by die skryf van hierdie roman.
Die roman is in ’n
voortdurende spel tussen die oop en die geslote teks en die modelleser word
gedwing om dit as ’n ernstige roman te lees weens die komplekse semantiese
universum wat hier aangebied word (1979:9). ’n Voortdurende beweeg tussen die
kusari en fundo. En tussen die kodes van twee maniere van lees en skryf.
6. Die storie
Dit is ’n rugby-riller
waarin die fantasmagoriese seilskip ’n kokaïentransaksie beduiwel. ’n Kaapse
sakeman, Eugène Rademeyer, pers die Springbokafrigter af en drie spelers word
uit die span gelaat. (Die sage rondom Joost van der Westhuizen se seksvideo
word hier kreatief betrek.) Dan is daar ’n weddenskap oor wie die reeks gaan
wen. (Hier word Hansie Cronjé se bedrog geaktiveer.) Verkragting, kaping,
spelbedrog en afpersing kom aan bod, wat die karma van die titel aktiveer. Alles
word in hiperrealistiese taal weergegee en die oordrywing van geweld aktiveer
die komiekstrip soos wat die filmmaker Quentin Tarantino in Pulp fiction
(1994) eweneens hierdie kodes gebruik en aanpas.
Die roman, so verduidelik
die agterblad, poog om allerlei kwelvrae te beantwoord. En om u (dis nou die
modelleser) te laat skater, ril, giggel, jubel en opgooi. Hier sluit die roman
aan by die filmkuns van Takashi Miike wat by die vertoning van sy film Ichi
the Killer die kykers van opgooisakkies voorsien het by die première in
Toronto tydens die Internasionale filmfees in 2001.3 Die film is op ’n bekende
manga gebaseer. Die gebruik van opgooisakkies as ’n bemarkingsfoefie het
eweneens tot polemiek gelei.
Met die lees van Louis de
Villiers se roman word die leser eweneens aan die pornografie van geweld en
obseniteit blootgestel. In die genoemde film van Miike word ’n man middeldeur
gesny en by De Villiers word ’n verkragter se geslagsdele verpulp.
So oorwin die goeie tog die
bose en het die geweld ’n funksie in hierdie eiesoortige riller. (En die Bokke
wen.) So gelees, het die ernstige interpretasie oorwin teenoor lesings wat
bloot by die skokkende of die tel van vloekwoorde vassteek. Ek het meer gefokus
op die funksionele gebruik van plat woorde en die aanwending van die Japannese
vegkuns en toespelings op die begrip van droomvangers van Amerikaanse Indiane
(35). En dan skryf Eco ook in die inleiding van die “blow up” en
“narcotize”-beginsels in lees.
Ek het waarskynlik die
laasgenoemde aspek toegepas of verdring by die lees van die geweld en
obseniteite in hierdie roman. En geplaas binne die tradisie van Welsh en
Houellebecq, die sosiale kritiek geaktiveer.
“Shikata ga nai!”
Eindnotas
1 Hierdie resensie is oorspronklik vir FineMusicRadio geskryf:
Kobus van Rooyen. A South African Censor’s
Tale.
Protea Boekehuis.
Hierdie boek is ’n verslag
van Kobus van Rooyen se lang verbintenis met die Appèlraad van die
Publikasieraad vanaf 1980 tot 1990. Hierna het hy voorsitter geword van die
uitsaaiwese se klagtekomitee. Hy is ’n ideale ombudsman. Nie alleen is hy ’n
vooraanstaande regsgeleerde wat eerstens die werkinge van regskomitees en dus
beginsels snap nie, maar hy is die kunste goedgesind. Hier te lande is ’n
bloedige stryd gestry om vryheid van spraak en skrif, en die jongste
ANC-manewales veroorsaak uiteraard onrus by diegene wat weet wat ’n gemuilbande
pers kan inhou. Oom Koot Vorster, Lammie Snyman, Jannie Kruger is vandag net
(vergete) name wat deur hierdie tydige en nuttige tydsdokument aan die
vergetelheid ontruk word. Die boek word deur Protea-uitgewers as outobiografie
gepubliseer en bemark met ’n inleiding deur André P Brink, wie se Kennis van
die aand die eerste Afrikaanse boek was wat verban is en gelei het tot die
totstandkoming van Taurus-uitgewers. Die verslag van Kobus van Rooyen word deur
speelse sketse van Marinus Wiechers vergesel. Hierdie boek ontsluit die invloed
van die Bybel, die patriargie en taboes op die Afrikaner-psige. Dit is
skokkend, selfs amusant, om te lees hoe mense nie in staat was om buite bepaalde
boksies te dink en te reageer nie.
Nie alleen gee die outeur
vir ons ’n oorsig van die donker tye van die sensuurraad nie, maar hy wys ook
op die wonderlike satiriese uitdagings waartoe dit aanleiding gegee het.
Pieter-Dirk Uys en Robert Kirby het dikwels in hulle tekste juis die grense
verder gedruk. Scope se verkope is paradoksaal deur hierdie benoude
sisteem bemark. Vele anekdotes en grappe (“Moet name soos Nigel en Kakamas ook
verbied word?”) laat die leser glimlag, nes die belaglike kwessie rondom ’n
boek in Engels versus ’n boek in Afrikaans wat twee verskillende reaksies
uitlok.
Kas van den Berg het ook in
’n rubriek uitgewys dat ’n man ’n vrou in Engels, maar nie in Afrikaans nie,
kon bed toe neem. Van Rooyen se intelligente hantering van die omstrede film The
Omen en John Miles se Donderdag of Woensdag imponeer. Hy was
ook in staat om die kaf van die koring te skei. Indien ’n boek net vir ’n
koterie van lesers bedoel is, soos ’n Breytenbach-bundel of ’n roman van John
Miles, behoort daar anders geoordeel te word. Dubbelsprake wys hy ook uit.
Sodat IL de Villiers en Anna M Louw nie eensgesind was met Merwe Scholtz se
uitspraak oor Kennis van die aand nie. Geknoeiery van literatore kan ’n
mens tussen die lyne aflees.
D.H. Lawrence word aangehaal
met sy bekende opmerking dat om aan ’n kunswerk te sny sou wees om aan jou eie
neus te sny! As jong mens het die sensuursisteem presies die teenoorgestelde
uitwerking op my gehad: dit het my juis bewus gemaak van al die snitte en die
verbeelding het dus presies gelet op daardie stiltes of afwesighede. Hoeveel
jong mense het nie juis Kennis van die aand in koshuiskamers
gelees of biblioteek toe gesnel kwansuis vir navorsingsdoeleindes ten einde ’n
verbode teks te kan lees nie! ’n Mens raak plek-plek wel bewus van die probleme
waarmee Van Rooyen opgesaal was. Dit was immers ’n staat wat ook ’n
noodtoestand kon afkondig, ’n magtige Broederbond gehad het en ministers wat
paraat was met hulle boelie-tegnieke.
Die werklike ellendes begin
egter met politieke films soos Cry freedom! Die skrywer se huis word
bestook met vuur en daar is allerlei speletjies (soos vals advertensies in ’n
koerant dat sy huis in die mark is) en ander emosionele geweldpleging. Hy
oorleef dit alles en imponeer telkemale wanneer hy oor omstrede onderwerpe
skryf soos ’n saak van kinderpornografie teen ’n navorser en valse
beskuldigings teen ’n gesiene filmkritikus.
Kobus van Rooyen het
waarskynlike stommerike help begryp dat daar iets soos ’n volwasse gehoor
bestaan en dat ’n mens die knoppie van ’n TV kan afskakel of ’n boek kan
toemaak as dit jou nie behaag nie. Hy wys ten slotte op die
paradigma-verskuiwing wat plaasgevind het: van nee tot ja; van wantroue tot
vertroue; van fundamentalisme tot realisme en ten slotte, van despotisme tot
demokrasie.
2 Ná Rachelle
Greeff se onderhoud in BY (Die Burger) van 10 Maart
het vele lesers onthuts gereageer op die vloekende predikantseun se uitsprake.
Daar is ook gevoel dat hy die beeld van sy vader geskaad het. In hierdie
onderhoud maak hy ook uitsprake oor dit wat hy as beperkend ervaar: “Daai land
(lees Australië) gee my nou ’n k–k. Dis ’n tronk wat stadigaan ontvou. Ry op
treine en jy lees 32 goed teen die muur wat jy nie moet doen nie.”
Die leser sou dit as wraak kon lees
dat hy die rampokkers as Melbourne-rampokkers benoem.
3 Vir verdere inligting oor hierdie filmmaker, sien Takashi Miike - Wikipedia, the free encyclopedia. (15 April 2012 afgetrek).
Gebore in 1960 en bekend
vir sy gewelddadige films. Hy het al meer as 70 films vervaardig. Hy is bekend
daarvoor dat hy die grense van sensuur voortdurend uitdaag in sy films.
Bibliografie
Eco, Umberto. 1983. The
name of the rose. (Nome della rosa). Londen: Secker & Warburg.
Vertaler: William Weaver.
Eco, Umberto. 1979. The role of the
reader. Explorations in the semiotics of texts. Londen: Hutchinson.
Hambidge, Joan. 2000.
Gender-konstruksies in die Afrikaanse letterkunde: ’n Ondersoek in
kultuurstudies, literêre teorie en kreatiewe skryfwerk.PhD-proefskrif, UK.
Palmer, Jerry. 1978. Thrillers
- Genesis and structure of a popular genre. Londen: Edward Arnold.
Shathley Q. 2009. Older
than language: comics as philosophical praxis and heuristic for philosophical
canon. PhD-tesis, UK.
Van Rooyen, Kobus. 2011.
A South African censor’s tale. Pretoria: Protea.
Umberto Eco, http://www.themodernword.com/eco/eco_quotes.html
(op 11 Junie 2012 besoek).
© Joan Hambidge, April–Junie 2012
[Hierdie resensie word met vriendelike vergunning van Litnet geplaas.]