Rayda Jacobs. The
slave book - a novel. Kwela, 1998. ISBN 0 7957 0078 4.
Resensent: Joan
Hambidge
Rayda Jacobs se eerste boek was The middle children (1994). Haar tweede werk, 'n roman, Eyes of the sky (1996), is bekroon met
die gesogte Herman Charles Bosman-prys vir Engelse letterkunde. Na 'n Kanadese
verblyf van 27 jaar het die skryfster nou onlangs teruggekeer en The slave book het sopas by Kwela
uitgewers verskyn.
The slave book word beskryf as 'n roman, ofskoon die gegewe sterk
steun op die leser se historiese kennis van rassevooroordeel in hierdie land.
In Februarie 1832 bie Andries de Villiers - alreeds 'n stoere naam - op
Sanagora van Java, 'n slaaf.
De Villiers besef die slaaf is 'n moeilikheidmaker want
om sy enkels is daar vars kettingmerke. Op die koop toe skaf hy ook sy
stiefdogter met haar groen oë aan.
Die roman lewer kommentaar op die verskillende
tradisies, kulture en gelowe van die tyd en die implisiete spanninge wat só 'n
aankoop tot gevolg het.
Die roman getuig van deeglike historiese navorsing en
die verskilende hoofstukke word ook voorafgegaan deur relevante momente uit die
geskiedenis wat dan die fiktiewe gegewens besonder goed belig. Die uittreksels
vorm dus dan die “backdrop” waarteen die daramtiese gegewe gestitueer word.
Slawe is verklaar tot die Ander; tot dit wat on-mens kan
word in Lacan se terme. Daarom was dit vir die mense uit die laat negentiende
eeu so 'n vanselfsprekende manier van optrede. Deur hierdie roman te skryf, gee
Rayda Jacobs as't ware 'n stem aan die stilgemaaktes. Daar is selfs 'n brokkie
waaruit sy uit 'n slaaf se afluistering aanhaal. Al word jy deur die wette
stilgemaak, het jy steeds oë en ore, is die boodskap van hierdie roman.
“...he not having any slaves had not once inquired about
it...my master replied that although he had not any slaves, he must
nevertheless stand up for his country, further saying that he would shoot the
first Commissioner, Englishman, or landdrost who should come to his place to
make the slaves free... (overheard by slave, name unknown, in 1830s) (p. 128).
Die roman begin nogal traag, maar dit kry hier teen 'n
derde weg 'n absolute vaart. Die opstand van die slaaf - voorafgegaan deur 'n
reeks vernederings, word goed vertel. Ook die etlike kultuur-historiese
beskrywings maak die roman hoogs leesbaar. In welke mate slawe besittings was
word onder meer geïllustreer deur 'n slavin se begeerte tot 'n aborsie wat
ondermyn word. Sy bly die besitting van die boer en daarom is 'n ongebore kind
ook syne.
'n Mens word onder meer presies vertel hoe die “azeemaat”
funksioneer: die klein stukkie papier waarop 'n Arabiese inskripsie staan ten
einde sigself te beskerm. Of die betekenis van 'n “ratiep” : 'n spirituele
opvoering met messe en swaarde. Die boek maak 'n ryk skat oop vir die leser;
veral ten opsigte van die Moeslim-kultuur.
Jacobs gebruik egter die historiese en kulturele
verwysings sonder dat dit ooit verhaalgang belemmer. Dit is nog altyd een van
my besware gewees teen byvoorbeeld die romans van Salman Rushdie: die leser
moet eers soveel agtergrondskennis opdoen, alvorens die narrasie kan begin. En dan
verloor 'n mens dan ook die draad.
The slave book is van 'n handige glossarium voorsien. Die
slawegeskiedenis in Suid-Afrika is 'n baie interessante èn hoogs tersaaklike
deel van ons belewenis. Die roman lewer kommentaar op waarom dit ons so lank
geneem het om ons te bevry van slawerny. Ook wys dit op die belangrikste
problematiek van hierdie land: dat verskillende kulture/gelowe langs mekaar
bestaan sonder dat daar respek òf wedersydse kennis is van mekaar se
manier-van-doen.
Dit is dan menslike drama geplaas teen die “back-drop”
van die geskiedenis. Rayda Jacobs is 'n skrywer om dop te hou en dit is nog 'n
roman waarmee Kwela uitgewers 'n belangrike bydrae maak.
[Hierdie resensie word met vriendelike
vergunning van Beeld geplaas.]