Martjie Bosman. Landelik. Protea Boekehuis, 2002. ISBN 1
86919 006 8.
Resensent: Joan Hambidge
Met haar debuut in Nuwe
Stemme het Martjie Bosman uitgestaan as ‘n belofte. Haar debuut, Landelik (uitgegee deur Protea
Boekehuis, tans ons staatmakeruitgewershuis vir die digkuns) bevat ‘n handvol
sterk, onthoubare verse.
Digters uit sulke versamelbundels wil vanselfsprekend
solo-bundels publiseer. By die meeste is die beste verse reeds ge-oes; by
sommige, soos Bosman, is daar egter ‘n sterk poëtikale visie en blik op die
wêreld wat ‘n enkelbundel moontlik maak. Die digter kyk na die ekologie, die
mens se verbintenis met die heelal. Vir ‘n debutant skryf alreeds wég van die
self (‘n bonuspunt) en veral die bespiegelinge oor die heelal bewys dat die
digter ook iets te sê het.
“Laaste luiperd” is waarskynlik die sterkste vers in
hierdie bundel en een wat getuig van ‘n duidelike talent. Fantasie,
bespiegeling en skerp sintuiglikheid kenmerk hierdie vers. Die digterlike
onbewuste in hierdie bundel val uit in ‘n kartering van die letterlike en
fantasmagoriese wêreld (“Soektog van die eenhoring”). Dikwels is daar nog ‘n
kinderlike verwondering te bespeur en juis hierom is die wrede pyn van hierdie
land vir die spreker soms onhanteerbaar.
Die Afrika-gegewe word ook aangespreek, nie met hooghartigheid nie, maar
met eerbied.
Die bundel kan dan op ‘n sekere vlak ook as
post-kolonialisties getipeer word, omdat hier gekyk word na die identiteit van
‘ons’ binne Afrika (“Voorgangers”). Ook word die plaasdebat behandel in
“Verskroeide aarde”, “Verraad”, “Graffiti”.
In “Gastehuis” word die stand van Afrikaans en die
lotgevalle van die Afrikaner ondersoek.
Dit is vir die digter ‘n ‘verworde land’ wat verander en een wat vir die
ongebore kinders min troos of uitkoms bied. Op haar beste is ‘n vers soos
“Aand, Sendingstasie” wat ‘n melancholie, ‘n moment vasstulp. Dit is juis dit
wat verswyg word, wat van hierdie vers iets kragtigs maak. Dieselfde geld “Dorpsbegrafnis” met sy
navrante slot. Die kortstondigheid van die lewe is die “pers van
bobbejaanstert”.
Die religieuse verse in die vierde afdeling soos
“Paaslied” en “By die Sondagmaal” is
treffend en “Kafka in die kombuis” gee ‘n metafisiese blik op die
kakkerlak. In hierdie afdeling word die
goddelike in die klein voorwerp of moment raakgesien, ‘n soort spirituele
klaarheid wat alles bepaal.
Die gestalteverse in die vyfde afdeling (soos oor
Lady Anne Barnard, Isak Dinesen, Albert Schweitzer, e.a.) is onthoubaar, maar
almal ewe tegnies bedrewe nie. Bosman is op haar beste as sy oor die stiltes
van situasies skryf of sub-tekste ontgin. Persoonlik verkies ek haar emosionele
verse bó haar intellektueel-bespiegelende gedigte.
In die sesde afdeling is daar ekologiese of
omgewingsverse aanwesig, waarvan “Laaste luiperd” uittroon bo alle verse in
hierdie bundel. Soos “Voorstad” wat bo
die programmatiese politiek-korrekte aanslag van hierdie afdeling staan.
Gedigte werk myns insiens juis as dit die waansin agter stelsels ontgin, nie
politieke of sosiale stellings probeer maak nie.
Dis ‘n gawe debuut. ‘n Strenger keurdershand kon moontlik
van die mindere verse, veral aan die begin van die bundel, uitgelaat het en ‘n
bietjie langer wag, kon hierdie bundel nog sterker gemaak het.
[Hierdie resensie word met vriendelike
vergunning van Rapport geplaas.]