Kader Abdolah. Portretten en een oude droom. De Geus, 2003. ISBN 9 789044 502381.
Resensent: Joan Hambidge
‘n Mens sou breedweg Portretten en oude droom
as ‘n reisverhaal kon tipeer. Dit is egter meer as dit. Dit is ‘n fantasievlug,
‘n verhaal oor die skryfproses, ‘n besoek van ‘n vreemde land, nadink oor taal
en identiteit (en hierom dan postkoloniaal in aanbod)… Boonop word die verhaal as ‘n soort droom
aangebied en die skrywer leun swaar op die tegnieke van o.a. die
Duisend-en-Een-Nagte.
Abdolah is ‘n gebore in Iran en ‘n
Nederlandse skrywer en sy besoek aan Suid-Afrika is dus hierom uiters
opwindend: dit is ‘n dubbele blik van buite. Pers en Nederlander wat inkyk op
ons doen en late. Ook vermeng hy die konvensies van storievertelling: vanuit
die dood word daar gekyk na Afrikaans en die letterkunde van hierdie land.
Hierdie subjektiewe manier van vertel word gekombineer met ‘n meer
gedistansieerde manier van boekstawing.
Met die gebruiklike Salaam word die leser
ingelei in die vertelling van Attar, wat al jarelank in sy graf lê en ‘n paar
klassieke Persiese reisboeke by hom het wat hy al ongeveer driehonderd keer
gelees het. Die leser word dus byvoorbaat
gewaarsku dat hier sprake van oordrywing en fantasie sal wees en dat ons ‘n
reis sal meemaak, tegelykertyd deur Suid-Afrika en die Middeleeue.
In die Alinea word die leser gelei deur die
verhale. Die eerste begin dan ook selfs met ‘n verwysing na Aristoteles en
Attar, met die toestemming van die ander, is die spreker. Roemi en Froeg is
vrygelaat en hierdie teks artikuleer ook op ‘n vreemde manier die
menseregteskendings wat tans in die Midde-Ooste/Irak aan die orde van die dag
is.
In ‘n nawoord – waarskynlik weens Adriaan
van Dis se (onregverdige) lotgevalle met die plagiaataanklagte – verskaf hy die
bronne vir sy skryf-reis. Antjie Krog (De kleur van je hart) is daar, gedigte via Komrij, Christine
Barkhuizen-Le Roux. (Soms glip jij in plaas van jy deur en lê mis ‘n kappie in
‘n vertaling). Ook Ingrid Jonker en Omar
Kháyyam en die middeleeuse Persiese digter, Naser Gosro blyk belangrike
invloede te wees. Ons vind ook ‘n lys name van werklike mense wat hy ontmoet
het en ‘n gedig van Wium van Zyl. So van Safarnamé tot Ingrid Jonker en Antjie
Krog.
Hiermee wil die skrywer dan ook sy
vertelling ideologies laai en beklemtoon dat stories nie ‘onskuldig’ is nie.
Stories word geskep om die dood af te weer of om die reeds-bekende onbekend te
maak.
Die skrywer erken ook dat hy in Suid-Afrika
vry voel in Nederlands en nie vrees dat iemand ‘n taalfout sal aanstip nie. So
kom sy vertelling dan ook los van ‘n taalverdrukking of régime van korrektheid.
Vir die postkoloniale teoretici behoort hierdie vertelling besonder openbarend
te wees. ‘n Mens dink hier aan vele skrywers wat terugkeer na ‘n geboorteland
(soos Cixous wat praat van ‘nostalgeria’ wanneer sy terugkeer na Algerië). Hier
egter is die besoeker ‘n vreemdeling in Nederland wat in so ‘n mate sy Nederlandse
identiteit aangeneem het dat hy in Suid-Afrika na Afrikaanssprekendes kyk soos
volg: ”Ik hoef niet meer op mijn grammatica te letten. Zuid-Afrikanen hebben de
Nederlandse taal op de kop gezet. Alles is fout wat ze zeggen, maar op de een
of andere wonderlijke manier klopt alles. Dus doe ik hier wat ik wil. En dat
klink correct” (p. 73). Hy skryf dan ook ‘n eenvoudige Nederlands: die taal van
die buitestander, sou ‘n mens kon aanvoer en so gelees, word hierdie teks ‘n
spel met buite/binne-wees. Of dan: buite-buite-binne-wees.
Sy identiteit verander voortdurend omdat hy
verskillende maskers aanhet of personasies skep waardeur hy praat.
Dit is ‘n slim spel wat met die leser
gespeel word. Soms is daar
onbenullighede wat opgeteken word of is die tekstuur ‘n bietjie aan die dun
kant. Maar wanneer ‘n mens eers betower is, is dit ‘n heerlike leeservaring.
Naskrif:
Ek en die outeur het jare gelede ‘n
relletjie by ‘n openbare voorlesing gehad oor juis een van die ‘karakters’ in
sy boek. Hy het aanstoot geneem omdat ek gesug het by die voorlesing en dit as ‘n
jaloerse aanval beskou. Ek het hom egter daarop attent gemaak dat ek geraak was
deur die onderwerp. As buite-waarnemer het hy kennlik nie die kodes begryp nie.
[Hierdie resensie word met vriendelike
vergunning van Die Burger geplaas.]