Eben Venter. Begeerte. Tafelberg Uitgewers, 2003. ISBN
0 624 04160 3.
Resensent: Joan Hambidge
Met Ek stamel ek sterwe het Eben Venter ‘n roman gelewer wat in die
meeste lesers se gemoed bly vassteek het as roerend en indrukwekkend. Daar na
het ‘n bundel kortverhale gevolg en die spaarsamige My simpatie, Cerise, wat waarskynlik vir talle lesers te dig was.
Dit het die gemiddelde Afrikaanse leser uitgesluit en die geheim was te
psigoanalities dig.
Met sy jongste roman trek hy
egter al die stops uit, soos die bekende idioom dan lui. Begeerte heet hierdie indrukwekkende, meesleurende roman van 283
bladsye. Daar is minder hebbelikhede van gedronge en dig skryf en die outeur
laat ons die binnewerkinge van sy karakters sien.
Die roman se titel is nie
misleidend nie. Dit handel inderdaad oor ‘begeerte’, oor drif, oor passie. Dit
is die verhaal van Bill Scheiffer en sy vrou Madelein se aanvanklik intense
liefdesverhouding, huwelik en Bill se latere rondlopery. Aanvanklik net ‘n
indiskrete verhouding met ‘n ander vrou, dan later ‘n verhouding met ‘n bruin
vrou in die Transkei, by wie hy ‘n kind verwek.
Hy verlaat sy geliefde Madelein
en na sy ontydige dood – ‘n verwikkelde moord – word Madelein belas met die
versorging van die ‘basterkindjie’, Tommie. Die roman word teen die agtergrond
van die Tweede Wêreldoorlog en uitgebou tot laat sewentigerjare geplaas. Die
skrywer het ontsettend moeite gedoen om die sosiale ontwikkelinge van die tyd
helder te teken. Hoe mense geëet het, hulle gewoontes, die belangstelling in
rugby (selfs Frik du Preez maak hier ‘n draai) en die kleinlikhede van die
apartheidsbewind word noukeurig verhaal. Sosiale kodes en verwysings soos Die
Du Plooys van Soetmelksvlei, Rich man, Poor man, musiek van John Travolta,
situeer ook die verhaal. Dit is ‘n verhaal van beheerte, en afgelope begeerte,
en hoe mense primordiaal aan mekaar verbind bly.
Wie is die hoofkarakter? Is dit
Bill of Madelein? Beide waarskynlik en die verhaal analiseer die effek van Bill
se dade op Madelein se lewe. Bill se rondlopery verander noodgewonge haar en haar
kinders se lewens. Ook haar effens gestremde seun word helder en simpatiek
geteken en sy lot (en einde) raak die leser. Dit is ‘n verhaal van donker
drifte en hoe ‘n gemeenskap daarop reageer en dit probeer beheer.
Madelein beskerm Tommie teen
die aanslae van die gemeenskap en vooroordele van haar eie kinders. Aanvanklik
is Bill die held van die verhaal, maar die stille krag van hierdie vertelling
word deur háár gedra. Sy is uiteindelik die een wat elk van Bill se driftige
oordeelsfoute moet oplos. Natuurlik nie sonder teëstand of ontsteltenis. Bill
rand haar selfs by geleentheid aan. Maar dis wanneer sy Tommie beskerm teen die
gemeenskap en haar kinders en skoonseun se argwaan, dat die leser haar enorme
krag bewonder.
Sy is die karakter wat werklik
voluit ontwikkel. Dit word ten slotte haar verhaal, ofskoon dit haar storie is
aan die ontvangkant van Bill se doen en late. Wanneer sy haar man se liefde
verbeur, probeer sy haar ongebore kind aborteer. Hy is egter die kind wat haar
help om deur vele van haar krisisse te groei en ek dink wanneer sy die dood van
haar seun, James, verwerk, word die leser nogmaals getref deur Venter se
vertelkrag (p. 258). Sy strooi sy haarlok oor die veld en hiermee verlos sy
haarself ook van haar skuldgevoelens.
Dit is ‘n boek wat nie oor
lyflike begeerte handel nie, maar om die begeerte tot begrip. Dit is ook ‘n
roman oor verlies en die mens se soeke na geluk en die onbereikbaarheid
daarvan. Waarskynlik onbedoeld, dra die teks ook ‘n Lacan-stempel.
Begeerte/desire/désir: dat die
begeerte juis dit is wat ons voortstu, volgens Lacan en omdat ons dit nie kan
bereik nie, bly ons leef. Dis ook dan ‘n
roman, as ons dit vanuit Lacan se perspektief lees, wat vele knope in die
gemeenskap se psige vir ons openbaar: mans wat vroue verlaat; die lot van die
kind wat buite die norme van die sosiale orde staan; moord en gierigheid;
hoogmoed en ten slotte, dit waarin Venter uitmunt, te wete verlies.
[Hierdie resensie word met vriendelike
vergunning van Litnet geplaas.]