Sarah Nuttall (Red.) - Beautiful/Ugly (2006)

Sarah Nuttall (Red.). Beautiful/Ugly: African and Diaspora Aesthetics. Duke University Press, 2006. ISBN 0 7957 0186 1.

Resensent: Joan Hambidge

In hierdie belangrike toom van ‘n studie word die verskillende aspekte van Afrika estetika onder die loep genoem. Onder die redaksie van Sarah Nuttall – verbonde aan Wits se se Instituut vir Sosiale en Ekonomiese Navorsing – word hierdie kwessie beskou: daar is bydraes van figure soos Mark Gevisser en die kunstenaar William Kentridge; die Mosambiekse skrywer Mia Couto en Isabel Hofmeyr, om enkele name uit te sonder.

Binne die bestek van hierdie resensie gaan ek op sekere belangrike aspekte let vir die belangstellende leser wat sowel literatuurwetenskaplike as kunskritikus mag wees. Die boek beslaan ‘n gewigtige 414 bladsye.

Rita Barnard gebruik o.a. Dolly Parton as ‘n vinjet om die komplekse kwessie van Estetika te ondersoek in Zakes Mda se “The heart of redness”. Hierdie kontemplasie oor Afrika word gelees o.a. teen die agtergrond van Elaine Scarry se On Beauty and Being Just. Barnard se blik is ‘n illustrasie van die Derrideaanse parergon: dat daar geen buite-teks kan wees nie, in Derrida se terme, omdat Mda se teks alreeds ‘n dubbel/ironiese blik weergee, Scarry se lesings problematiseer. Barnard, boonop as eks-Suid-Afrikaner en eks-skoonheidskoningin, lees tereg raak hoé Scarry se idees net van toepassing gemaak kan word in ruimtes waar kulturele konflik minimaal en identiteit sekuur is. Daar is ook ander ingeboude ironieë in hierdie essay: die buiteblik, die mites rondom Dolly Parton (as ‘n opgeblase, (self)dekonstruerende ikoon), swart/wit, manlik/vroulik en die tragiese geskiedenis van die amaXhosa’s in 1856-1857 en die optrede van die profetes, Nongqawuse. Verskillende mites en historiese gebeure dus netjies in boksies verpak.

William Kentridge se bydrae is uiteraard ‘n belangrike essay as kunstenaar wat op soveel fronte standpunt inneem en die bekende grense van die beeldende kuns laat meng met musiek, opera en video. En, sy omkering van die private en die politieke word ‘n kunstenaarshandtekening.

Hy gee vir ons twee gedagtes weer oor die (be)teken(is) van skoonheid. In ‘n kort en kragtige essay ruk hy die leser se hart oop oor politieke geweld en hoe hy sy eie oog deur die jare “re-educated” het. Hy het dit oor Germiston.  En hy is nie seker of vasgevang is tussen die objek en die papier, of gewoon verlore is nie (p. 101). En sy onsekerhede oor presies wát ‘n “mooi landskap” behels, lê waarskynlik aan die basis van sy “dromende denke”.

Die resensent sou verlei kon word om ‘n opsomming van Nuttall se inleiding weer te gee, maar hierdie leser het verkies om stil te staan by pakkende of omstrede essays en sodoende iets by te dra rondom die diskoers van Estetika wat nou onlangs weer ‘n hewige polemiek ontlok het met die Picasso-uitstalling en die gewraakte siening dat Pablo P Afrika-kuns geplunder het vir sy eie doeleindes. In hierdie verband is Simon Gikandi se analise van Picasso ‘n kragtoer en ‘n kritiese blik op die “enshrinement” van Westerse kuns. Hierdie essay lewer kragtige kommentaar op dit ‘n mens die verpakking en vervoer van kuns vanuit een konteks na ‘n ander en die implikasies wat dit het vir die Objek – hierdie Afrika-mens – wat so geapproprieer word.

Michelle Gilbert bespreek in “Things Ugly” die implikasies van populistiese skilderwerk in Ghana – ‘n uiters onthoubare en belangrike bydrae veral in ‘n postmodernistiese kultuur waar die sosiale kommentaar van Bitterkomix opnuut weer die aandag trek.

Onderliggend aan haar argumentasie is die siening van Mary Douglas dat die diskoers oor Nie-Skoonheid en dit wat ons afkeur – ‘n mens dink hier aan Kristeva se “abject” – meer verraai as die diskoers oor Skoonheid.

Die invloed van die kunswerke op die waarnemer se resepsie van dramas en die effek van stereotipes op ons waarneming, is van die belangrikste bydraes wat sy in hierdie essay maak wat van relevante kleurafdrukke voorsien word. Trouens, ‘n mens sou hierdie studie gewoon net kon aanskaf vir die belangwekkende afdrukke.

Die onderhoud wat Nuttall wat met Rodney Place voer oor o.a. Johannesburg is waarskynlik een van die mees seminale tekste in hierdie studie, aangesien dit die sogenaamde “mapping” van Johannesburg dekonstrueer. Hy merk onder meer op dat die modernistiese struktuur van hierdie stad al hoe mooier geword het sedert dit losgemaak is van die oorspronklike ideologiese bedoelings en betekenisse! (p. 335). 

Ek het sowat ses jaar gelede ‘n internasionale argitektuur-kongres bygewoon wat my hele siening van “mapping” dramaties verander het – hoe stede se uitleg ‘n invloed het op mense se psiges. Mense wat in byekorf-woonstelblokke woon soos in Hong Kong het ‘n ander siening van die lewe as iemand wie se huis omring is met plantasies.  Rodney Place is nie alleen teoreties ingelig nie, maar sy teks getuig van geweldige kennis van ander landstreke en stede wat sy bydrae opwindend en seminaal maak vir enige kultuurteoretiese navorsing.

Een van die opwindendste aspekte van hierdie boek is die implisiete en eksplisiete gesprek tussen bydraers: Hofmeyr analiseer Mia Couto se twee verhale; Scarry se siening van Skoonheid word krities bevraagteken in Patricia Pinho se lesing van die Braziliaanse Afro-Estetika.

Daar is subtiele vinjet – soos ‘n foto van ‘n woonstelblok van Justin Fox, reisskrywer - wat boekdele spreek. Dominique Malaquais se ondersoek na Vryheid – Wat(ter) ‘n vryheid! – wys o.a. daarop dat die Kameroen die enigste eks-kolonie was waar die leier teen bevryding gekant was! En om “dread-locks” in die Kameroen te dra, word as ‘n teken van opstand gesien.

Pippa Stein ondersoek die probleem van geletterdheid en hoe mense poppe maak uit ander mense se débris – in hierdie armoedige, bewegende stede skep mense kunswerke te midde van ontsaglike armoede. So verfraai hulle hul lewens in “shacks” waar dood en verbranding ‘n daaglikse realiteit is. ‘n Manlike eggenoot se kommentaar (Is jy besig met voedoe?) word ‘n uiters belangrike stuk metarefleksie oor presies hoe Skoonheid ervaar word.

Hierdie studie neem die leser op die komplekse roete van Skoonheid wat skok, ontroer en ontstig. En op onrusbarende analises van ‘n gemeenskap soos ons s’n met wette wat ‘n jong Mark Gevisser se bewussyn ten goede geaktiveer het. In ‘n briljante outo-biografiese analise word rasssime en seksisme se tande uitgetrek.  Daar word ook oor Kos/Kook kommentaar gelewer. Hoe dan anders: reis en kosmaak is tans die moderne mens se grootste obsessies en die kartografie van die kolonialisme word teenoor die woordeskat van kos(maak) geplaas (p. 250).

Soos Francoise Vergès dit klinkend stel:”You eat food sweatened with the bitter sugar of your oppression”(p. 251).

En inderdaad handel kos ook oor begeerte.

Cheryl-Ann Michael kyk eweneens na kos (“On the slipperiness of food”): ‘n fyn kulturele analise wat skerp geanker is in haar jeug.

In ‘n belangrike voetnoot erken die samesteller haar skatpligtigheid aan Yale se biblioteek en die Internasionale Simposium wat in Kaapstad in 2001 plaasgevind het.

Sos dikwels die gevolg is van so ‘n projek is dat sekere essays waarskynlik nie noodwendig net in hierdie studie tuishoort nie. In hierdie verband is die dansstrukture van en in Kongolese musiek – waaroor Achille Mbembe skryf – ‘n voorbeeld. Net so sou Kentridge se artikel in ‘n studie oor die Beeldende Kunste kon tuishoort. Maar onder die noemer van kulturele studies word ‘n belangrike aantal onderwerpe aangespreek.

In ‘n boek van hierdie allure is dit jammer om te lees dat Kentridge in 2005 die Towerfluit sal regisseer!

Dit is wat my betref ‘n uiters belangrike studie waarby ek lank stilgestaan het, met kanttekening en met plesier.

[Hierdie resensie word met vriendelike vergunning van Die Burger geplaas.]