Rainer Maria
Rilke. Duino-Elegieë. (Vertaal deur
H.J. Pieterse). Protea Boekehuis, 2007. ISBN 978 1 86919 151 1.
Resensent: Joan
Hambidge
Waarom verskyn
daar in die jaar 2007 ‘n vertaling van Rilke beroemde Duino-Elegieë in
Afrikaans? Om verskeie redes bly Rilke ‘n baken binne die letterkunde en sy
invloed op die Afrikaanse digkuns is al deur D.J. Opperman aangestip in Digters van dertig.
Die invloed van
Rilke op Van Wyk Louw en Elisabeth Eybers kan juis nou, na die vertaling van
H.J. Pieterse, opnuut beskou word. As voorste Simbolistiese digter word hy
steeds as ‘n baken beskou binne die Europese digkuns.
Sowel Henning
Pieterse as Protea moet lof toegeswaai word vir die vertaling en publikasie van
hierdie moeilike, dog belangwekkende teks. Dit is ‘n belangrike teks vir die
navorser wat die invloed van Rilke op die Afrikaanse digkuns wil karteer en wat
iets meer van die Simbolisme wil begryp. (Ek het ‘n vroeër weergawe van die
teks gesien en ‘n minimale inset gelewer.)
Geen vertaler
wat sy sout werd is kan die probleme rondom vertalings ignoreer of pypkan nie.
Pieterse verwys hier tereg na die uitsprake van Leon de Kock en Antjie Krog en
hy imponeer met sy eie bydrae tot die kwessie.
Pieterse som sy
siening van die vertaling soos volg op, naamlik ‘n sentripetale (na die
Rilke-teks) en sentrifugale (na die Afrikaanse teks) spel wat dus tussen
getrouheid en vryheid beweeg (p. 21).
Tussen 20 en 21
Januarie 1912 toe Rilke die prinses Marie von Thurn und Taxis-Hohenlohe by die
Duino-kasteel besoek het, het hierdie gedigte hul beslag gekry. Dit is dan –
volgens verskillende kommentare – geskryf tydens ‘n moeilike fase in die digter
se lewe. Hy het selfs in hierdie tyd psigoanalitiese behandeling oorweeg en
tydens ‘n wandeling langs die see, het die volgende woorde in hom opgekom:
"Wer, wenn
ich schriee, hörte mich denn aus der Engel Ordnungen?"
Pieterse wys
tereg in sy inleiding hoe Rilke getransformeer het van ‘n middelmatige tot ‘n
uitmuntende digter van wêreldstatuur. Die eiesoortige struktuur van hierdie
vorm word behandel en vir die speurende leser is daar relevante aantekeninge
wat ‘n mens begelei by hierdie uitstekende vertaling.
Rilke se
breidwilligheid om moeilike vrae te beantwoord, word vermeld. Die relasie met Lou Andreas-Salomé,wat hom
terloops teen psigoanalise gewaarsku het, word kortliks betrek. Pieterse wys
daarop dat hierdie gedigte waarskynlik gelees kan word as selfterapie.
Die derde elegie
het bepaalde Freudiaanse momente en een van die belangrikste bydraes van
Pieterse se teks is dat hy die tydgenootlike aspek van hierdie teks beklemtoon.
Hy situeer die elegieë en verwys na ander tekste waarvan Rilke direk of indirek kennis moes geneem het. En die Freudiaanse diskoers was ‘n uiters
belangrike diskoers van die tyd. Dit moes vanselfsprekend die wyse waarop hy
simbole geskep het, help bepaal het en ‘n tydsgees is immers, soos die Duitsers
beweer, “In der Luft”.
Die kanttekinge
getuig van deeglike besinning deur die Afrikaanse digter en navorser. Hy maak
ons opnuut attent op die invloed van Rilke op Wilma Stockenström en ja, selfs
op Breytenbach. (Natuurlik kan die effek van Rilke se poësie ondersoek word op
Pieterse oeuvre.)
Die strukture
van die elegieë word bespreek en verskillende tydvakke waarin die gedigte hul
beslag gekry het, word eweneens behandel.
En die
vertalings self?
Pieterse vang
die verinnerliking van die gedigte ten beste op:
Nêrens,
geliefde, sal daar wêreld wees, as binne nie (p. 69).
En dan:
Die tydsgees
verskaf vir homself ruim voorraadskure vol krag, vormloos (p. 69).
Of ook:
Oorvloedige
bestaan ontspring in my hart (p. 83).
Die negende
elegie het besonder met my gepraat.
‘n Mens kan die
oorspronklike teks deurgaans vergelyk met die vertaling waarin die vertaler
iets behou het – tereg – van die verhewe Rilke-aanslag.
Daar word
insigryke kommentaar gelewer oor hierdie teks van transformasie. Vir die jong
digter is daar belangrike leersame inligting oor die metriese patroon, wat
bykans deurgaans in vyfvoetige jambes geskryf is. Die afwykings van die skema
is egter nie genoegsaam nie en Pieterse verskaf die volende redes oor waarom ‘n
mens dit as klassiek kan tipeer:
“Alhoewel daar
dan nie sprake is van ‘n noukeurige navolging van die klassieke metrum nie,
verskaf die dikwels voorkomende daktiliese metrum (as een van die vormgewende
beginsels) tog die ‘gevoel’ dat mens hier met ‘n klassieke elegie te make het.
Die metriese opbou van elke afsonderlike reël word ten slotte irrelevant,
aangesien die struktuur van elke reël ook deur sy sintaktiese verbande met
voorafgaande en daaropvolgende reëls bepaal word” (p. 15).
Uit so ‘n
opmerking is dit duidelik dat die vertaler lank nagedink en geslyp het aan sy
vertaling.
Dit is ‘n uiters
belangrike vertaling en vir die ernstige leser van die digkuns ‘n absolute
moet. Wie sou kan sien vir ‘n vertaling
van Baudelaire? Ons het immers herdigtings van Rimbaud en Verlaine en
toespelings in Breytenbach se poësie. Wat van Stefan George? Of Mallarmé?
[Hierdie
resensie word met vriendelike vergunning van Die Volksblad geplaas.]