Mariël le
Roux. Wilhelmina: Kampkind op Java. Protea Boekehuis, 2007. ISBN 978 1 86919
162 7.
Resensent: Joan
Hambidge
Wilhelmina:
Kampkind op Java vertel die verhaal van Will van Halewijn se belewenis van ‘n
konsentrasiekamp saam met haar moeder en sussies. Dit speel op Java af. Die
vader is ‘n skeepsbouer in Roemenië en die gesin vlug na Indonesië met die
uitbreek van WOII. Die besetting van die eiland deur die Japannese bring ‘n
wending in hul lewens met die gepaardgaande ellende wat so ‘n situasie inhou.
Die uiteindelike emigrasie is na Suid-Afrika en die leser beleef die
oorvertelling van die verhaal aan Mariël le Roux.
Die boek is
besonder mooi uitgegee met ‘n foto op die omslag van die kampkind. Hirosjima en
Nagasaki en die atoombomme is die een oorlog; daar is egter ook die Javaanse
opstand teen die Hollandse oorheersing. En Wilhelmina is Nederlands. Die
dubbele oorlog word verder bemoeilik wanneer die vader terugkeer, onwetend van
die werklike ellende wat beleef is, omdat hy in Simonstad was tydens die
oorlog. Die groter oorlog word gesinkopeer met ‘n binne-oorlog van verdere
onsekerhede.
Hierdie roman
aktiveer vir hierdie leser Alice Miller se The Drama of Being a Child – The
Search for the True Self (Virago, 1987) en in welke mate die geskonde kind deur
stem te gee aan verdrukking tot genesing kom. Deur die verhaal aan ons te bied,
word daar nie alleen ‘n belangrike en relevante letterkundige teks gelewer nie,
maar word ’n dokument van oorwinning en vryheid vir Wilhelmina.
Hierom die begin
van die teks waarin sy bely dat sy moes vrede maak met die oorlog wat haar
geknyptang het (p. 7).
Dit is bekende
kode van die belydenisroman om ‘n verhaal aan ‘n ander te vertel wat dit dan in
soort dokument vir die leser aanbied.
Daar is sewe
kussingslopies volgestop met klere en linne, die werklikheid van die Rooikruis
en die onrustighede wat só ’n bestaan inhou.
Daar is ‘n
Japannese soldaat wat Nederlands kan praat en hulle word teruggeneem om
bestittings te gaan haal. Dit blyk egter dat hul huise in Perak beset is en dat
hulle niks mag wegneem nie.
Hulle is die
flapkeppe met lemgewere (p. 81). Gestereotipeer, ontmenslik. Waargeneem deur
die oë van ‘n kind.
Horlosies moet
volgens Tokiotyd gestel word en daagliks is daar nuwe reëls en regulasies.
Verbod op BBC en
Radio Nederland. ‘n Afsluiting van die buitewêreld.
Japannese geld
word toiletgeld genoem; dis waardeloos.
Die prosa in
hierdie gedeeltes is dringend en dit verraai iets van die ontsteltenis van die
waarnemer. Dit is duidelik ‘n knoop in die psige soos Lacan hierdie soort
trauma beskryf.
Soerabaja is die
kamp vir die vroue en kinders met hoë heinings van hakiesdraad. Ons sién die
hakiesdraad en heinings.
Met subtiele
implikasies oor wat mans kan doen aan vroue. Die ma waarsku immers dat mans se
onheil broei in die nag…
Daar is vele
anekdotes oor hoe die vyand uitoorlê word en die oorlewingstaktieke is
geloofwaardig.
Die verveling
van oorlog en die uitdaging van die vyand (deur hulle in die oog te kyk), kom
eweneens aan bod. Moenie ‘n soldaat in die oog kyk nie. Oppas vir verkragting.
Daar word
skoolgehou, in klein groepe, om die kinders besig te hou, en met Juffrou Bot
wat vir hulle vertel wat aangaan. Interneringskampe bestaan en die smokkel van
kos en klere na die gevangenes.
Die verraaiers
neem deel om besig te bly en ter wille van vergoeding.
Rooirissies,
grondbone, eendeiers en ander kossoorte word beskryf en hoe die kos gemaak word
sodat die leser amper ‘n filmiese wêreld beleef. Bikkieskos en lewertraan.
Die gevaar van
tifus bestaan soos die verdwyning van jong seuns…
Die mure is dun,
die humeure word kort.
Nagte word in
onsekerheid ómgesweet.
In die
kursiefgedeeltes, met sy erge emosionele pyn, beleef ons die hede. Het vriende
die oorlog oorleef? Hier word beskryf hoe gesinne van mekaar geskei word en hoe
haar moeder hul altyd bymekaar gehou het. Twee vragmotors kon verskillende
bestemmings bereik.
Die verhaal word
in ‘n sober prosa aangebied sodat die emosionele impak des te groter word vir
die leser. (Daar is ook humor, soos die omkeer van ‘n pot op ‘n Japannees wat
probeer inkom.)
Hierdie stuk
geskiedenis het my nog altyd gefassineer. Besoeke aan die museums in Hirosjima
en Nagasaki gee uiteraard ‘n ander kant van die munt, nes Pearl Harbour.
Maar die mens,
die klein onskuldige kind veral, wie se lewe oorweldig en verander word deur ‘n
oorlog, dis waaroor hierdie verhaal handel teen die ‘backdrop’ van ‘n groot
omwenteling in die geskiedenis en sy skending van menseregte.
Op die agterplat
word vertel dat ‘n mens nie maklik hierdie boek kan neersit nie. Dit was
hierdie leser se ervaring van hierdie dokumentêre fiksie. Alles gebeur op twee
vlakke: ’n verhaal vertel aan ‘n ander; twee oorlog-situasies en ‘n
voortdurende beweeg tussen die hede en die verlede.
[Hierdie
resensie word met vriendelike vergunning van Die Burger geplaas.]