Margaret Atwood. Moral Disorder. Bloomsbury, 2006. ISBN 07475 8162
2.
Resensent: Joan
Hambidge
Margaret Atwood
is die grande dame van die Kanadese letterkunde. Sy is voortreflike digter,
uitstaande romanskrywer, gesogte kritikus en essayis. Haar romans – vanaf Cat’s eye tot The Blind Assassin (bekroon met die Booker) en Oryx and Crake – is bakens binne die Engelse letterkunde. Daar is
gevoel dat sy vir die verkeerde roman bekroon is met die belangrike
Booker-prys. Feit is, Atwood is soos Salman Rushdie: jy kan gewoon die Engelse
letterkunde in al haar koloniale en post-koloniale gedaantes nie sonder hulle
voorstel nie.
Die jongste
roman heet Moral Disorder wat
bestaan uit ‘n reeks kortverhale of stories wat ook as ‘n “roman” gelees kan
word. Nou onlangs het Harry Kalmer se Groceries
, ‘n versameling kortverhale, gepubliseer waarin die verhale eweneens inspeel
op mekaar.
Sedert die
sestigerjare het veral Amerikaanse skrywers begin eksperimenteer met
kortverhale wat as aparte entiteite gelees kan word (Richard Brautigan o.a.),
maar wat binne ‘n ander verband as ‘n roman getipeer kan word.
In Afrikaans het
Chris Barnard se Duiwel-in-die-bos
elemente van hierdie spel vertoon waar verhale kodes oordra na volgende verhale
– die sogenaamde “eenheidsbundel” dan, ‘n voorloper van die postmodernistiese
roman.
In Moral Disorder word elf verhale
saamgesnoer. In die uitgewersnota word
die beeld van ‘n foto-album gebruik om die roman se aard op te som. Hierdie
komplekse versameling waarin die toevallige oomblik en die geposeerde moment
vasgevang word, is ‘n tersaaklike beskrywing vir hierdie boek. Daar is al veel
geteoretiseer oor foto’s en die betekenisse van die medium. ‘n Mens dink aan
Roland Barthes se konsep van die pinktum of punt van die verhaal; of Sontag se On Photography waarin sy die moraliteit
van die foto bespreek: hoé regverdigbaar is dit om iemand sonder sy wete af te
neem? Die voorblad intimeer dat dieselfde persoon met verskillende klere ‘n
ander rol vertolk.
Vir die skrywer
is dit ‘n relevante vraag: mag private oomblikke in verhale gekaap of vasgevang
word?
In “The Art of Cooking and Serving” word ‘n verhouding tussen moeder en dogter
geanaliseer. Die kind se opstand teen
die moeder – wat in geweld uitloop – het sowel skokkende selfontdekking tot
gevolg as ‘n paradoksale bevryding tot gevolg.
Atwood gebruik
hierdie intiem-vroulike aspek van die kombuis en laai dit met feministiese
bevryding: die wegbreek van die konvensionele rol wat beteken dat die kind die
moeder se rol moet kritiseer. Terselfdertyd verloor die dogter iets in haar
kritiek op die moederfiguur. Atwood neem nooit ‘n “politieke” stelling in nie;
sy plaas mense in komplekse lewensituasies waarin keuses, na watter kant toe,
pynlike gevolge inhou.
Daar is min
skrywers wat jeugervarings en die sadisme van kinders so goed kan verbeeld as
Atwood (“The headless horseman”). Haar aangrypendste roman in my boeke bly Cat’s eye (1988) , die verhaal van
Elaine Risley, ‘n suksesvolle skilder wat vyftigjaar oud is, terugkeer na
Toronto en met jaar jeug wil vrede maak. ‘n Retrospektiewe uitstalling in die
galery, Sub-versions, neem die leser na ‘n ander proses wat onder die
oppervlakte skuilhou, te wete die emosionele leed wat sy aangedoen is as kind
deur drie ander dogtertjies, by name veral deur Cordelia. Atwood analiseer die
lewens van kinders tussen agt en twaalf op ‘n onthutsende wyse, maar veral wys
sy vir die leser hoe onbetroubaar ons geheue is en hoe ons dikwels lewenslank
letsels dra van dit wat ons meen ander aan ons gedoen het.
In ‘n
onthutsende analise van die huwelik en die effek van skisofrenie, of ‘n dergelike afwyking, van ‘n kind, word
meesterlik geanaliseer in “White horse”.
Haar oog vir die
kleinste besonderhede waarin ‘n huis beskryf word (“The entities”) speel in op
die leser se begrip van wat gebeur tussen twee mense se verblyf en vertrek uit
‘n huis en die aanwesigheid van “spoke” of entities.
Hier word ‘n
soort sardoniese humor ingebou: die huis kan met sy “entities” geadverteer word
as ‘n bate.
By Atwood is
daar nooit ‘n maklike oplossing nie. “The Labrador Fiasco” eindig soos volg:
“We’ll be fine,’
he says, but he sounds dubious. He doesn’t trust me, and he is right” (p.
231).
Die vertellinge
gee ‘n chronologiese ontwikkeling weer: van jonk wees tot ouerword met ‘n kind
wat haar moeder se foto-album deurblaai om agter die kap van ‘n emosionele byl
te kom (“The boys at the lab”):
“My mother loves
happy endings. Earlier in her life – earlier in my life – any story that didn’t
have such an ending was shelved by her as quickly as possible. I try not to
repeat any of the sad stories” (p. 246). Dikwels met die wete dat die verhaal
tussen foto’s lê.
Grepe, momente,
vinjette uit Nell se lewe (met haar teenspeler Tig) vorm die basis van die
elftal verhale. Ook dit wat uitgelaat word, moet die leser invul. Vir my
persoonlik is die jeugervarings die sterkste, omdat Atwood ‘n métier het om die
psige van die kind, in sy volledige skuldige onskuld, weer te gee.
Atwood is ‘n
uiters produktiewe skrywer, vertaal in ander tale, bekroon in Kanada, Engeland
en in Italië.
Sy erken in die
nawoord dat Graeme Gibson, haar lewensmaat, ‘n roman begin het met die titel en
dit aan haar geskenk het! Hoe sou sy onvoltooide roman daar uitsien?, wonder ‘n
mens. En hier, meen ek, lê ‘n ander verhaal opgesluit oor die verhouding tussen
twee kreatiewe persone wat saamleef en die een wat ‘n titel (boedel oorgee?)
oorhandig aan die meer bekende en suksesvolle skrywer.
[Hierdie
resensie word met vriendelike vergunning van Die Volksblad geplaas.]