Jelleke Wieringa. Bloot mens. Protea Boekehuis, 2009. ISBN 978 1 86919 311 9.
Resensent: Joan
Hambidge
Jelleke Wieringa
het destyds met haar debuut in Nuwe
stemme 2 (2001) ‘n handvol knap verse gelewer en hierna ook haar stem dik
gemaak in Karapaks waarvan die uwe die samesteller was. Bloot mens is haar solodebuut by Protea Boekehuis en die bundel
word opgedra aan die stemloses: “opgedra aan almal / wat nie geoor (sic!) word
nie / wat nie gemond is nie”. Die vrou as stemlose word eweneens duidelik
beklemtoon uit die voorblad waar die gesig van die vrou afgesny is en ons dus
net haar mond kan sien. ‘n Geposeerde foto daarby wat kommentaar lewer op die
digproses as ‘n pose, of iets wat jy opmaak en ‘bedink’ – die aanhaling uit
Breytenbach bevestig hierdie woordspel dus.
Die bundel bevat
intens-intieme verse en ‘n manlike leser het dit as grillerig beskryf. Nou ja,
vroulike skrywers is al hierdie verwyt gemaak: Anne Sexton, onder andere is
gevra dat sy liefs haar intieme oomblikke tussen aanhalings moet plaas. Antjie
Krog veroorsaak eweneens by sekere lesers, sowel manlik as vroulik, ‘n gevoel
van onvanpastheid. Nou kan ‘n mens Julia
Kristeva se Powers of horror. An essay of abjection (1984) nadertrek en miskien juis hierdie dimensie in
hierdie bundel ondersoek. Veral in die galery wraakverse sou ‘n mens Kristeva
kon gebruik: om te verwys na die geliefde se ‘adiposity’ (42) span waarskynlik
die kroon in grillerigheid.
Ons sien die
drilarms en die ‘trogloditiese tande”. (Adipose dan hier in die sin van vet (subcutaneous fat).
Die
openingsgedig besin oor die funksie van die digkuns (en die woordspel met
verlies van ‘n deelteken) aktiveer alreeds ‘n soort siniese, speelse en
sardoniese aanslag. In hierdie reeks beleef on die Bloubaardkamer van die vroulike
spreker en die gedigte vra dan vir ‘n saamlees met Carol Ann Duffy se
reeks-verse waarin sy beroemde vroue aan die woord stel en aan hul agentskap
verleen soos onder andere aan Mevrou Freud. (Duffy is uiteraard in ‘n klas van
haar eie, maar dit daar gelaat.)
Dit word
bevestig in die gedig “Vlug van die miskruier” (14) waar Ms K skryf. En wanneer
Breytenbach se Die windvanger gelees
word, beleef ons ‘n muskietmoord (en daardie ander outentieke vers wat smeek om
parodie: “Muskietejag”!)
Boonop sterf digters
nie aan natuurlike oorsake nie en hierdie vers, sonder die sinies-kil aanslag
van Dorothy Parker, maak ‘n bestekopname oor die dood:
En ek? Gegas,
geblaas, gesny,
gepil gespring,
gestring…?
of op die ritme
uitgevlerk? (18)
In die
fantasieryke “Profiel” word daar heerlik met allerlei p-woorde assosiasies
gevorm en hierdie oënskynlike nonsense-versie maak sterk stellings oor haar
wese. In “Galery van gewese geliefdes” – wat haar pendant het in Krog se Otters in bronslaai, 1981– word daar
wraak geneem op die manlike geliefdes. Hier het ek gebulderlag:
Kort voorspel ek
jou
lewe en daarom
intenser
onder die
ruggesaaide sproete
bewonder ek jou
boude:
‘n
Huggies-fantasie.
Maar in die
middel
twee kolle
skurf:
Jy sê my nie
(36).
‘n Gedig oor
kindermolestering word so vars en helder weergegee en self die voorspelbare
afloop – dat die ouers dit nie wil glo nie – word oortuigend weergegee.
Die politieke
hier-en-nou word eweneens aangespreek soos o.a. in “Dislojale verset” (63) en
die metafisika kom ook aan bod in “God, ons almal se pel” (80). Die lykdig vir
die suster met die sielige slot moes myns insiens nie opgeneem gewees het.
Jelleke Wieringa is op haar beste wanneer sy ironies is en ‘n gedig soos “10
September 2007” wys haar nie goed op nie. Op haar sterkste is daar ‘n
woordvaart, ‘n vermoë om assosiasies te maak en ‘n gedig sy eie loop te laat
neem.
In “Profiel”
(23) waarsku:
Pastoraal kan sy
nie
poëteer oor
petunias
pagodas, ponies
papawers,
Pekinese
peuters,
piet-my-vrou
en die Pleiade
nie.
Van Sappho tot
Sylvia Plath kom dus aan bod.
Dis ‘n debuut
wat waarskynlik nie in almal se smaak sal val nie, omdat dit die dekorum van
die poësie ‘n bietjie uitdaag. Maar vir lesers wat hou van spot en humor te
midde van ‘n woordvaardigheid met onder draai die duiwels rond, behoort hierdie
bundel ‘n aangename debuut te wees. Op die webbladsy van die Versindaba verneem
ons dat daar binnekort ‘n tweede bundel pad is. Sy waarsku immers in die reeds
aangehaalde gedig:
In haar privaat
tyd
praktiseer sy
proktologie in
die psige
van die
proletariaat
en publiseer
pront
haar projeksies.
[Hierdie
resensie word met vriendelike vergunning van Die Volksblad geplaas.]