Saul Bellow in 1982
Die dood van die bekroonde Amerikaanse romanskrywer Saul
Bellow lui die einde in van ‘n belangrike era in die romankuns. Bellow, ‘n
Joodse skrywer, ondersoek nie alleen in sy romans die lotgevalle van die Jood
nie, maar is soos sy landgenoot, Philip Roth, ook besig om telkemale die
landskap van die roman en sy grense te ondersoek. Anders as Chaim Potok of
Malamud, skryf hy nie net oor die Joodse wêreld nie.
In sy grootse Herzog
(1964) word die psige van Moses Herzog ondersoek in die nou reeds bekende
openingswoorde: “If I am out of my mind, it’s all right with me, thought Moses
Herzog”. In hierdie pakkende vertelling word God en bekende filosowe
aangespreek om die sin van die lewe te probeer uitklaar nadat sy vrou hom
verlaat het vir sy beste vriend. Maar dit is nooit vervelige prekery nie, omdat
al die filosofiese vraagstukke in ‘n storie geanker word. Herzog is in sy eie
woorde ‘n man met “a passionate heart, a bad credit risk”. Lewendes en dooies
word in hierdie belydenisroman ‘n spreekbeurt gegee.
Teen die agtergrond van sy geliefde Chicago speel sy
verhale dikwels af in ‘n sublieme balans tussen hartspyn en intellektuele
ondersoek. Ook word die verhale gekenmerk deur guitige humor: in Humboldt’s
gift (1975) – waarvoor hy die Nobelprys ontvang het – is daar ‘n
grensoorskrydende toneel van ‘n voet wat onder ‘n tafel gemasseer word en plots
tussen ‘n vrou se bene land. Boonop is die vrou die verleier hier. In die hande
van ‘n mindere skrywer sou dit gewoon banaal gewees het, maar Bellow beskryf
dit só goed juis omdat filosofies verantwoord word. Bellow se romans is dikwels
polities-inkorrek, omdat hy fokus op menslike gedrag en nie op politieke
slagspreuke nie. (In die pers is hy nou ookal berug vir sy speelse opmerkings
oor waar die Proust van die agtergestelde gemeenskappe is?)
Net soos die arme Meneer Sammler wat in Mr Sammler’s planet (1970) nie sy
verontwaardiging kan verdoesel wanneer hy deur ‘n ekshibisionis verneder word
nie, kry die leser ook dikwels die gevoel dat Bellow politiek-korrektheid
opsetlik wil kritiseer. Die lotgevalle van die gewone man wat moderne
stadsgeweld probeer begryp (o.a. ‘n motor wat deur ‘n woestaard beskadig word
of die molestering van ‘n jong kind) is dikwels die tema van sy romans. In Humboldt’s gift – wat o.a. die lewe van
Delmore Schwartz karteer – staan die leser verbyster voor die ryk
verwysingsveld wat die verteller en
passant met jou deel. Ook die rol van die akademikus het hy beskryf in The Dean’s December (1982).
Sy
eiesoortige vermenging van morele en sosiale vraagstukke, metafisika, die
filosofie verbind hy met ‘n geloofbare, pakkende verhaal. (Wel, in Henderson the rain king word die
verhaal tog “larger than life” wanneer die alkoholis-tycoon Henderson, sy vrou
en konvensionele lewe verlaat en op reis gaan na Afrika en ‘n reënmaker word
vir ‘n primitiewe stam.) In die aangrypende More die of heartbreak (1987), wat ‘n mens moet saamlees met die
jong Bellow van The adventures of Augie
March (1953), word die weerlose mens op ‘n nuwe wyse aan ons blootgestel.
Sy romans is in wese verhale van transformasie en ‘n mens sou hom as ‘n moderne
Henry Fielding kon beskryf. Reis, soektog, ontdekking. Dit is altyd aan die
basis van ‘n Bellow-roman waarin die kodes van die grootstadroman en avontuur-
of pikareske roman dikwels ook met die peregrinasie-vertelling, vermeng word.
Ook in Ian McEwan se Saturday
word Bellow gehuldig met ‘n lang motto uit Bellow,
wat saam met Flaubert die interteks word in hierdie kragtige roman wat ‘n
mens as Bellowesk kan beskryf, naamlik ‘n versoening tussen intellektualisme en
emosionaliteit, die soeke na sin in ‘n wrede wêreld waar morele en etiese
waardes voortdurend afgetakel en hergedefinieer word.
Saul Bellow is in 1915 in Kanada gebore en het in Chicago
groot geword. Hy bepaal ‘n B.Sc. in Antropologie en is deur die jare deur
verskeie universiteite vereer. Hy was onder andere besoekende professor aan
Princeton, NYU, die Universiteit van Minnesota en het die afgelope paar jaar
klas gegee in kreatiewe skryfwerk aan Boston Universiteit. Behalwe vir die
gesogte Nobelprys, is hy ook bekroon deur die Amerikaanse Instituut vir Kuns en
Boeke. In 1978 het hy National Arts Club Gold Medal of Honor ontvang en
President Mitterrand het hom ‘n Kommandeur van die Legioen van Eer gemaak. Ook
het hy die Pulitzer en National Book Award ontvang.
Hy het etlike resensies en essays deur die jare geskryf
op 84 weer pa geword. In foto’s word ‘n mens altyd getref deur die modieuse en
duur klere. ‘n “Natty man” het hy homself eenkeer grappenderwys beskryf. Persoonlik
is daar min skrywers wat op so ‘n volgehoue wyse die storiekuns bevorder en
verryk het. In Him with his foot in his
mouth (1984) and A theft (1989)
is korter, vernuftige prosas en Ravelstein
(2000) gee ‘n aweregse blik op die “odd
man”.
Seize
the day (1956) is by geleentheid as ‘n meesterstuk uitgesonder.
Hiermee moet ‘n mens akkoord gaan: Saul Bellow se karakters is altyd besig met
‘n “carpe diem”-daad in romans, novellas of kortverhale wat onthoubaar is.
Elke jaar herlees ek ‘n Bellow-roman net om my daaraan te
herinner hoé ‘n groot roman daar moet uitsien: verlede jaar was dit Herzog. Vanjaar weifel ek tussen Dangling man (1944) of The victim (1948). Dalk eerder Mosby’s memoirs (1969)? Nee, miskien
eerder To Jerusalem and back (1976),
‘n nie-fiksionele teks.
[Hierdie resensie word met vriendelike
vergunning van Litnet geplaas.]