Leon de Kock Bodyhood. Umuzi Randomhouse, 2010. ISBN 978
1 4152 0099 5.
Resensent: Joan Hambidge
Leon de Kock het
reeds as digter Bloodsong en gone to edges gepubliseer. Vir die
meeste lesers is hy veral bekend as bekroonde vertaler, onder andere van
Marlene van Niekerk se Triomf en nou
onlangs van Cas Vos se gedigte. Sy jongste bundel – pragtig uitgegee deur Umuzi
in 2010 – heet Bodyhood. Die titel
speel in op J.M. Coetzee se Boyhood,
maar aktiveer die komplekse gender/seks-debat oor liggaamlikheid. Humberto
Maturana is die motto: oor die menslike gedrag as taal of taligheid en hoé
alles binne die domein van taal manifesteer. En hierom bestaan of eksisteer ons
as sistemiese entiteite binne die dinamiese modulasie van ‘n spesifieke liggaamlikheid.
Ek is weer veral
geïnteresseerd in Lacan se siening van liggaamlikheid: hoe die lyf iets kan
registreer, vertaal of verraai wat betekenis skep. Siekte wat ‘n domein word
van betekenis. Die woord het vlees
geword.
My eerste
kennismaking met hierdie sterk, bykans aggressiewe bundel was kort na die
publikasie daarvan.
Die bundel het
my mateloos geïmponeer en die groei vanaf die vorige bundels was merkwaardig.
‘n Mens beleef ‘n joernaal van die digter en in “journal 1” word ons in “This
scent of corruption” ingelei. ‘n Joernaal intimeer iets privaats en jy as leser
word dus voyeur of afloerder van die private dimensie. In die openingsgedig,
met die slim toespelings op William Blake, word die aftakeling van die
liggaamlike aan bod gebring, maar deur ‘n gedig daaroor te skryf, word die
proses (tydelik) opgehef of uitgestel. Freud se Fort/Da-proses word ook
geaktiveer, want die gedigte speel voortdurend in op die aanwesige/afwesige wat
sowel die lewe as die digkuns struktureer.
“It’s this
sadness” (10) eindig dan met “Absence and shape / Shape and absence” en vra
intense vrae oor “karma, fate and circumstance” of dit wat buite liggaamlikheid
bestaan. “Scholars in a Johannesburg garden” (12) voer die digotomie vérder:
die kwessie van plesier en hoe liggaamlike plesier (en pyn) buite intellektuele
besprekings gehou word. Juis hierom is dit gepas om Roland Barthes se Le plaisir du texte (1973/5) weer te
betrek vir die tersaaklike betrekking van lees as ‘n liggaamlike proses, vir
die vreeslose besegging van die orgasme in die leesaksie, die jouissance.
Hierdie teks
word ‘n spel van verglyding wat in die volgende gedig “You are in danger, she
said” (13) Barthes se scriptible-konsep geaktiveer: die digter as herskrywer
van homself en die tradisie van die letterkunde en die leser wat saam-speel en
saam-lees. Die digter is eweneens bewus van die “already said” wat soos ‘n
swaard oor sy kop hang en die sy is nie ‘n donna angelicata nie, maar ‘n
“bitter bitch”. Die lesende figuur is sarkasties en verminderend oor die
digproses en hy bedank haar sarkasties vir die waarskuwing dat hy in gevaar
staan om niks te word…
In “Sorry for
what, she asked” (15) word Harold Bloom se misreading afgestof:
For a reading of
a misreading
A parchment roll
of selves, self
Still unscrolling,
still rolling
Rolling like a
rollercoaster ride…
In hierdie knap
vers word die woordverwerker, die verskillende lae van die self as ‘n
ondeurdringbare of ingewikkelde teks, saamgeplaas. Ook die gedigte het
komplekse onderlinge verhoudings met mekaar soos “The email queue calls” (16,
17) uitwys. Nie alleen speel die gedig terug op die voorafgaande verse nie,
maar daar word ‘n onrustige siening van e-pos-kommunikasie gegee as ‘n troebel
rivier. Ook hier is alles nie helder of duidelik nie en is die verskillende
dimensies of konstruksies wat die “ek” kan aanneem in e-pos-kommunikasie die
onderwerp van die gedig. Op ‘n aweregse manier word seksuele innuendo’s en
ontmoetings via e-posse geaktiveer waar liefde in die moderne wêreld dikwels
werkliker in die kuberruim word as in die Werklikheid daarbuite. “He’s come
undone” (18, 19) kan gewoon gesien word as ‘n satire van Derrideaanse denke.
Hier word fallogosentrisme opgestuur: die double entendre, die aporia (De Man),
die hele boksemdaais. Alles word ‘n intellektuele slagyster en die spreker
bely:
I thank this
Phallus King
The God at the
outer
Outer edge of
words
The place where
you can
Where, at last,
you can
You can just
take it….
En lees self die
woedende, aggressiewe slot!
Die tweede
joernaal heet “The boatman” en ons is nou in die domein van die dood. Hier word
verskilende “eindes” geaktiveer: die Boeddha wat in Gauteng aankom en deur die
geweld oorrompel word sodat ook hý nie meer verder kan nie; Charon wat moeg
gevaar is en huis toe verlang; die einde van ‘n liefdesverhouding waar die
spreker nadink oor die verskillende verhale of profiele wat oor ‘n dooie
verhouding huiwer. Elke het / is ‘n “shard of history”. Uiteindelik die
wegbeweeg, die “bodyhood” versplinter, die “body loneliness” en die uiteindelike
verlies van oorgawe.
In die derde joernaal (“Blood and bone”) word die huwelik van die uiterstes bespreek. Hier word die geliefde weer aangespreek: opnuut met komplekse emosies van versugting na wat was en nooit weer kan wees nie. Sowel Apollo as Dionysus word onder die loep geneem in ‘n toestand van ambivalensie oor skryf en die liefde. Die vierde, en laaste afdeling, heet “In loss” en die gelyknamige gedig lewer skerp kommentaar op die skryfproses as een van verlies en onsekerheid. My gunstelingvers in die bundel is “Anti-Oedipus” – met toespelings op Deleuze en Guattari se beroemde skiso-analise en die verwerping van Freudiaanse psigoanalise – waar hy in woede die komplekse triadiese verhouding tussen minnaar/minnares/digter uitwerk. Die nuwe minnaar is beslis nie haar vader nie, sy is nie sy moeder nie en die ongebreidelde verlange na die geliefde is dus hierom aanvaarbaar!
In die derde joernaal (“Blood and bone”) word die huwelik van die uiterstes bespreek. Hier word die geliefde weer aangespreek: opnuut met komplekse emosies van versugting na wat was en nooit weer kan wees nie. Sowel Apollo as Dionysus word onder die loep geneem in ‘n toestand van ambivalensie oor skryf en die liefde. Die vierde, en laaste afdeling, heet “In loss” en die gelyknamige gedig lewer skerp kommentaar op die skryfproses as een van verlies en onsekerheid. My gunstelingvers in die bundel is “Anti-Oedipus” – met toespelings op Deleuze en Guattari se beroemde skiso-analise en die verwerping van Freudiaanse psigoanalise – waar hy in woede die komplekse triadiese verhouding tussen minnaar/minnares/digter uitwerk. Die nuwe minnaar is beslis nie haar vader nie, sy is nie sy moeder nie en die ongebreidelde verlange na die geliefde is dus hierom aanvaarbaar!
“Emporium of
flesh” (47) snoer al die temas oor liggaamlikheid saam: en hoe ons almal
vasgevang is in die voorskrifte van die “bodyhood” en die “supermarket of
flesh” waar ons begeertes vir ons bestuur word in ‘n kapitalistiese samelewing.
In “The Biology of Love” (55) word die mentor, Maturana aangespreek: en hoe ons
vasgevang is in “cages / of our selves”.
Dit is ‘n goeie
bundel. Dit dekonstrueer liefdespoësie en die skryf van gedigte as ‘n aangename
proses. Daar is ‘n woede, ‘n energie wat hierdie bundel vir hierdie leser
besonder aantreklik gemaak het. Die slim toespelings en vernuftige gesprekke is
boeiend. Van ongelooflike woede tot Boeddhistiese berusting. Van ‘n aanspreek
van die geliefde, selfs aanklag oor die ervaring van verlies wat elke vesel in
die spreker se liggaam aantas tot aanvaarding dat daar wel iets is, dalk was
soos Die Groot Liefde. Dit is kennelik ‘n bundel wat ontstaan het in ‘n periode
van groot verdriet, maar dit het ‘n knap bundel tot gevolg gehad. Ek het
hierdie bundel weer saam met Carol Ann Duffy se Rapture gelees en die
verskillende prosesse van aflegging (en herbelewenis) in die liefde bly maar
iets wat digters inspireer.
Eweneens
tersaaklik is hoe die manlike bewussyn van die liggaam ervaar word. Die ou
geykte opvatting dat mans in liefdesgedigte kyk en vroue voel (“touch”) word
eweneens hier geproblematiseer. Wat is begeerte (“desire”)? Ek het die gedigte
saam met Žižek se The pervert’s guide to
the cinema gelees. Word begeerte vir ons geskep deur films of gedigte of
kan ons soos in “Anti-Oedipus” dit ontvlug?
Bronne:
Barthes, Roland.1973/1975.The pleasure of the text. New
York: Hill and Wang.
Bloom, Harold. 1975. A map of misreading. New Haven:
Yale University Press.
Bloom, Harold. 2000. How to read and why. New York:
Scribner.
Bloom, Harold. 1973. The anxiety of influence. New Haven:
Yale University Press.
Bloom, Harold.1982. The breaking of the vessels. Chicago: The
University of Chicago Press.
Deleuze, Gilles
& Guattari, Félix. 1972/1984. Anti-Oedipus.
Capitalism and schizophrenia. Londen:The
Athlone Press.
De Man, Paul.
1971/1983. Blindness
and insight. Essays in the Rhetoric of Contemporary Criticism. Minneapolis:
University of Minnesota Press.
Duffy, Carol
Ann. 2005. Rapture. Londen: Picador.
Lacan, Jacques.
1966/1977. Écrits - a selection. Vertaal deur
Alan Sheridan. Londen: Tavistock.
Žižek, Slavoj. 2007. The pervert’s guide to the cinema. Film.
[Hierdie
resensie het vantevore in SlipNet verskyn.]