Kobus van Rooyen. A
South African Censor’s Tale. Protea, 2012.
Resensent: Joan
Hambidge
Hierdie boek is ‘n verslag van Kobus van Rooyen se lang
verbintenis met die Appèlraad van die Publikasieraad vanaf 1980 – 1990. Hierna
het hy voorsitter geword van die uitsaaiwese se klagtekomitee. Hy is ‘n ideale
ombudsman. Nie alleen is hy ‘n vooraanstaande regsgeleerde wat eerstens die
werkinge van regskomitees en dus beginsels snap nie, maar hy is die kunste
goedgesind. Hier te lande is ‘n bloedige stryd gestry om vryheid van spraak en
skrif en die jongste ANC-manewales veroorsaak uiteraard onrus by diegene wat
weet wat ‘n gemuilbande pers kan inhou. Oom Koot Vorster, Lammie Snyman, Jannie
Kruger is vandag net (vergete) name wat deur hierdie tydige en handige tydsdokument
aan die vergetelheid ontruk word. Die boek word deur Protea uitgewers as
outobiografie gepubliseer en bemark met ‘n inleiding deur André P. Brink wie se
Kennis van die aand die eerste
Afrikaanse boek was wat verban is en gelei het tot die totstandkoming van
Taurus-uitgewers. Die verslag van Kobus van Rooyen word deur speelse sketse van
Marinus Wiechers vergesel. Hierdie boek ontsluit die invloed van Die Bybel, die
patriargie en taboes op die Afrikaner-psige. Dit is skokkend, selfs amusant om
te lees hoe mense nie in staat was om buite bepaalde boksies te dink en reageer
nie.
Nie alleen gee die outeur vir ons ‘n oorsig van die donker
tye van die sensuurraad nie, maar hy wys ook op die wonderlike satiriese
uitdagings waartoe dit aanleiding gegee het. Pieter-Dirk Uys en Robert Kirby
het dikwels in hulle tekste juis die grense verder gedruk. Scope se verkope is paradoksaal deur hierdie benoude sisteem
bemark. Vele anekdotes en grappe (moet name soos Nigel en Kakamas ook verbied
word?) laat die leser glimlag, nes die belaglike kwessie rondom ‘n boek in
Engels versus ‘n boek in Afrikaans wat twee verskillende reaksies uitlok.
Kas van den Berg het ook in ‘n rubriek uitgewys dat ‘n man
‘n vrou in Engels, maar nie in Afrikaans kon bed toe neem nie. Van Rooyen se
intelligente hantering van die omstrede film The Omen en John Miles se Donderdag
of Woensdag imponeer. Hy was ook in staat om die kaf van die koring te
skei. Indien ‘n boek net vir ‘n koterie van lesers bedoel is, soos ‘n
Breytenbach-bundel of ‘n roman van John Miles, behoort daar anders geoordeel te
word. Dubbelsprake wys hy ook uit. Sodat I.L. de Villiers en Anna M. Louw nie
eensgesind was met Merwe Scholtz se uitspraak oor Kennis van die aand nie. Geknoeiery van literatore kan ‘n mens
tussen die lyne aflees.
D.H. Lawrence word aangehaal met sy bekende opmerking dat om
aan ‘n kunswerk te sny sou wees om aan jou eie neus te sny! As jong mens het
die sensuursisteem presies die teenoorgestelde uitwerking op my gehad: dit het
my juis bewus gemaak van al die snitte en die verbeelding het dus presies gelet
op daardie stiltes of afwesighede. Hoeveel jong mense het nie juis Kennis van die aand in koshuiskamers
gelees of biblioteek toe gesnel kwansuis vir navorsingsdoeleindes ten einde ‘n
verbode teks te kan lees nie! ‘n Mens raak plek-plek wel bewus van die probleme
waarmee Van Rooyen opgesaal was. Dit was immers ‘n staat wat ook ‘n
noodtoestand kon afkondig, ‘n magtige Broederbond gehad het en ministers wat
paraat was met hulle boelie-tegnieke.
Die werklike ellendes begin egter met politieke films soos Cry freedom! Die skrywer se huis word
bestook met vuur en daar is allerlei speletjies (soos vals advertensies in ‘n
koerant dat sy huis in die mark is) en ander emosionele geweldpleging. Hy
oorleef dit alles en imponeer telkemale wanneer hy oor omstrede onderwerpe
skryf soos ‘n saak van kinderpornografie teen ‘n navorser en valse
beskuldigings teen ‘n gesiene filmkritikus.
Kobus van Rooyen het waarskynlike stommerike help begryp dat
daar iets soos ‘n volwasse gehoor bestaan en dat ‘n mens die knoppie van TV kan
afskakel of ‘n boek kan toemaak as dit jou nie behaag nie. Hy wys ten slotte op
die paradigma-verskuwing wat plaasgevind het: van nee tot ja; van wantroue tot
vertroue; van fundamentalisme tot realisme en ten slotte, van despotisme tot
demokrasie.
[Hierdie resensie word afgedruk met vriendelike vergunning
van Fine Music Radio & die resensent.]