Johann de Lange. Judasoog: ‘n Keur uit die gedigte van Johann de Lange. Human &
Rousseau, 2010. ISBN 978 0 7981 5149 8.
Resensent: Joan
Hambidge
Akwarelle van
die dors. Dit is nie alleen die titel van Johann de Lange se debuutbundel nie,
maar dit is hoe ‘n mens hierdie ryk geskakeerde digkuns kan tipeer. Dit is ‘n
digkuns van die paradoks, van onvervulling en juis hierom is daar ‘n intense
belewing van die oomblik en die skoonheid in verval. ‘n Mens sou De Lange se
poësie onder verskillende noemers kon plaas: die verhouding met die gestorwe
vader wat soos ‘n herhalingsdrang deur die hele oeuvre beweeg (die digkuns en
prosa), die gesprek met Ingrid Jonker, Sheila Cussons en N.P. van Wyk Louw.
Die
digter word (verkeerdelik) tipeer as gay-digter. Hy het van die sterkste verse
oor hierdie tema in Afrikaans gelewer (veral in Nagsweet), maar De Lange het ‘n
Januskant. Hy is sowel cruiser, gay-digter as besinger van die skoonheid.
Hierom die gesprekke met en herdigtings van o.a. Dickinson, Baudelaire, Rilke,
Auden, Edmund White; nader tuis, Opperman, T.T. Cloete, Ina Rousseau, Wilma
Stockenström, o.a.
Henning Snyman
skryf op die agterblad tereg: “Binne die geestelike diepgang van sy verse kom
die beeld ágter die beeld te voorskyn”. Dit is ‘n raak opsomming van die
besondere beeldvermoë.
Wat hierdie
bundel uiters waardevol maak vir die waarderende leser, is die handvol nuwe
verse wat ook opgeneem is in hierdie keur. Hier vind ons openlike gay-gedigte
(die een is ‘n versweë antwoord aan ‘n ander digter) en ‘n lieflike vers oor
Marilyn Monroe. Daar is ‘n vers oor Golgotha waarin die digter die moderne
tegnologie aanwend soos google, sms, twitter, blog, ensomeer om te probeer
bepaal hoé die moderne media-behepte mens sou reageer op die fenomeen Jesus
Christus.
Bekende
digterlike temas tref ons hier aan: die liefde, dood, kortstondigheid van ons
bestaan, die verhouding met die werklike en digterlike ouers, die “naakte
algebra” van die gay-bestaan, gedigte oor dwelms en Vigs, verse oor ikone (soos
Monroe, Kurt Cobain) ensomeer. ‘n Mens is opnuut onder die indruk van die
digter se besondere vermoë om die gedig op ‘n sekure slot af te stuur:
Ek soek in die
falende lig
na die slot van
my gedig (126, “Slot”)
Hier gebruik die
digter die wêreld-van-die-digkuns om die werklike lewe te beskryf, iets wat
regdeur die oeuvre loop. Die intratekstuele en intertekstuele aanslag kom nou
helder na vore en in ‘n keurbundel kry gedigte dikwels ‘n nuwe betekenis, omdat
hulle nou langs ander verse lê.
Die Judasoog van
die bundel betrek nie alleen die eksplisiete seksuele verse soos “Loergat” (uit
Nagsweet) nie, maar aktiveer die posisie van die leser as voyeur wat die
private bestaan van die digter betree. Trouens, jonger navolgers van De Lange
het beslis nie die vermoë om die eksplisiete en selfs transgressiewe
beeldgebruik so oortuigend te gebruik nie. Die digter kan nooit van kitsch of
grillerigheid beskuldig word nie, al dig hy oor reeksmoordenaars wat tot
simbole verhef word.
Selfs die gebruik
van die plat woord (soos in “Tongnaai 2”) word metafories so in beheer gehou
dat ‘n mens net jou hoed kan afhaal vir die digterlike energie.
Wordende naak en
Nagsweet, uit 1990 en 1991 onderskeidelik, bly my twee gunstelingbundels. In
die middel van die oeuvre – en al die ander bundels voorspel en keer weer terug
na hierdie twee suiwer bundels. Die Orpheus-mite is ‘n belangrike sleutel vir
die begryp van hierdie digkuns met sy vele “correspondances” en “blomme van
boosheid”.
Van die Tierra
del Fuego tot aan die ysvlaktes van Groenland, van die Kaap tot Wladiwostok,
vibreer hierdie gedigte met hul fyn toespelings op die Griekse mitologie en ou
wyshede. “Daar is geen einde aan die skep van tekste nie,” lui die motto uit
Prediker 12:12.
Johann de Lange
is eweneens ‘n begenadigde vertaler (soos sy vertalings van Stockenström bewys
het) en ‘n besóndere kortverhaalskrywer.
Maar dit is in
sy digkuns waar ons onder die indruk kom van ‘n suiwerheid:
Die sagste wat
ons het, die taal,
bestaan solank
ons asemhaal. (“Taal”, 123)
Hierdie digkuns
is bekroon met die Ingrid Jonker- en Rapportpryse.
Sy oeuvre word
feitlik ‘n register van emosies, fel en diep, skryf Snyman. En dit is presies
hoé dit is.
Beeld-kyk
Net die oog:
ooglidloos
en ingedagte in
marmer,
‘n gaatjie
geboor
om ‘n soort
pupil
– paradoksaal,
want: pupil
is juis nie
gaatjie nie,
maar: ‘n soort
anemoon
met sluitspier
kompleet –
te simuleer. En
juis
die gaatjie: die
gaatjie
gee jou daardie
kyk,
daardie serene
uitdrukking,
en is die
verskil
tussen jou en
my:
jy: soos klip,
ek: soos
anemoon.
(uit: Akwarelle
van die dors, 1982).
Die digter het
self die verse gekies; ek sou waarskynlik nog bygesit het!
Human &
Rousseau se projek om keurbundels vir belangrike digters te gee, moet beslis
aangeprys word – nes ‘n mens die wingerd prys.
[Hierdie
resensie word met vriendelike vergunning van Die Volksblad geplaas.]