Geoffrey Haresnape. Where
the wind wills. Echoing Green Press, 2012. ISBN 978 0 9870099 0 6.
Resensent: Joan
Hambidge
I
Ek skryf hierdie resensie as ‘n Afrikaanse digter oor ‘n
mede-digter wat in Engels publiseer. Twee letterkundige sisteme, soos ons weet,
wat selde bymekaar uitkom. Behalwe wanneer Afrikaanse digters vertaal word of
as daar verwyte is van appropriasie soos in die onverkwiklike debat oor Krog se
“oorname” van Boesmanverse uit Watson. Steeds bly Engels en Afrikaans apart, en
swart-digters het ook hul eie prosesse van kanonisering. Die nuwe Cambridge-kompendium
probeer om die verskillende sisteme bymekaar uit te bring, maar lesers weet dat
Engelse digters in hierdie land afgeskeep word met ‘n paragraaf-resensie in
Engelse dagblaaie, terwyl Afrikaanse digters op Versindaba se webruimte en in dagblaaie beter behandeling kry.
Boonop is daar stewige verseboeke en ‘n lang tradisie van kritiek wat digters
inskat en essays oor ouer en jonger digters in Perspektief & profiel. En goeie Engels-Suid-Afrikaanse digters
is daar soos Douglas Reid-Skinner en Isobel Dixon (o.a.) wat in Engeland bly,
maar hier meer aandag geniet (deur Afrikaanse kritici!) en Ingrid de Kok,
Stephen Watson, Patrick Cullinan (laasgenoemde twee saliger), Charl JF
Cilliers, Rustum Kozain, Gabeba Baderoon, ensomeer. En natuurlik Geoffrey
Haresnape.
II
Hierdie jongste bundel van Haresnape word gepubliseer deur
Echoing Green Press en die digter het in 1976 gedebuteer met Drive of the Tide. Op die agterblad word
die bundel hoog aangeskryf deur Mark Swift vir die “crystal clear intellect” en
Rustum Kozain praat van die “critical awareness” By Haresnape was daar nog
altyd ‘n sterk vormbeheer en ‘n komplekse gesprek met die Engelse digkuns.
Die bundel behels ‘n lywige 96 bladsye en die slotvers
“Garden of Remembrance” (96) is ‘n distigon waarin hy sy vader aanspreek. Die
vader se beeld verklap die digter se oudwordingsproses en hierdie is ‘n
sentrale sleutel tot die bundel waarin die ouer digter besig is met ‘n
bestekopname. ‘n Spieëlteks dus waarin die digter afskeid neem van sy vader se
as en terselfdertyd met sy eie eindigheid gekonfronteer word. Gedagtig aan die
sterk vormbeheer word die gedig goed in beheer gehou in hierdie “backward
glance”.
Die voorblad van Kim Longhurst dui immers reeds
selfkonfrontasie en disseksie aan: die bloedvatsisteem, hart en binnewerkinge
met ‘n skip na regs (die vaart oor die Styx dalk?).
Twee personas (soos by Pessoa) praat hier saam: Erasmus
Eyeball wat gesteld is op vormbeheer en Dr Severance Package wat meer hou van
die vryer vers (Afdeling III).
Hierdie nota dui dan reeds daarop dat die werklike digter
verskeie vorme van die digkuns ken en verken. En kenmerkend van die goeie
digter is daar konkrete beelde (“Far blue mountain ranges zizag like a weather
graph”, 3; “False Bay is a great glazed plate”, 6; “the chop shop of the sea”,
13; “the lifeboats dropped away like seed pods from a tree”, 31) en slim
toespelings soos in “Beached Whale” waar Moby Dick ‘n draai gooi. Die lofdig
(“praise song”) vind ons in die gedig vir die digter se vrou (“At Seventy”, 10)
waar die geskiedenis van ‘n verhouding opgeteken word en die digter blyke gee
van hoe sy skryfwerk en ‘n reël skryf vir elke jaar saam met haar! Die verse
word gedra deur die nostalgie soos in die sterk “The Clan Stuart” (13) waar die
wrak ‘n beeld word van die self. Die digter se oë is selfs nou swakker as die
vader s’n wat daarop dui dat die digter ook deur sy verlede en
familieverbintenis besig is met ‘n bestekopname. In die lykdig “Farewell” (14, 15)
word daar afskeid geneem van ‘n vriend:
God knows, I wish you well,
and hate the scorch and liquefaction
of your Viking funeral.
Die eerste afdeling is besonder sterk in die mymeringe, in
die liefdesverklarings en nadink oor ‘n vergange tyd. In die tweede afdeling
word daar ‘n interne gesprek gevoer in “When and Where” (19) en in ‘n gedig,
“HIV and Aids” (20), word die implikasies van hierdie epidemie satiries
ondersoek met toespelings oor al die wanopvattinge wat in ons land bestaan.
Eweneens satiries gedrewe is “Flibbertigibbet” (23) met klappies na
feministiese idees oor die patriargie en al die “gender-driven fibs” knap
verwoord in ‘n distigon. Die vaste hand van die digter red telkens ‘n gedig van
(oor)emosionaliteit of ‘n wanstaltigheid wat gewoon laf sou wees. Gesprekke met
bekende figure soos Lasarus (“Lazarus” in die “act of dying”, 26) en die
briljante “An Imagined Dialogue with St Thérèse of Lisieux” bedui op ‘n
belesenheid wat getransformeer word in aangrypende en onthoubare gedigte. (Die motto
na Roy Campbell wys op die tradisie-bewustheid en Campbell-bloody-horse is
immers een van ons groot digters; ook vereer deur Opperman in ‘n magistrale
lykdig.) En “The Bass Violin Player’s Last Hymn” gee ‘n nuwe perspektief op die
Titanic waar hierdie man steeds bly voortleef met die Noord-Atlantiese oseaan dreunend
in sy ore. Herinneringe, indrukke, ervarings van die ouer digter bly eweneens
voortleef in sy gedagtes en in gedigte.
In die derde afdeling word Erasmus Eyeball aan die woord
gestel en dr Severance Package tree op vermaaklike gedigte waarin “outage”
digterlik ondersoek word. (Hierdie gedig moet onverwyld na Eskom versend word.)
Die hele Suid-Afrikaanse werklikheid in al sy waansin word onder die loep
geneem en ook ‘n plesierige vers ondersoek die betekenis van “Go Fuck Yourself”
(48). Telkens imponeer die digter met ryme en halfryme, en humor.
Ook die Vuvuzela word besing (49). En die “maverick poet”,
Roy Campbell word dan eweneens beskryf:
Dead set to streak and not to amble,
He kept the proud seat of a Campbell.
In die vierde afdeling is daar weer groter erns soos ‘n
besoek aan Poetry International met sy politisering van die digkuns. Asof die
digter besef hoe tydelik politieke verse is, word dit voorsien van voetnote om
die leser van die besonderhede in te lig. Terselfdertyd presteer hy dit om van
die emosionele gegewe, te wete die spanninge in Jerusalem, ‘n gedig te maak.
Arthur Nortjé en Patrick Branwell Brontë se lewenslot word beskryf – en hier
vind ons sterk ironie, iets waarin Haresnape ook goed geskool is. Dieselfde
geld “Nanook”, ‘n Noord-Atlantiese ballade en die leser besef dat die digter
telkens gemoeid is met die primordiale aspek van die digkuns: ‘n walvis of
enige ander dier word terselfdertyd simbole van die onbewuste.
En ‘n besoek aan ‘n begrafplaas aan Halifax (waar die
Titanic-museum is) word ‘n bestekopname van ons almal se lot: ‘n graf.
In die gedigte oor Keats en ‘n besoek aan ‘n kerk, word
hierdie gedagte verder uitgewerk.
In die slotafdeling word die belangrikste temas saamgesnoer,
te wete tydelikheid en ‘n soeke na metafisiese sin. In “Good Hope” (88) word
die dood van die vader so beskryf:
My dad has chosen fire
rather than the worm.
En dit is asof die vader terugpraat vanuit die graf ná die
priesterlike seremonie en die digter plaas sy (ons) verganklikheid teenoor die
groter einde van die aarde. Ook die TRC – wat resoneer met Indrid de Kok se
gedig oor Biskop Tutu – plaas die gegewe terug in die hier-en-nou, in menslike
lyding wat so ver teruggaan as die lot van ‘n Taung-kind.
III
Dit is ‘n waardige bundel geskryf deur ‘n gevoelige digter
wat jou dwing om na die lewe deur sy oë te kyk – immer die toets vir ‘n
geslaagde bundel. Vele van die verse het reeds in tydskrifte verskyn, maar as
geheel in hierdie bundel is dit suiwer deurgekomponeer. Dit is ryk aan temas,
aan vorms, aan ‘n gesprek met die digkuns.
Bestel van P.O. Box 22233, Fish Hoek 7974
[Hierdie resensie het voorheen in New Contrast verskyn en word afgedruk met vriendelike vergunning
van die resensent.]