Resensent: Joan Hambidge
Hierdie memoir vertel die lewensverhaal, van ‘n naked I, oor die lot van die skrywer en joernalis Herman Lategan. Dit is ‘n boek wat meesleur, ontroer, skok oor die kompromislose verteller wat jou konfronteer met al sy ellendes: weeshuiskind waar hy gespot word oor die feit dat hy buite-egtelik verwek is, boonop gay is en deur sy lewe lank probeer sin maak oor sy ouers se verslawings. En uiteindelik moet hy sy demone aanspreek.
Ons beleef reise na verre lande en veral die invloed van New York en Londen word uitstekend geplaas teenoor die kleiner, skinderagtige Kaapse sirkel waar hy bekendes ontmoet, bevriend en ook as problematies ervaar.
Daar is helder portrette van digters soos Ina Rousseau, Sheila Cussons, Barend J. Toerien en Casper Schmidt wat hom na New York nooi en hom verniel met grense wat telkens verskuif. ‘n Sielkundige oorlog. Sodat hy uit selfbehoud terugvlug huis toe.
Die uwe het self Schmidt meegemaak en hierdie psigologiese speletjies word raak beskryf. ‘n Uiters briljante psigoanalis, maar ‘n gefrustreerde digter (‘n resep vir ‘n ramp).
Veral Cussons en die joernalis en kunskenner, Amanda Botha versorg en mentor hom. Sy lewensmaat vir etlike dekades, Graham Sonnenberg, en sý familie ondersteun verder.
Daar is beelde van glanspersoonlikhede se lewens agter die skerms. Skreeusnaakse insidente oor hoe hy weet wát in mense se huis aangaan (en uitgaan). Waarskynlik sal van hierdie figure minder gediend wees met die sketse van hulle? Waarskynlik omdat die lem meedoënloos ingelê word op die self, is daar geen genade vir ander rolspelers nie.
Die impak van molestering op sy gemoed en die depressie en selfhaat wat dít tot gevolg het, word dramaties beskryf. Met ‘n amptelike klag by die polisie en dié man se dood voordat dit ‘n hofsaak word. Die gesiene kunsman by Rapport is ondertussen oorlede.
Armoede, ellende, angs en depressie, met woedebuie. wat weer lei tot selfverwyt en pyn word openhartig beskryf. Dwelms en drank.
Hy skryf: “Terwyl ek daar gewoon het, het ek George Orwell se Down and Out in Paris and London gelees. Hierdie paragraaf het my getref: ‘And there is another feeling that is a great consolation in poverty. I believe anyone who has been hard up has experienced it. It is a feeling of relief, almost of pleasure, at knowing yourself at last genuinely down and out. You have talked so often of going to the dogs – and well, here are the dogs, and you have reached them, and you can stand it. It takes off a lot of anxiety.’ (218). Die ruimte is die Heilsleër. Tog is daar ook humor en ironie hier te vinde.
Wat hierdie boek pynlik en besonder leersaam maak, is hoe die verteller sy ouers probeer begryp. Die vader wat sou opmerk: “Hier vertel hy my toe hy is dalk nie die pa wat ek wou hê nie, maar dalk is ek ook nie die kind wat hy wou hê nie. Ek het doodkalm gebly …” (72)
Op Vanwyksdorp, sy komvandaan, leer hy die volgende: “Van die plante in hierdie geweste het ook die mooiste name: bôjaanpoep, kareemoer, gansmis, oumasnuif en snotbossie.” (65)
En uit al die ontsporings – en daar is geweldig baie – word hy dan die taalgevoelige skrywer van Woorde wat wip in Rapport en neem hy elke week sy lesers na woorde en waar dit vandaan kom.
In sy rubrieke is daar erbarming met die verskoppelinge van die samelewing en gee hy ‘n stem aan die stemloses. Die rubrieke wat oor mense handel, is terselfdertyd ‘n soort aweregse taalles. Nes Leo Rosten se The Joys of Yiddish (1969) wat heerlike stories weergee róndom taal.
Lategan bely: “My hart het uitgegaan na die plaaswerkers, veral omdat hulle in hul armoede hulle saans oor ons ontferm het. Ek onthou nou nog die mooi stories wat hulle om die vuur in Namakwalandse Afrikaans vertel het, die unieke woorde so eie aan dié streek. Hier het ek eintlik my liefde vir tale ontwikkel, het ek baie jare later besef. Om so met taal te kan toor, die stem van die storievertellers te hoor, om ’n vuur, in die nag, dit is mos hemels.” (54)
Alice Miller se studies (soos The Drama of the Gifted Child, 1979) oor die sensitiewe kind wat abandon is, word geaktiveer. Geen Afrikaanse woord vang die impak van die woord abandon op nie, myns insiens.
Die boek lewer verslag oor politieke veranderinge, oor ras- en genderkwessies en veral hoe gay-mense erge viktimisasie moes verduur in die ou-Suid-Afrika. Veral sy eerlikheid en erkenning van foute en oordeelsvergrype is uitsonderlik.
Hy eindig:
Maar voor ek doodgaan, sal ek die woorde van Antjie Krog parafraseer:
my arms skeur ekstaties bo my kop: ek is
ek is
die here hoor my
’n vry fokken hoerkind.
Of is ek?
*
‘n Oorlewingsboek. ‘n Ego-dokument. Braaf met ‘n skeut selfverwyt oor klappe wat hy uitgedeel het.
Vir so ‘n lewensreis moet ‘n mens die hoed afhaal juis omdat min mense oordeelsfoute kan erken.
(Hierdie resensie word geplaas met vriendelike vergunning van Beeld)