I
Waarom kon Tennessee Williams nie 'n openlike gay-karakter skep nie? In Cat on a Hot Tin Roof is dit tog duidelik dat Brick, 'n eertyds voetbalheld, gay is en betrokke was by sy vriend, Skipper. Hierom is sy vrou Margaret verbitterd oor hul sekslose huwelik. Sy weet immers hoekom hy nie by haar slaap nie, en Big Daddy is in volledige ontkenning dat hy sterwend is aan kanker. Hy word egter met die feite gekonfronteer. (Nogal ironies dat Big Daddy rondgeruk word en die waarheid vertel word.)
Die filmweergawe van 1958 is gesensureer en Paul Newman was erg ontsteld oor hierdie toedrag van sake. Newman - teenoor Elizabeth Taylor - se vertolkings is genuanseerd. Hollywood was egter baas. Opvallend dat Newman as regisseur optree vir The glass menagerie met sy werklike vrou en 'n jong John Malkovich.
En Blanche Dubois se jong lover was gay. Maar ook dit is in die Elia Kazan-weergawe van A streetcar named desire liggies hanteer.
II
Newman tree dan later sterk na vore in die Coen-broers (uitgespreek Cohen) se hilariese send-up The Hudsucker Proxy van 1994, wat 'n kultusfilm geword het. Dalk lê die antwoord in Playing the game: the Homosexual Novel in America van Roger Austen (1935-1984). Ofskoon Austen se studie in 1977 verskyn het, bly dit steeds relevant vir die belangrike sosiale analises wat gemaak word.
Hierdie studie is indertyd aanbeveel deur Hennie Aucamp. Nie alleen was Aucamp 'n verstommende kortverhaalskrywer nie, maar eweneens teoretikus van gay-sensibiliteite. Johann de Lange se keuse uit sy verhale Die laaste wals (2017) gee 'n belangrike verslag van die die ontwikkeling van die gay-sensibiliteit binne die Afrikaanse kortverhaal; later verder ontwikkel deur Koos Prinsloo en De Lange self, o.a.
Waar ons by Williams repressie en skuld ervaar, is daar by Aucamp 'n vreeslose óópskryf van gay-wees, uiteraard verder geneem deur jonger skrywers.
III
Austen wys op Williams se invloed op die romankuns. Hy wys op Williams se invloed op City of night en Williams "whose rhythmic qualities of distracted digressions and breathless exclamations are echoed in some of the gay characters' speeches" (Austen: 1977, 206).
Dit is daardie versoening tussen digter en dramaturg wat Williams se tekste so besonders maak.
Dieselfde geld Aucamp se tekste. "Vir vier stemme" [1] (oorspronklik uit Volmink van 1986) smeek om 'n verhoog- of filmteks.
Die verhaal verskyn ook in Wisselstroom, die eerste volwaardige literêre bloemlesing van die gay-verhaal in Afrikaans wat in 1990 verskyn.
IV
Die mores van die tyd het Williams ingeperk. Maar die briljante Pedro Almodóvar haal Williams letterlik uit die kas met sy weergawe van A streetcar named desire in Albout my mother.
Endnoot:
1. "Vir vier stemme" is 'n elegiese verhaal wat vanuit vier perspektiewe aangebied word. Aucamp aktiveer die konvensionele siening van die transvestiet of "moffie", naamlik dat dit as 'n grap of meer spesifiek 'n boeregrap uitgespeel word.
Die verteller, oom Toon Lourens, is waarskynlik 'n Herman Bosman-agtige Oom Schalk Lourens: 'n verteller wat die mores en kodes van die gemeenskap ken en interpreteer namens ander karakters. Die naam aktiveer ook Toon Prens, 'n grootlieg-volkskarakter in Minnie Postma-verhale. Hiermee posisioneer Aucamp homself alreeds binne die boeretradisie.
Die verhaal het vier onderskrifte:
'n Grap is 'n grap;
Aan alles moet 'n einde kom;
En hadde de liefde I;
En hadde de liefde II.
Volgens 'n persoonlike mededeling aan my, het Aucamp vier weergawes geskryf omdat hy in gebreke gebly het om die komplekse verhaal in een storie te kon vertel. Hierom die sonate-struktuur. Of moontlik kan die verskillende verhale gelees word as 'n jazz-weergawe van die eerste vertelling.
Die verhaal handel oor Toon Lourens en sy vriende, Oom Frik, tant Das en hul dogter Let, wat vir Beimen Botes, 'n jongman in die distrik, 'n poets bak. Beimen word om die bos gelei wanneer daar gemaak word asof Freddy, 'n Skotsman wat in Die Hoek herstel van 'n longkwaal, 'n besoekende niggie, ene "Fifi" is.
Omrede Let 'n onooglike meisie met 'n geboortevlek is, stel Beimen nie in haar belang nie en word Fifi ingespan om die rol van die vrou te vertolk. Freddy werk in die poskantoor en wanneer dit blyk dat die twee mans werklik op mekaar verlief raak, word briewe geskryf en foto's geneem ten einde die spel te laat voortduur. Freddy pleeg egter selfmoord - 'n onthutsende slot wat wrange kommentaar lewer op 'n konserwatiewe gemeenskap se onverdraagsaamheid jeens homoseksualiteit. Slegs wanneer Freddy speel asof hy 'n vrou is, word dit aanvaar deur die boeregemeenskap. En, meer nog: slegs wanneer Freddy "Fifi" word, kan Beimen sy eie aard erken en uitleef.
Hambidge, Joan: 2000. Gender-konstruksies in die Afrikaanse letterkunde: 'n Ondersoek in kultuurstudies, literêre teorie en kreatiewe skryfwerk. Universiteit van Kaapstad, PhD (71 - 78).
© Joan Hambidge