Jacomien van
Niekerk - Baie worde: Identiteit en
transformasie by Antjie Krog. Van Schaik, 2016. ISBN:
9780627035302
Resensent: Joan Hambidge
Die digter Antjie Krog is enige dosent se droom in ‘n kursus oor die
feminisme. ‘n Mens kan volledige vrouwees karteer aan die hand van haar
gedigte.
Krog as openbare figuur en politieke kommentator lok dikwels reaksie uit. Sy
is duidelik ‘n persoon met ‘n gewete en in haar transformasie-trilogie Country
of My Skull (1998), A Change of Tongue (2003) en Begging to be
Black (2009), neem Krog standpunt in teen kolonialisme, onderdrukking en
hoe ons binne ‘n Westerse samelewing (in Afrika) reageer teen die Ander.
Jacomien van Niekerk se boek kyk dan na kolonialisme/postkolonialisme, “ras”,
“identiteit” in Afrika en sy lewer inderdaad ‘n bydrae tot die komplekse en
aktuele diskoers.
Oor Krog het literatore soos Willie Burger, Anthea Garman, Helize van
Vuuren, Louise Viljoen, Johan Jacobs, en vele ander geskryf. Sy bly ‘n
fassinerende subjek en ook digters reageer op haar werk in die vorm van
palinodes en teensange; nes sy op haar beurt weer reageer op Eybers, Sexton,
Erica Jong, Plath, e.a.
Krog is omstrede. Haar onlangse uitsprake oor armoede en die verdeling van
rykdom het ‘n debat ontlok. Met Krog is die eerlikheid en direktheid
nie-onderhandelbaar.
Die titel “baie worde” verwys na ‘n gedig uit Kleur kom nooit alleen nie
(2000):
“boot”
nie van wees nie
maar van word
baie worde
verby verlore en ontheemde ruimtes
baie baie worde
En dit som die studie perfek op: die baie worde; die baie selwe en
belewenisse. Die private versus die openbare; die digter as pryssanger, as
vertaler – die ander tongval, die oopskryf van Afrika, die digter as gewete van
die volk. Worde aktiveer ook baie woorde …
Jakes Gerwel het haar beskou as ‘n Afrika-intellektueel en die onverwiklike
debakel rondom Met woorde soos kerse (2002) het veelal bewys dat sy dit
is: die tekste wat sy vertaal en teruggee, aktiveer ‘n Afrika-kollektief.
(Hieroor het Helize van Vuuren insigryk geskryf in haar studie A Necklace of
Springbok Ears, by SunMedia uitgegee, waar sy wys hoe vér die
Boesman-gesprek teruggaan in Afrikaans en Stephen Watson se aanklagte verkeerd
bewys.)
Met Jacomien van Niekerk se boek word die gesprek voortgesit. Vir my is
Krog se drieluik minder as haar digkuns. Sy is myns insiens dikwels te
emosioneel, maar terselfdertyd is my standpunt: dit wat die digter laat gedigte
skryf, moet ons eer. En haar belangrike posisie kan nie ontken word nie.
Van Niekerk meen dat dit inkorrek is om Deleuze en Guattari van
Eurosentrisme te beskuldig (38). Nou as kenner van hul werk wonder ek hoe sy so
‘n stellige uitspraak kan maak as sy self in ‘n voetnoot op bladsy 26 erken dat
sy op ‘n artikel van Willem Anker steun en “geen aanspraak maak op volledigheid
nie”!
Die nomaad/risoom word binne ‘n ander konteks gebruik en hierom het Spivak
juis hierdie kritiek geopper.
Krog se gebruik van terme soos mineurwording, die nomaad, en dies meer,
moet myns insiens eerder as ‘n kreatiewe reaksie as ‘n filosofiese besinning
gesien word. Dieselfde geld wanneer sy Adorno aanhaal in Country of my skull
dat daar geen poësie moontlik is nie na Auschwitz. Digters as skrywers van
nie-fiksionele tekste (faksie) reageer eerder kreatief en nie wetenskaplik nie.
Deleuze en Guattari se skisoanalise is direk gerig teen Lacaniaanse denke
wat Eurosentries begrond is.
Wanneer sy egter oor prysliedere skryf, die invloed van Biskop Tutu op Krog
se denke, Krog as imbongi, en die kompleksiteite van Afrika ondersoek,
is sy op vaster voet. (‘n Mens sou tog dat sy Luc Renders oor Relaas van ‘n
moord moes aanvat, p. 54. Die kwessie van faksionalisering val egter buite
die opset van die studie en by ‘n eerste aanhoor van hierdie lesing indertyd by
‘n kongres, was hierdie leser bewus van ’n vooropgestelde interpretasie van dié
Neerlandikus.)
Een setfout op bladsy 56: verantwoordelik
moet lees verantwoordelikheid. Van
Niekerk wys op ‘n naamwoord-fout by Krog op bladsy 63, ‘n bewys van deeglike
navorsing binne Afrika-tale.
Vir die hedendaagse gesprek oor ubuntu, witheid en dekolonisering, is
hierdie boek wel tersaaklik en aan te beveel. Oruka, die Afrika-filosoof, se
werk en die besoek aan Koning Moshoeshoe se graf, is openbarend. Die hele studie
weergalm met die sub-teks hoe wit en swart verskillend na die wêreld kyk.
By Krog is daar 'n sterk gender- en ras-script.
Met ‘n pragtige voorblad na ‘n tekening van Anton Kannemeyer, is hierdie nommer
6 in die Talatala-reeks.
