Die struktuur van die religieuse vers

Freda Plekker (1923 - 1973)

I

In Afrikaans is daar vele uitsonderlike religieuse digters. Om enkele name te noem: Totius, gebede-verse by Van Wyk Louw en W.E.G. Louw, Opperman, Sheila Cussons en I.L. de Villiers. Nou onlangs het Marga Stoffer aangekondig dat NB-uitgewers 'n nuwe bundel met religieuse verse beoog. 'n Opvolg dus van die Nienabers se Die braambos brand - 'n keur van godsdienstige gedigte (1987).

As die liefdesgedig 'n spanning tussen die geliefde en die digter aktiveer - dikwels in 'n toestand van verlies en afskeid - is die religieuse vers 'n boeiende verslag van die verhouding tussen mens en God, wat verskillende aspekte of godsdiensoortuigings kan aanspreek. 'n Mens dink aan Robert Pinsky se gedig oor die jeug van die Jesus-gedig, opgeneem in die apokriewe boeke en boonop geskryf deur 'n Jood. [1]

II

Daar is 'n besondere pakkende vers [2] van Freda Plekker wat so lui:

Gesprek met ’n olyfboom

Jerusalem 1966

In wasgoedtaal gesels die wind

oor balkonne

blind

en wimperloos

wat oor die Negev staar

en twintig eeue ween en klae

deur smal skagte

oor die mea culpa mea culpa

wat hulle dra

kringvormig

’n viëtnamese sirkeldig

bid Chagall se brandglasvensters

die gryswit stad

uit gryswit steen

tot feller lig

bondels olywe groet my

met ’n shabat shalom

een

met ’n duisend jare

om haar hoof

soos ’n duisend blare

het my in gedempte groen gevra

wat in die albasterkruike

van my oë was

ek antwoord:

dis die wêreld wat ek dra

dis mea culpa mea culpa maxima.

Hierdie gedig aktiveer alreeds die omliggende landskap van Turkye en die Derwiese dansers (WOORDE WAT WEEG/ Reisjoernaal/ Derwiese dansers. Besoek 5 Oktober 2016).

In 1967 word daar as volg geskryf:

In a statement at the Western Wall, Minister of Defense Moshe Dayan indicated Israel’s peaceful intent and pledged to preserve religious freedom for all faiths in Jerusalem:

To our Arab neighbors we extend, especially at this hour, the hand of peace. To members of the other religions, Christians and Muslims, I hereby promise faithfully that their full freedom and all their religious rights will be preserved. We did not come to Jerusalem to conquer the Holy Places of others.

(1967/ Reunification of Jerusalem. Besoek 5 Oktober 2016.)

Met hierdie agtergrondskennis wil die gedig dus daardie religieuse vrede sien gebeur. In 1967 word Jerusalem teruggegee met die simboliese Westerse Muur. By 'n besoek aan hierdie stad het ek oor die via dolorosa geskryf. [3] Die spreker kyk uit oor die Negev (ook genoem Negeb) is 'n woestyn in die suide van Israel, 'n landskap waarin olyfbome gedy. Die (Bybelse) geskiedenis van oorlog en ellende word deur hierdie landskap vergestalt met sy dorheid. Die beeld van verdere troosteloosheid word deur die wasgoed in die wind uitgedra.

In die tweede strofe word daar verwys na Chagall, die Joodse kunstenaar se glasvensters wat alombekend is vir die spirituele simboliek. Maar die spreker aktiveer ook die Luc bat-digvorm, wat letterlik in Sino-Viëtnamees 6/8 beteken. Hierdie populistiese gedig begin met ses sillabes en eindig met agt sillabes. (Lụcbát - Wikipedia, the free encyclopedia. Besoek 5 Oktober 2016).

Probeer haar gedig die oorlog van daardie land aktiveer, naamlik die universaliteit van oorlog? Of probeer sy die sirkelvorm van hierdie vers naboots? Of probeer sy die religieuse verskille tussen verskillende godsdienste gelykmaak? Dat oorlog/versoening/spiritualiteit in sirkels beweeg?

Die derde strofe aktiveer immers die geskiedenis van Jesus Christus. Die wekroep of groet hier is om te rus op die sabbat soos die Torah versoek. 'n Ou vrou wat metafories "bondels olywe" is, dra die geskiedenis van hierdie land óm haar hoof soos wat Jesus 'n doringkroon om sy hoof gedra het. Die duisend jare om haar hoof is myns insiens 'n positiewe beeld. Sy aanvaar haar lewenslot.

het my in gedempte groen gevra

wat in die albasterkruike

van my oë was

ek antwoord:

dis die wêreld wat ek dra

dis mea culpa mea culpa maxima.

Die vrede van hierdie persoon dra die spreker in die "albasterkruike / van my oë" en sy word eensgesind in die dra van die religieuse geskiedenis van hierdie streek en die mens wat in sondig is en hierom moet boete doen.

Die albasterkruike verwys letterlik na die kruike van hierdie landskap, maar dit aktiveer ook "the breaking of the vessels" van die Kabbala, waaroor Harold Bloom so indringend geskryf het: die Shevirat ha-Kelim. [4]

In die Lurianiese Kabbala dui hierdie proses op 'n nuwe begin, veral op die soeke na 'n nuwe spirituele begin. En dit is wat hierdie gedig van Plekker so uitstekend verwoord. (Breaking of the Vessels, Shevirat ha-Kelim. Besoek 5 Oktober 2016)

Endnote:

1. From the Childhood of Jesus

by Robert Pinsky

One Saturday morning he went to the river to play.

He molded twelve sparrows out of the river clay

And scooped a clear pond, with a dam of twigs and mud.

Around the pond he set the birds he had made,

Evenly as the hours. Jesus was five. He smiled,

As a child would who had made a little world

Of clear still water and clay beside a river.

But a certain Jew came by, a friend of his father,

And he scolded the child and ran at once to Joseph,

Saying, “Come see how your child has profaned the Sabbath,

Making images at the river on the Day of Rest.”

So Joseph came to the place and took his wrist

And told him, “Child, you have offended the Word.”

Then Jesus freed the hand that Joseph held

And clapped his hands and shouted to the birds

To go away. They raised their beaks at his words

And breathed and stirred their feathers and flew away.

The people were frightened. Meanwhile, another boy,

The son of Annas the scribe, had idly taken

A branch of driftwood and leaning against it had broken

The dam and muddied the little pond and scattered

The twigs and stones. Then Jesus was angry and shouted,

“Unrighteous, impious, ignorant, what did the water

Do to harm you? Now you are going to wither

The way a tree does, you shall bear no fruit

And no leaves, you shall wither down to the root.”

At once, the boy was all withered. His parents moaned,

The Jews gasped, Jesus began to leave, then turned

And prophesied, his child’s face wet with tears:

“Twelve times twelve times twelve thousands of years

Before these heavens and this earth were made,

The Creator set a jewel in the throne of God

With Hell on the left and Heaven to the right,

The Sanctuary in front, and behind, an endless night

Endlessly fleeing a Torah written in flame.

And on that jewel in the throne, God wrote my name.”

Then Jesus left and went into Joseph’s house.

The family of the withered one also left the place,

Carrying him home. The Sabbath was nearly over.

By dusk, the Jews were all gone from the river.

Small creatures came from the undergrowth to drink

And foraged in the shadows along the bank.

Alone in his cot in Joseph’s house, the Son

Of Man was crying himself to sleep. The moon

Rose higher, the Jews put out their lights and slept,

And all was calm and as it had been, except

In the agitated household of the scribe Annas,

And high in the dark, where unknown even to Jesus

The twelve new sparrows flew aimlessly through the night,

Not blinking or resting, as if never to alight.

(from: The Want Bone, 1990), and reprinted in The Figured Wheel, 1996)

(“From the Childhood of Jesus”by Robert Pinsky | The Poetry Place. Besoek 5 Oktober 2016)

2. En M. M. Walters se reeks Poësie uit Verre Lande (reeks). Johannesburg: Perskor, 1991 waar die gedigte oor die Midde-Ooste saamgestel is deur Johan Steyn met die olyfboom as 'n belangrike simbool.

3. Via dolorosa

Die lydensweg

stap ek moeisaam

met my kamera op my rug;

verloor my groep

tussen stasie vyf en ses.

Ek dink my in

hoe U hierdie weg nou

sou sien:

“I got stoned in Jerusalem”

blaker ’n T-hemp en verderaan

staan twee Jode en korswel

oor ’n sokkertelling ’n dag terug.

Veronika sou waarskynlik vandag

’n wet-wipe aanbied en ek meen

iemand sou dink aan ’n Red Bull

of dalk iets sterkers vir dié pad.

Iemand sou meen U doringkroon

is cool soos ’n tatoe.

’n Nonnetjie stap uiloog verby,

terwyl ’n Ortodokse Jood selfoon

in die linkerhand

en sigaret in sy skewebek,

bewend boekevat.

En ek?

Ek kyk uit oor Jerusalem

op ’n Sondag vér van huis en haard,

sluit my oë, tel ’n klip op

digby Golgotha

en wens

ek kon hierdie steurnisse

uitwis soos ’n raam

op my digitaal.

Jerusalem

Visums by verstek. Human & Rousseau. 2011.

In reaksie op 'n sms wat ek op die via dolorosa vir hom gestuur het, skryf Johann de Lange “Google Golgota” (Judasoog: ‘n Keur uit die gedigte van Johann de Lange. Human & Rousseau, 2010.  ISBN 978 0 7981 5149 8).

4. By die dood van I. L. de Villiers het ek hierdie gedig geskryf:

Shevirat ha-Kelim

vir Izak

So vra jy my op ’n keer oor die Kabbala,

oor die kruik wat in ligtende stukke breek,

oor vorms wat sig in nuwe vorms wreek.

Jy is glo in jou vroeë slaap weg

- soos ’n potlood wat onverwags breek –

maar glo my, alles word nóú besleg.

In ons Blou Bybel lê jy tussen

D. Sleigh en P.H. Roodt se wit boom,

koerantman, prediker, digter: ondertussen,

onderweg, terwyl ons, blote afdrukke

van hoër waardes, probeer takseer:

was jy meer Mensch of blote droom?

Dalk, dalk is dit reeds geskryf:

die digter moet uiteindelik verdwyn,

sodat ons nou, by nabaat, weet:

as niks meer heilig is, sal ’n vers steeds

uitwaaier soos skerwe, na God se lig.

Matriks. Human & Rousseau. 2015.

© Joan Hambidge