Joan Hambidge - Tarkofski se 'Stalker'

I

Stalker (gebaseer op die roman Roadside Picnic) is gemaak in 1979 en word getipeer as psigologiese drama, ofskoon dit ook science fiction is. Žižek gee hoog op oor hierdie film in The pervert's guide to the cinema. Dit word in Brittanje as een van die beste 50 rolprente nóg beskou.

Dit is ’n baie morbiede rolprent met ’n sepia filmtekstuur; ’n tegniek wat Tarkofski veral aanwend in droom-sekwensie in sy ander films. Later word dit helderder, maar dan word die film weer grinterig en grys.

Dit handel oor ’n sogenaamde ekspedisie van die “Stalker” wat twee kliënte saamneem, te wete ’n melankoliese, uitgebrande skrywer wat wens hy kan weer geïnspireer raak en ’n professor wat ’n wetenskaplike ontdekking wil maak. Hulle word na die “Zone” geneem, ’n plek waar alle begeertes vervul kan word. Dit word ’n reis vol konflik en teenstand en die kyker dink aan bekende ekspedisies (soos Everest) met die vanselfsprekende ingeboude gevare. Ook die ruimte is onseker: hulle roete kan net aangevoel word; maar nie gesien word nie. Weer eens dink die kyker aan bergekspedisies wat dramaties verkeerd kan loop.

Hierdie film speel in die toekoms af, waar geen werklikheidsreëls meer geld nie.

Die “Zone” is ’n plek wat jy kan besoek om jou begeertes te vervul. Maar om dit te bereik, moet daar ’n gevaarlike sone oorgesteek word.

Die drie figure is die Stalker (sluipjagter), die Skrywer en die Professor.

Die Skrywer hoop om weer geïnspireer te word, terwyl die Professor hoop om die Nobelprys te verower.

Die skadu van Porcupine wat homself in die sone gehang het, omdat hy dit alles vir geld gedoen het in plaas van om die die ware soektog na innerlike geluk te probeer vind, is belangrik vir die lees van die film. Porcupine het sy broer na sy dood gelei.

Daar word deur tonnels gewaad en Tarkofski se film kan psigoanalities benader word. Alleenlik wanneer jy jou skadukant konfronteer, kan jy tot selfinsig kom. En as jy jou lewensreis verkeerd aanpak of afdwaal van wat jy behoort te doen, kan dit tragiese gevolge hê.  Die film werk met die spanning tussen die Bose en die Goeie. In ’n stadium dra ’n karakter ’n doringkroon soos Jesus Christus. Daar is toespelings op oorlog en die Professor dra ’n kernbom met hom saam. Hy wil die kamer vernietig, omdat hy vrees bose magte mag dit oorneem. Hy gooi dit weg en ’n vis swem oor die toestel.

Die drie figure veg voortdurend met mekaar; ten slotte loop dit uit op fisieke geweld. Maar niemand wen nie.

Hulle keer terug na die beginpunt waar Stalker sy vrou en dogter ontmoet. Die slot is onheilspellend. Die vrou wil ook die sone besoek, maar hy weier om haar te neem.

Die vrou lewer ’n monoloog oor haar verhouding met die man wat onseker is oor sy lot. Sy dink haar verhouding met hom hou meer positiewe as negatiewe gevolge in. ’n Siniese monoloog gegee die onsekerhede van alles om hul.

Die kind is Monkey en sy dra ’n gedig voor van Fyodor Tyutchef.

Die jong kind gebruik psigokinese om drie glase oor die tafel te laat beweeg. Voorstellings van die drie hooffigure?

Een glas val van die tafel af sonder om te breek.

’n Trein wat verbygaan laat die hele vertrek bewe.

II

Boris en Arkady Strugatsky het Tarkofski so meegesleur dat hy dit moes verfilm. Die produksie was egter in ellende gedompel omdat die film wat op Kodak geskiet is nie ontwikkel kon word nie. Hieroor praat Aleksandr Knyazhinsky openlik in ’n dokumentêr oor die film. Hierom is die film in twee dele gemaak. Die tweede een is die nuwe een gemaak deur ’n erg ontstelde Tarkofski. Boonop het verskeie ellendes die rolprentgeselskap geteister tydens die vervaardiging asof die produksie beheks was.

Vladimir Sharun onthou:

We were shooting near Tallinn in the area around the small river Jägala with a half-functioning hydroelectric station. Up the river was a chemical plant and it poured out poisonous liquids downstream. There is even this shot in Stalker: snow falling in the summer and white foam floating down the river. In fact it was some horrible poison. Many women in our crew got allergic reactions on their faces. Tarkovsky died from cancer of the right bronchial tube. And Tolya Solonitsyn too. That it was all connected to the location shooting for Stalker became clear to me when Larisa Tarkovskaya died from the same illness in Paris.

Daar bestaan meer as 5 000 meter van hierdie film wat opnuut dui op Tarkofski se deursettingsvermoë.

Dis ’n film wat ’n mens onrustig maak. Miskien is die Skrywer en Professor en Stalker een persoon wie se verskillende dimensies na vore kom?

Met elke herbesoek vind ’n mens ’n ander dimensie. Dis ’n stadig-bewegende, dog briljante film. Lacan se Verbeelde, Simboliese en Reële dimensies word hier losgetorring. Geen wonder Žižek vind dit so goed nie.

© Joan Hambidge