Hierdie film word as een van die hoogtepunte beskou in die genre van
sciencefiction. Dit is egter ook een van Tarkofski se films waarin ‘n mens sy
belangrikste tegnieke kan sien soos:
Eduard Artemyef
1. lewenswyshede (Ons dink ons
lewe vir ewig, omdat ons nie weet wanneer ons sterf nie);
2. die ontginning van drome
(in grys of donker kleure);
3. die gebruik van kerk- of
gewyde musiek om die simboliese inhoud van die film te versterk : hier is dit
Johann Sebastian Bach se "Ich ruf zu dir, Herr Jesu Christ" en elektroniese
musiek van Eduard Artemyef;
4. die ondersoek na
liminaliteit. In hierdie film is dit ‘n verskyning of replika van die geliefde
wat selfdood gepleeg het en die grense tussen lewe en dood verskuif;
5. die terugkeer na die
jeug of ouerhuis. In die slottoneel reën dit op die vaderfiguur, terwyl die
seun deur die venster na hom staar. Dit intimeer dat die vader waarskynlik
reeds dood is en dat dit ‘n fantasie of herinnering mag wees;
6. die gebruik van
verskillende kleurskakerings om emosionele inhoude oor te dra;
7. die intense verhouding
tussen lewe en kuns, waar lewe dikwels kuns naboots. Byvoorbeeld ‘n toneel wat
oorgeskiet moet word, omdat die kamera gefaal het (Nostalgia) of ‘n aktrise wat
verlief raak op die filmmaker (Solaris) wat die grense tussen kuns en
werklikheid problematiseer en wys hoe kompleks kreatiwiteit is.
Stanislaf Lem se roman (1961), met die gelyknamige titel, was die
inspirasie vir hierdie film. Kris Kelvin wat moet ondersoek instel oor die
ervarings op die ruimteskip wat rondom die planeet die Solaris wentel, skep
meer vrae as wat dit antwoorde bied. Die wetenskaplike ondersoeke op die
ruimteskip kan nie vorder nie, omdat elkeen van die wetenskaplikes met
emosionele probleme belas is. (Solaris (1972 film) - Wikipedia, the free encyclopedia. Besoek 26 Junie 2016.)
Kelvin ontdek dat sy vriend selfdood gepleeg het en dat die ander
wetenskaplikes antagonisties is teenoor hom. Gibarian, sy vriend, laat ook 'n
selfdood-nota agter wat via 'n video beleef word. Ook die reis na die Solaris
word verpak via 'n videofilm wat Henri Berton, 'n voormalige ruimtevaarder, aan
hom gee. Dit bevat o.a. 'n verhaal van 'n viermeter-lange kind ...
Sy keer egter terug, want die planeet, Solaris, het die replika van sy
dooie vrou uit Kelvin se herinneringe aan haar geskep in sogenaamde
neutrino-sisteme. Sy kan ook met die sogenaamde uitwisser vernietig word.
In 'n pynlike toneel wys Kelvin vir Hari, of dan die replika van haar,
films van sy jeug, sy ouers, en sy werklike vrou.
Ondertussen probeer een van die wetenskaplikes uitvind hoe sy breinpatrone werk
ten einde die verskyning van Hari te stop. Dit geluk egter nie.
Sartorius, die een wetenskaplike vertel Hari dat sy 'n replika is van die
vrou; ook sy pleeg selfdood deur gif te drink. Sy verskyn egter weer, todat die
twee wetenskaplikes haar uitwis.
Kelvin - totaal verlore - tob of hy na al sy ervarings en verliese moet
terugkeer aarde toe. Hy keer terug na sy ouerhuis, 'n huis waarin sy vader
staan waar die reën val op sy vader. Die huis is egter op die planeet Solaris
in die middel van 'n oseaan.
Brueghel, Jagters in die sneeu
III
Hoe interpreteer hierdie kyker die film? Dit is 'n film oor hoe jou
jeugjare jou lewensuitkyk bepaal en hoe jy altyd terugkeer na hierdie
primordiale verhouding. Die vrou wat 'n replika is van 'n ander dui op hoe
mense waarskynlik altyd dieselfde argetipes (onbewustelik) in die liefde
herhaal ...
Die betekenis van die Brueghel-skilderye (Jagters in die sneeu, 1565)
behoef ook ondersoek.
Of Rembrandt se Terugkeer van die
verlore seun (1669) dui daarop dat Tarkofski die film wil laai met ander
psigiese inhoude as blote scifi wat waarskynlik ook een van die redes was vir
Lem se ongelukkigheid met hierdie film.
IV
Uiteindelik is dit ‘n film oor primordialiteit. In die kamera wat fokus op
‘n draaiende wolk of water, dui hierop.
Tarkofski se films is gelaai met sub-teks en simbole wat met elke herbesoek
nuwe interpretasie-moontlikhede aktiveer. In dieselfde tyd wat ek Solaris sien,
kyk ek weer na The conversation, Francis Ford Coppola se film uit 1974, met
Gene Hackman in die hoofrol. Coppola het Blowup (1966) van Antonioni as sy
bepalende invloed beskou. (The Conversation - Wikipedia, the free encyclopedia. Besoek 28 Junie 2016).
Wat het hierdie drie films in gemeen?
In aldrie gevalle gaan dit om die ekstensies van die self (video’s,
afluisterapparaat, kameras) wat nie alleen ‘n lewe vergemaklik nie, maar ook
kompliseer.
Harry Caul (Hackman) gebruik net tiekiebokse en sy kantoor is in ‘n ou
stoorplek in San Francisco. Hy dra ‘n aaklige reënjas. Wanneer bande gesteel
word en drie mense vermoor word, voel hy
homself aandadig. Hy is Katoliek en die kyker sien ook hy sy sondes bely in ‘n
bieghok.
Het die twee mense ‘n verhouding wat hy afluister?
Die besoek aan die aangrensende hotelkamer speel weer in op Hitchcock se
Psycho (1960) wanneer hy onder die stortprop vir bloed soek. Die grieselrigheid
word egter gevind in die toilet.
Die herbesoek aan die tapes en die wegvee van geraas soos musiek en ander
stemme laat hom net met die stemme van die twee karakters.
Harrison Ford is sy skadukant, die een wat hom agtervolg en wanneer die
bande gesteel word, besef hy sy medepligtigheid aan die moord.
Daar is egter ‘n ander moord en Caul vrees dat daar meeluisterapparate in
sy woonstel geplant mag wees. Hy verwoes sy hele woonstel in ‘n futiele soektog
en breek selfs ‘n Jesus-beeldjie (die einde van sy geloof?). Aan die einde speel hy sy saxofoon in ‘n
verinneweerde ruimte.
Hierdie film is gebaseer op Julio Cortázar se The devil’s drool en was
indertyd ervaar as grensoorskrydend ten opsigte van die naaktheid. Ons sien
egter nooit Vanessa Redgrave se borste nie.
In sowel Solaris as in The conversation sien ons lyke toegemaak in
deurskynende plastieksakke.
© Joan Hambidge