Anneli
Groenewald - Die skaalmodel. Tafelberg, 2016. ISBN 9780624076070. Prys: R240
Resensie: Joan Hambidge
Anneli
Groenewald het verlede jaar die NB-debuutprys verower met haar roman Die
skaalmodel.
Dit is die
verhaal van ene Juffrou Berdina Visagie, argivaris van die Bredasdorp
Skeepswrak-museum wat besluit om ’n skaalmodel te bou van die dorpie Skipskop,
verewig deur David Kramer en digterlik beskryf deur Ronelda Kamfer in Grond/Santekraam
(2011) en Marius Swart.
Haar poging
word egter in die wiele gery en sy moet haar verweer teen Meneer die
Voorsitter, want sy word aangekla van pligsversuim, wanbesteding en allerlei
ander sake wat gedy op ’n klein dorpie van skinder, foonafluistering,
verdagmakery, seksuele innuendo. Oor die verhaal wil ek nie meer verklap nie,
want die leser word in die bieghok die afluisteraar in ’n belydenisroman waarin
die geskiedenis en die verdwyning van ’n vervloë tyd aan die orde gestel word.
Dit is dus ’n
historiografiese roman, maar eweneens ’n metaroman met die verteller wat alle
kragte inspan (briewe, e-posse, koerantberigte, gekonkel in natuurbewaring wat
leun op werklike insidente, resensies van Nuwe stemme 4, selfs ’n resep,
en wat nog). Die leser word verder attent gemaak op die belangrikheid van die
argief en bewaring. Orhan Pamuk se Istanbul: Memories and the City
(2006) word in die bibliografie vermeld. Dit is ’n belangrike kode vir hierdie
roman: Pamuk het immers ’n hele museum gebou rondom ’n roman, The Museum of
Innocence (2008), waar jy objekte in die roman (soos sigaretstompies en
asbakke) kan sien. So weet ons problematiseer Pamuk die verhouding tussen
geskiedenis en persoonlike herinnering. Hierdie leser had die voorreg om die
museum te besoek, en die belangrikheid van die skrywer-as-argivaris word só
beklemtoon.
Pamuk is
eweneens belangrik vir die lees van hierdie roman, omdat hy in Turkye as ’n
uitprater beskou word wat die geskiedenis en politiek van sy land “verkeerd
vertel”. En boonop het hy “gesteel” van historiese dokumente, het ’n
verontwaardige gids op die Bosporus dit luidkeels verkondig. Kennelik begryp
hierdie man niks van die postmodernisme nie. Pamuk moes ook in sy land in die
hof verskyn oor verraad. Hiermee het hy die grense van vryheid van spraak
getoets en in 2011 moes hy ’n boete betaal het. Glo omdat hy die eiser, Kemal
Kerinçsiz, beledig het.
W.G. Sebald is
’n ander leeskode, en meer spesifiek, The Rings of Saturn (1995). Onder
meer die gebruik van foto’s soos by Sebald wat eweneens die kwessie van
representasie na vore bring. Kan ’n foto lieg?
Teen hierdie
wyer doek word hierdie aangrypende vertelling geplaas oor die rol van die
skrywer as historikus, as argivaris, as gewete. Die roman ondersoek die kwessie
van onteiening en die regering wat in 1984 die Denel Overberg-toetsbaan opgerig
het (bladsy 156). Die twee “buurte”, Rossebaai en Agter-die-rant se geskiedenis
word dus in hierdie roman tot lewe geroep.
Geskiedenis,
so weet ons vandag, word deur die maghebber geskryf, maar die romanskrywer kan
altyd die stilgemaakte stem hoorbaar maak.
Die
geskiedenis van Skipskop en die Birkenhead is die temas van hierdie roman.
Name uit die ou Suid-Afrika duik op soos Magnus Malan. Ekologiese kwessies en
natuurbewaring van indertyd word onder die loep geneem.
In ’n stadium
skryf die werklike romanskrywer ’n brief aan haar romankarakter waarin sy bely
hoe sy sukkel met haar roman. Hier word ook kommentaar gelewer op moderne
lesers wat nie meer romans wil of kan lees wat groter uitdagings aan hulle stel
nie.
Daar is mooi
vinjette in die roman. Die horlosiemaker, die lykbesorger, die betekenis van
die chronometer. ’n Staanhorlosie wat bly tik ten spyte van verwoesting
daaromheen. ’n Man wat met ’n horlosie begrawe word en so die ewigheid ingaan.
Daardie Meneer
die Voorsitter van die Museumraad van die Skeepswrakmuseum op Bredasdorp kry ’n
oorvol van Berdina Visagie. Die vertelling handhaaf ’n balans tussen feit en
fiksionalisering.
Gaan kyk
byvoorbeeld hoe hulle Bredasdorp voorgestel het, en selfs hul eiesoortige woorde soos foeitskerneels en ghal bewaar.
En in 1979 is
daar ’n boek geskryf Die skeepswrakmuseum te Bredasdorp deur Jeanette
Grobbelaar en Errol Hayden.
Dit is ’n
debuutroman wat besondere belofte inhou. Die voorblad van Michiel Botha is
suggestieryk: die geknakte Birkenhead en die posstempel na regs . . .
(Hierdie
resensie word geplaas met vriendelike vergunning van Rapport)