Bladsye / Pages

Friday, April 8, 2016

C. Johann Bakkes – Openbaring, ‘n reisjoernaal (2016)



C. Johann Bakkes – Openbaring, ‘n reisjoernaal. Queillerie, 2016. ISBN 978 0 7958 0112 9

Resensent: Joan Hambidge

I

Hierdie boek word as nie-fiksie bemark. ‘n Vreemde indeling, omdat die reisverhaal per definisie iewers tussen fiksie en nie-fiksie beweeg. Die skrywer beleef of sien iets en skryf dit neer. Dit is egter helaas nooit ‘n korrekte of waarheidsgetroue optekening van die gebeurde nie, anders was elke reisiger of toeris ‘n skrywer.

Die reisjoernaal is ‘n fassinerende sub-genre. Ons dink hier aan Marco Polo se reisverslae Il Milione (uit die dertiende eeu. Besoek 7 April 2016)

Dit het op sy beurt kreatiewe reaksies tot gevolg gehad het, o.a. van Italo Calvino (InvisibleCities, 1972/40) en van D. J. Opperman (Komas uit ‘n bamboesstok).

Dan is daar die travelogue en die deurwinterde reisverslag of reisstorie. Deesdae is daar baie reisverhale in koerante en die armchair reisiger word op televisie met verskillende kanale begroet met reise na vreemde bestemmings. Hoe lyk ‘n goeie reisverhaal?

‘n Kennis van die nuwe omgewing, ‘n goeie taalbeheer, ‘n ontginning van die andersheid van die streek, die beskrywing van ‘n pynlike, lagwekkende of onthoubare insident …

Dit spreek vanself dat die leser nie gebombardeer wil word met vervelige feite of “... en toe was ons daar’s nie...”; elke inskrywing moet boeiend en op die man af wees. Op sy dag was André P. Brink se reisverhale na Spanje en Frankryk wonderlik, juis omdat min lesers toe vertroud was met hierdie omgewings. Indien jy nou oor hierdie areas skryf, kompeteer jy met groot name.


II

 C. Johann Bakkes het homself gevestig as ‘n suksesvolle rubriekskrywer en reisverhaaloptekenaar. Met heerlike titels soos Nørrevok, Samoe(r)sa reis.

Hy is die seun van Margaret Bakkes en ‘n neef van Hennie Aucamp: die skryfgene loop in die familie. Aucamp se verhale is uitsonderlike reisbeskrywings soos Karnaatjie: reissketse en essays (1968) en In lande ver vandaan: China – Tibet – Nepal: ’n toerjoernaal (2001).

Op die agterblad van Openbaring skryf Wilhelm Jordaan die volgende:

Dit behoort elke mens se lewensinstink te wees – om elke dag verwonderd ondersoekend én met behalwe ‘n heildronk te drink op die enkele leefbeurt wat jy het.

En hierdie heildronk op die lewe is kenmerkend van die skrywer se aanslag.

Die humor is daar, selfs ‘n grap (die bekende een) oor Koos van der Merwe en die seksoloog word vertel. En hoe reis eensaamheid probeer troef en dikwels presies die teenoorgestelde tot gevolg het. ‘n Skare mense is immers op oujaarsaand net ‘n versameling van ‘n klomp eensames … so reg uit Langenhoven.

Of die tersaaklike aanhaling van James Baldwin (“I met a lot of people on my travels. I even encountered myself”). En reis is nie vakansie nie; dis harde werk, maar diegene – soos Bakkes – wat wil reis, doen dit ten spyte van die ellendes (koue, hitte, en ander ontberinge).

Selfs ‘n aanhaling van Seffret uit Literêre terme en teorieë (2013) word hier in ‘n voetnota gebruik om die leser daarop attent te maak dat die skrywer alles vertel vanuit sy eie waarneming en nadink oor sy ruimtebeskrywing en die aard van die sub-genre. Moderne reisverhale dekonstrueer die reisverhaal op verskillende maniere: Marié Heese se Die honger reisiger (2010) is byvoorbeeld ‘n reisverhaal met resepte, omdat die outeur meen ‘n land se resepte openbaar sy geskiedenis, sy karakter, sy wesensaard (9).


III

Bakkes is ‘n larger-than-life-figuur en dit is presies hoe ‘n mens hierdie boek moet benader. Hy vertel vir jou presies hoe dit met reis gesteld is: as jy nie fiks is nie en boonop rook, gaan jy sukkel om ‘n heuwel uit te klim. Boonop is hy eerlik. Hy skroom nie om te vertel wat en wie hom irriteer nie en sy geskiedenis word aangevul (o.a. oor die Rooi versus die Wit Russe) danksy sy vader, Cas Bakkes, se kennis as historikus.

Maar dis nie hoekom ‘n mens ‘n reisboek of –verslag lees nie. Daarvoor bestaan die Lonely Planet of ander gidse. ‘n Mens lees ‘n reisverslag omdat dit ‘n persoon se subjektiewe reaksie op ‘n landskap of land is. Vir party reisigers is dit agtergrondservaring en -inligting vir ‘n boek of digbundel. Vir ander is die reisverslag die artefak of eindproduk – soos by Bakkes.

Sy reisverslae – wat destyds ook in Rapport verskyn het – is eerlik, met ‘n skeutjie humor en sardonie, deurspek met urban legends en anekdotes. Ook boeregrappe.

Soos die een van Nardus Nel, oorweldig in die Vatikaanstad, wat toe nie weet wat om in die besoekersboek te skryf nie, en volstaan met: “Hou Pretoria skoon”.

Op ‘n keer (so tussen bladsy 60 en 62) het ek so gelag dat ek amper ‘n glas wyn oor die boek omgegooi het – gelukkig het net drie groot druppels die papier gehaal wat na ‘n nag se rus amper verdwyn het.

Die foto’s is jammer genoeg nie altyd duidelik nie – ‘n probleem van die kostebesparing wat ons in die gesig staar.
Openbaring – nie volgens die evangelie – moet ook gelees word as ‘n verslag waarin die outeur besig is met ‘n soort dagboek waarin hy probeer sin maak van die lewe (as ‘n reis, wat in wese Boeddhisties is) en sy reisgenote. En homself probeer verstaan.

Hier teen die einde word die grappies minder; die skrywer bely immers daar is kolonkanker by hom gediagnoseer en hierom moet hy vir oulaas voluit lewe. Toe hy gesond is, moet hy alles omkeer …

Hierdie teks is dan vanuit hierdie perspektief uiters belangrik, omdat ons dit moet benader vanuit die oogpunt van die tweede kans …

So tussen alles deur, skemer daar iets melancholies deur (maar gaan lees self op bladsy 217).

Die skrywer bly ook nie in vyfster-hotelle nie, maar dikwels in plekke wat hom blootstel aan immigrasie-kwessies, ‘n ou hysbak, stank of beddens deel met ander.

Uit die verte van Rusland en Ethiopië is daar die verlange na sy Afrika …

Om te onthou, vertel hy via Aristoteles, is die skriba van die siel.

IV


Die boek is meer as ‘n reisverslag of reisverhaal. Dit word hier teen die laaste paar hoofstukke ‘n boek waaroor CG Jung sou kon skryf, naamlik ‘n verslag van heling en individuasie. En dit is – soos ‘n mens uit die spirituele slot aflei – waarom hierdie boek so belangrik is.