Deel XVII
Hoe kort die
liefde, hoe lank die herstel, aldus Neruda.
Dit is
eweneens van toepassing op reis. Kort, selfs ‘n maand of minder, maar die
uitwerking daarvan bly lank na die voltooiing van die reis op ‘n mens se gemoed
inwerk. Die terugreis via SAL is dié keer uitstekend. Met die vertrek was dit
uitsiens en die opwinding. Nou is dit die nadink. Die verpakking van die reis.
Twaalf vlugte
(waarvan vier internasionaal) met al die stres wat dit inhou: doeanes,
paspoortbeheer, skandering van sakke, en dan die aankoms in ‘n nuwe stad of
vesting.
‘n Staning
onder die sterre.
En die
hoogtepunte?
Die landskap
en natuurskoon. Om Chili eerstehands te ervaar.
‘n Mens bly
voortdurend bewus van die politieke verlede.
Die spanninge
tussen Allende en daarna, Pinochet se oorname. Die politieke ellendes van die
land en hoe Chili sig uit armoede verlos het tot die eerstewêreld-land wat dit
geword het. Daar is ook ‘n pynlike politieke verlede en ons WVK is gebaseer op
die Chileense siening van waarheid en versoening, wat aldaar nie openbaar was
nie. In die monument van herinnering (Museo de la Memoria y los
Derechos Humanos) word ‘n mens herinner aan die bloedige verlede van
hierdie land. Die spanninge tussen die kommunisme en die militêre bewind; en
nou ‘n land wat vorentoe kan beweeg.
Op 11
September 1973 is Allende in ‘n coup - gesteun deur die CIA - ontwrig.
In die eerste
drie maande van die coup het dissidente gewoon "verdwyn" (desaparecidos)
of hulle is gewoon doodgemaak. Sterk herinnering hier aan wat alles gebeur
het ten tyde van die donker dae van apartheid.
Tussen 1973
en 1990 het die juntas hul laat geld, met die verskoning dat die ekonomie onder
Allende in duie gestort het. Inflasie tydens sy bewind het tot 300 persent
gestyg en mense wat dit eerstehands ervaar het, vertel van die ellendes en
armoede. Die restaurant-eienaar in Les Assissins vertel hoe erg dit was.
So kort
gelede as 1990 het die mense egter weer in ‘n referendum gestem vir demokrasie,
ofskoon Allende ook demokraties verkies is as die eerste demokraties verkose
Marxistiese president in Latyns-Amerika.
In hierdie
museum ervaar ‘n mens die skokkende menseregte-skendings en wat ons tans in
Chili ervaar is dat die uiterstes van die twee pendulums nou in ‘n demokrasie
uitgebloei het. Van links na regs, tot werklike demokrasie.
Chili is
duur. Dit werk op dieselfde beginsel as die VSA met ‘n footjie-sisteem. Dikwels
word die 10% reeds by jou rekening geplaas.
‘n Mens is
voortdurend bewus van hoe goed kelners en werkers in hotelle opgelei is.
Beleefd doen hulle hul werk. Met jou as gas wat eerste geplaas word.
Nou dink ek
terug aan die hoogtepunte: die verskillende teksture en temperamente van die
Andes-gebergte: ‘n pienk skynsel tydens ‘n sonsondergang in die woestyn. Ysig
en koud in Puerto Natalis met reën en gletsers. En om in Vecuňa letterlik
binne-in die Andes te beweeg, is ‘n besonderse ervaring.
Op te ry, vir
twee, drie ure tussen Puerto Natalis en volgende dorpies en die pragtige
landskap te bewonder, sal ek nooit vergeet nie.
Die wyn net
buite Santiago - in die Casablanca-streek en die Matetic-landgoed, streel die
gemoed.
Santiago is ‘n
harde, genadelose stad. Met die stad se rivier, die Mapocho (Mapu chuco,
"water that penetrates the land") vol vuil, besoedelde rooi afval van
die kopermyne. Aan die begin van elke jaar, hou die Universiteit van Chili ‘n
regatta op die rivier. Hoe ‘n mens ‘n regatta kan hou op so ‘n rivier, weet ek
werklik nie. Dit verdeel dan ook die stadin twee. En ‘n mens is bewus van hoe
leeg damme is in La Serena en omstreke, soos by ons.
En die hitte,
is soos by ons. Soos by De Doorns met die wingerde wat skuil hou agter nette
sodat die suikerinhoude van die druiwe beheer kan word - aldus, my gids.
Die
Santiaguinos is chic, hoflik, dog reguit. Engels bestaan in hotelle, maar daar
is nie ‘n anglomaanse obsessie om te verengels nie. En as jy Spaans probeer
praat, al is dit poco-poco, help hulle jou geduldig, terwyl jy in jou
handleiding iets aanmekaar timmer.
Kos is duur,
maar daar was wonderlike hoogtepunte met uiteet. Veral die vis het my betower -
gebraai op Chileense rys of quinoa.
Neruda se huis op Isla Negra
Ek het
hierdie reis onderneem om Neruda se huise te besoek. ‘n Wonderlike ervaring. Ek
het egter méér beleef: Mistral se huise en die ervaring van die uiterstes in
temperatuur: yskoud in Puerto Natalis; bloedig warm in die genoemde areas.
Op my reis
het ek Neruda se Memoirs gelees, Spaanse gedigte (probeer) vertaal, elke
dag Spaanse woorde bygeleer - ‘n pragtige taal. Opgetel dat Neruda gaande was
oor die speurverhale van Georges Simenon.
Op die vlug
terug Kaap toe gesels met Sipho wat elke dag met sy kinders Sotho praat en weet
hoe belangrik dit is om te kan kommunikeer in jou eie taal.
Vir die
digter was dit eweneens ‘n boeiende ervaring - om iets te registreer vir my
bundel Indeks, ‘n boek opgedra aan my hartsvriend, amaro corázon.
Un buen
viaje. Dit was dit op alle vlakke vir diegene wat my dit toegewens het: veilig
en goed.
© Joan Hambidge