‘n Nota by Dogma van Christiaan Olwagen

Hierdie teaterstuk werk met die spanning tussen geloof en ongeloof. In 1999 was daar die film Dogma wat vir omstredenheid gesorg het weens kritiek op die Katolieke Kerk. Kevin Smith het doodsdreigemente ontvang en die gegewe hier handel oor twee Gevalle Engele wat poog om terug te keer na die Hemel ...

Indien hulle hierin slaag, word God uitgedaag en die hele basis van lewe ongedaan gemaak. (Dogma (film) - Wikipedia, the free encyclopedia. Besoek 19 Julie 2015)

Die debat tussen ateïste en gelowiges word soms verder geproblematiseer wanneer 'n Marxistiese kritikus soos Terry Eagleton vir Richard Dawkins oor feitefoute in die geskiedenis van die kerk takel. En die verskille tussen fundamentalisme en geloof uitwys oor sy boek The God Delusion (2006). Eagleton, eweneens ongelowig, striem Dawkins oor feitefoute en onlogiese dwalinge:

Imagine someone holding forth on biology whose only knowledge of the subject is the Book of British Birds, and you have a rough idea of what it feels like to read Richard Dawkins on theology. Card-carrying rationalists like Dawkins, who is the nearest thing to a professional atheist we have had since Bertrand Russell, are in one sense the least well-equipped to understand what they castigate, since they don’t believe there is anything there to be understood, or at least anything worth understanding. This is why they invariably come up with vulgar caricatures of religious faith that would make a first-year theology student wince. The more they detest religion, the more ill-informed their criticisms of it tend to be.
 (Terry Eagleton reviews The God Delusion by Richard Dawkins · LRB 19 October 2006. Besoek 19 Julie 2015)

Om hierdie stuk filosofie aan bod te bring, maak die dramaturg, Christiaan Olwagen, gebruik van sekere konvensies wat hy daarstel en terselfdertyd afbreek. 'n Dramateks is immers iets anders as 'n filosofiese teks.

Die Middeleeuse mirakelspel is 'n onderliggende stramien vir hierdie briljante teks met die karakters wat telkemale groteske vertolkings lewer om reaksie te ontlok. (Rolanda Marais en Albert Pretorius is al beide geloof vir hul uitstaande werk.)

Dit vertel die verhaal van 'n jong man se sin maak van sy ouers se posisie binne én buite die kerk. Hulle het as getroudes op ander verlief geraak en die predikant se posisie word hierdeur gekompromitteer. "My vader was die dominee, my moeder vlees en bloed", praat Elisabeth Eybers in die slot-monoloog saam, 'n digter wat hierdie konflik regdeur haar digkuns verwoord het.

Siekte, te wete veelvuldige sklerose, word aan bod gebring. Die werklike outeur se vader ly aan die siekte en die gestremde Eric Holm vertolk die vader. So buig die teks in op werklikheid en wat ons dink die werklikheid behels. Dubbele ironie, dus. Sy vrou (Tinarie van Wyk-Loots) se swangerskap is eweneens 'n parodie van die heilige geboorte. Daar word geëet, winde opgebreek en 'n mens weet dat Nagmaal hier opgestuur word.

Foto: Erik Holm en Tinarie van Wyk-Loots in Dogma © Lerato Maduna

Elke simbool (eucharistie, doop, nagmaal) word bekyk. Die heilige waters van Bethesda word in die verbeelding besoek: maar daar kan nie genesing kom nie. Is dit omdat daar nie geloof is nie, omdat dit ontmoontlik is om so genees te word?

Daar is "voice overs" (die Noodtoestand word afgekondig, dis immers 1986), die huishulp se klere is 'n parodie van die ou Suid-Afrikaanse vlag. Politieke onrus en rassekonflik word eweneens voor die deur van die kerk gelê. Alles werk met 'n "doubling the point". Die dominee en sy vrou vind hul pendant in die charismatiese prediker en sy hoervrou wat dans op religieuse popmusiek. Seks en eucharistie. Verlossing deur die lyf word telkens aan bod gebring met sterk parodiërende musiek wat die boodskap verder dra en ondermyn.

Die karakters sit om 'n tafel. Uiteindelik word dit 'n parodie van Die Laaste Avondmaal wat volgens die kommentator alreeds aan die verrot is. (Het Laatste Avondmaal (Leonardo da Vinci) - Wikipedia. Besoek 18 Julie 2015)

Die verhaal word met storiekaarte vertel deur 'n verteller (triekster) wat seun, buurvrou, doodsengel, gestremde en ander gedaantes aanneem; puik vertolk deur Roelof Storm as "cross dresser". Die gehoor word soms uitgenooi om kommentaar te lewer soos by die outydse Middeleeuse spele wat van dorp na dorp getrek het.

Die teatrale spel en speelse props (soos 'n plastiekswembadjie waarin gedoop word) dra die vertelling verder. Tafels word rondgeskuif soos dekstoele op die Titanic. Die onderliggende geweld tussen mense word uiteindelik uitgespeel in 'n aanval van die huishulp op die charismatiese prediker. Daar word in tale gepraat, ja, maar die kakofonie dui op wedersydse onbegrip, verby mekaar praat, vooroordeel en stereotiep. En wanneer die geweld wel uitbreek, kry dit 'n verrassende ander wending. Dit is nie die huishulp (Barileng Thato Malibye, in 'n aangrypende rol) wat dit doen nie ...

Dit is teater wat aan die keel gryp. Mense stap uit. Indien jy verder en dieper kyk, sien jy striemende politieke en sosiale kommentaar oor hoé die kerk gays en swart mense buite gehou het. En elke oortreding (veral van die Herder) word gestraf.

Dis nie 'n maklike teks nie. Alles skuif ooreen soos in 'n kaleidoskoop, maar dit is juis hierdie tegelykertydsaspek wat die kenmerk van groot teater is. Dit resoneer sterk met huidige teologiese kwessies. In die jaar 2015 woed daar steeds debatte oor of gay-predikante aanvaar mag word in die NG Kerk en oor 'n selibate leefwyse.

Die kerse voor in die teater lewer eweneens kommentaar op die soeke na Lig en Helderheid. Of lig en helderheid.

Die teks word gedra deur puik spel en uitnemende regie.

Hierdie drama neem my na 'n ander vers van Eybers. In Noodluik (1989) verskyn die volgende vers:

Domineesdogter

My vader, as godsgetuie, het alles gesien
in die glans van die Ongesiene. ’n Droewige saak
op aarde sal in die hemel vergoed word. Sy taak
was die helder opdrag om in te lig en te dien. 
Vernaamlik op Sondag. Verder was hy ons vrind
en die vrind van elke ontmoeteling op sy pad.
Hy was, volgens nekrologieë, alom bemind.
Ek kon hom nie volg nie. Ek kan hom nie minder skat.

(Opgeneem in Versamelde gedigte, 2004:583)

En dit is die uiteindelike boodskap van Dogma: die seun kan nie die vader volg nie, maar hy kan ook nie van hom ontsnap nie.

Vir elke stelling wat die drama maak, word 'n teenstelling gemaak. Moenie uitstap nie. Kyk eerder na die vele subtekste en intertekste wat die teks oordra. 'n Teoloog behoort 'n diepgrondige analise van hierdie teks te maak.

Kyk na die kind se sketse, met wit kryt op die verhoog.

Geloof, ras, klas, gender, simboliek én liggaamlikheid word uit alle hoeke beskou.

Nes Die Laaste Avondmaal wat tydens die Tweede Wêreldoorlog op 15 Augustus 1943 deur 'n bom getref is, en die verf nog steeds verder aan die verkrummel is, staan niks vas nie.

Christiaan Olwagen

Teks en regie: Christiaan Olwagen
Choreografie: Ina Wichterich
Musiek: Charl-Johan Lingenvelder
Met: Erik Holm, Tinarie van Wyk Loots, Rolanda Marais, Albert Pretorius, Barileng Thato Malibye, Roelof Storm en Bontle Wichterich-Mohane

© Joan Hambidge