Piet du Toit & Wanda Smith – Stylboek: Riglyne vir paslik skryf. Protea
Boekehuis, 2015. ISBN 978 1 4853 0 114 1
Resensent: Joan Hambidge
I
Die jongste Stylboek van Piet du Toit
& Wanda Smith is ‘n gevaarlike boek om te resenseer. Jy mag dalk in ‘n
volgende uitgawe van hierdie omvattende en herbewerkte uitgawe verskyn as ‘n
voorbeeld van hoe ‘n resensie nie behoort te lyk nie!
Dit is ‘n boek wat hierdie resensent
sonder skroom of omhaal van woorde wil aanbeveel vir elke rubriekskrywer wat
nie besef hoe ‘n skril, aanmatigende of betigtende toon juis jou leser vervreem
nie of ‘n resensent wat met geykte stellings en kitsklaar waardeoordele ‘n boek
kis, moet nadink oor die implikasies van skryf.
Hoe jy moet waak teen die argumentum ad
hominem wanneer jy polemiseer en welke retoriese strategieë ingespan word om ‘n
jou opponent belaglik te maak en hoe jy uiteindelik presies die teenoorgestelde
effek bewerkstellig.
Die boek is besonder mooi uitgegee met
potloodflertse op die buiteblad wat waarskynlik subliminaal wil oortuig dat
skryf met die hand (en potlood) beteken dat jy terugkeer na die oorspronklike
teks, uitvee, nadink …
Begrippe soos styl, duidelik skryf,
teksbou, bondige formulering, die gepaste toon, aantreklike aanbod en die
aanbod van navorsingstekste (vir elke dosent wat worstel met nagraadse
studente se onvermoë om te kan skryf), word netjies uitgepak. Elke kwessie word
teoreties begrond met kundige en teoretiese verwysings wat die handleiding ‘n
sterk basis gee.
Om binne ‘n koerantbespreking elke
tersaaklike bron of opmerking te bespreek, sal ‘n saak van onmoontlikheid wees.
Die samestellers moet geloof word vir die wye aanbod van skrywers. Sowel
bekende kreatiewe skrywers se tekste as joernaliste en rubriekskrywers se werk
word as voorbeeldmateriaal gebruik.
Vir hierdie leser was die hoofstuk oor
“Die styl van literêre analises en resensies” uiters leersaam. Die samestellers
wys ook op literêr-onaanvaarbare uitsprake. Dit spreek ook uit die analises dat
die samestellers die letterkundige tekste goed ken en juis hierom kan wys op
die verskil tussen waar en wolhaar. Nie iets waarvan ons die metakritikus Crito
wat oor koerantsresensies ‘n oordeel fel, altyd kan beskuldig nie. Net wanneer
die boek goed gelees is, kan ‘n uitspraak of polemiek sinvol ontleed word. Soos
die polemiek róndom die N. P. van Wyk Louw-biografie deur J. C. Steyn (160).
Wie mag resenseer? En mag ‘n resensie wat in die dagblad verskyn wél deur ‘n
minder “kundige” behartig word? Veral gedagtig aan die feit dat daar minder
ruimte aan boeke afgestaan word in die gedrukte media.
Die taalkundige beleefdheidsteorie word
knap behandel: die ‘negative face’ wat beteken jy wil ‘n sekere afstand beswaar
word, teenoor die ‘positive face’ wat smag na erkenning. Hierdie twee aspekte
word myns insiens tans ontken deur mense wat te vinnig op Twitter of Facebook
wyshede loslaat wat hulle later duur te staan kom. Ons dink hier aan gevalle
soos Steve Hofmeyr en Zelda la Grange, byvoorbeeld (en hier spreek ek nie ‘n
waardeoordeel uit nie; ek wys net hoe sosiale media se snelle aanslag die
nadink, herbesin waarop hierdie boek die klem plaas, nie meer nakom nie.)
Daar word ‘n heel gepaste model vir
korrekte polemiekvoering gegee (160).
‘n Kliniese analise van hoe verontregtes
dikwels die uitgewershuis blameer (in plaas van die skrywer) vir ‘n kritiese
aanvaal (163) en natuurlik die brandpunt van elke twisgesprek: wie het die
laaste woord? En ja, stilte is ook ‘n antwoord …
En ‘n belangrike mantra in hierdie dae van
storms op verskeie fronte: “As die diskoers verwerp word weens die toon, wat
die houding van die skrywer weerspieël, ly die opweeg van die standpunte in die
polemiek skipbreuk” (163).
Kyk byvoorbeeld hoe kon Van Wyk Louw ‘n
opponent troef met sy “prikke”; en hoekom word polemiek al die negatiewe
betekenis van ‘uitbytery’ gekry.
Jare gelede het ek vir Die Vaderland boekresensies beginne
skryf en Harald Pakendorf, toe redakteur, loop my eendag raak en sê: ”Kom werk
vir my, dan leer ek jou skryf.” En so is dit. Om vir ‘n dagblad te skryf, leer
jou om helder te kommunikeer, jou bedoelde leser in ag te neem en altyd deel te
bly van ‘n gesprek wat nooit verdwyn nie. Dit beland nie net in ‘n
stylboek nie; dit word in argiewe bewaar vir navorsers wat jare later nadink
oor waarom was die twis so hewig? En sou resensent A nog steeds dieselfde dink
oor skrywer B?
Of sal hy grootmoedig bely: my oordeel was
meer op die persoon gerig as die boek? Soos ‘n gesiene kritikus later moes
toegee dat hy onkundig was oor Faverey.
Sela. Amen.
Gaan koop hierdie boek. Dit neem nou
plek in langs my bed waar Louis Eksteen se nooit volprese Sinoniemwoordeboek ook staan. Ek lees sulke boeke vir louter
plesier.
II
Vir die dosent van die Afrikaanse
letterkunde is daar ‘n belangrike afdeling oor ontleding (analise) en interpretasie
(die soek na of toeken van betekenis) (396). Sekere terme is
allemansgoed; ander behoef ‘n naslaan in ‘n glossarium soos ons besit in
Afrikaans met T. T. Cloete as die redakteur.
‘n Mens vind – veral as jy self resenseer
– hoe maklik jy in geykte stellings kan verval. Onvaste terme word onder
die loep geneem, soos elemente, aspekte of fasette …
En belangrike “golden oldies soos Nowottny
en Wayne C. Booth word paslik gebruik om terme te omskryf.
Die polisindeton – ‘n term wat ‘n mens nie
maklik vind nie – sou hierdie boek kon beskryf van Du Toit & Smith: Én
naslaanbron, én handleiding, én kompendium, én normboek …
(Hierdie
resensie word met vriendelike vergunnning van Rapport geplaas)