Joan Hambidge - Jou storie is nooit weer dieselfde ná so iets nie

"Almal dra die seer soos 'n swart baadjie", merk een vrou op. Presies dertig jaar gelede het die ramp gebeur toe 'n bus met 42 kinders in die Westdene-dam gery het na 'n watergraf.

Ek onthou die ramp. Die voorblad van Beeld het die lyke op die voorblad uitgestal met 'n polisieman in sy onderbroek wat sy hande in die lug gooi. Nou, vanuit 'n agterna-perspektief, besef ek dat die man nie geweet het wát die ramp sou behels nie. Niemand was gereed vir die reddingspoging nie. Hierom het hulle hul klere uitgetrek en net in onderklere die kinders probeer red.

Die foto het ek bewaar.

'n Joernalis vertel hoe hulle in 'n naburige restaurant geëet het en die ramp telefonies oorgedra is. En na die kantoor moes terugkeer om die nuus te dek. Een joernalis vertel hoe hy ouers by die lykshuis sien aankom het, soekend na 'n kind. Dan weer na die hospitaal; later weer terug na die lykshuis.

Heen en weer.

Wagtend op nuus.

Terwyl die swemmers lyke uitvis en die kinders soos sardientjies op die brug plaas. Daar het glo studente van die indertydse RAU op 'n hoë gebou gestaan en toekyk hoe die reddingspoging afloop. En die geel bus uit die dam uitgekatrol word. 'n Nuusleser bely hoe hy begin huil het toe hy die impak van die ramp oor die lug moes oordra.

'n Oorlewende vertel na dertig jaar hoe sy uitgeswem het in die donker en telkens teen die vensters van die bus vasgekeer is.

Dit het alles so vinnig gebeur. Daar was nog kougom en toebroodjies in die kinders se monde gevind.

'n Ander berig hoe die name in die klasse uitgeroep is om te bepaal wie nié oorleef het nie.

Die predikant, toe 28 jaar oud, vertel dat hy na die lykshuis moes gaan om sy gemeentelede by te staan. Daar was nie genoeg plek vir al die lyke nie. Hy moes die emosionele bevelvoerder van die lykshuis ondersteun.

Dit was 'n massabegrafnis. Met die wit kissies uitgepak in 'n ry. Dertig kiste het gelyk in die grond gesak toe die predikant die formulier lees. 43 duiwe is tydens die begrafnis losgelaat...

Ek onthou die pers linte in Westdene se winkelvensters met aanhalings uit Totius. "O die pyngedagte, my kind is dood! ...".  En wit kranse was op die dam geplaas.

Dit het soos 'n pyl deur almal gebrand, om Totius verder aan te haal, hierdie ramp.

'n Oorlewende onthou hoe 'n kind "Leader of the pack" onder in die dubbeldekker-bus gesing het voordat die bus die water getref het. Hoe ironies klink die woorde nie nou op nie:

"Mm--Is she really going out with him?"
"Well, there she is, Let's ask her"
"Betty, is that Jimmy's ring you're wearing?"
"Mm-hm"
"Gee, it must be great riding with him"
"Is he picking you up after school today?"
"Mm-mm"
"By the way, where did you meet him?"

En die predikant Nelus Niemandt, nou 58, moderator van die NG-Kerk, word aangehaal in die pers: "Die ramp was van toe af die bepalende verhaal van die gemeente. Dit was die plek waar ’n busramp die kinders uit die gemeente geruk het.”

Geen mens – die kinders, die ouers, polisiemanne, duikers, reddingswerkers en die skare op die toneel – sal volgens hom dieselfde kon wees ná die ramp nie, word berig.

“Jou storie is nooit weer dieselfde ná so iets nie.”

Die iteratief-duratief van pyn. Met die skool se naam wat ironies heet: Hoërskool Vorentoe.

Die buurt Triomf. Met die bus se flikkerligte wat aan en af flits toe dit uitgehaal is en die afklimklokkie, het nog gelui ...

Pieter Koen, 'n matriekseun, het vyf ander kinders se lewens gered. Die sesde keer toe hy afgeduik het, het hy nie weer opgekom nie. Danie Theron, wat maats uit die water gehaal het, het later selfdood gepleeg. Hy is vereer met die Woltemade-medalje.

*

Vandag is daar 'n webruimte vir mense wat hierdie ramp beleef het. In daardie tyd skryf ek die volgende gedig:

Westdene

Gelukkig is julle
wat slaap
hermeties verseël
‘n toe vuis.

Nooit sal pyn
se perforasie
(stigmata op
die polse) wys.

‘n Bus verpas,
‘n sinnelose
reis, nie weer.

Nimmermeer
die wagwoord
tussen mense
verleer. Nee.

Die ontoereikendheid
van ouers vergeef.
Slaap rustig,
slaap soet. Kinders

moet gehoor, nie
gevoel word.

Bronne:

Joan Hambidge. Palinodes. Haum-Literêr, Pretoria. 1987.

Westdene-busramp/ ’n Mens kan nooit weer dieselfde wees nie, sê prof. Nelus Niemandt. Besoek 28 Maart 2015

The Shangri-Las - Leader Of The Pack Lyrics | MetroLyrics. Besoek 28 Maart 2015

© Joan Hambidge

Joan Hambidge - Protes en anargie (2015)

I

Dit is waarskynlik nooit gerade om onmiddellik op 'n krisis of protesaksie te reageer nie. Tans is daar die Rhodes-debakel en verskeie menings word hieroor gelug in die pers. Dit moet waarskynlik teen die agtergrond van Charlie Hebdo gesien word waar die Franse en masse ge-je suis Charlie het. Hierom net 'n paar kanttekeninge. Geen bombasme. Geen absolutes.

In 'n hotelkamer in Buenos Aires het ek laatnag CNN gevolg en die verskillende reaksies beluister. Teen terrorisme is hierdie skrywer beslis. Maar, toe die Franse - bekend vir hul oproep tot openbare protes - soos een man stelling inneem teen die afskuwekkende daad wat Parys getref het, was my vraag: hoeveel mense hét die komiekstrips van hierdie subversiewe skrywers gelees? Is dit snaaks of satiries om misogonisties te wees? Of die Drie-Eenheid in 'n ménage à trois voor te stel? Of vir Mohammed te vra of hy al 'n varkkop genaai het?

Hierop het Adam Small tereg soos volg gereageer in Die Burger:

‘Charlie Hebdo’ publiseer nie ware satireDinsdag 13 Januarie 2015 22:39

Die huidige opstoot rondom Charlie Hebdo maak ’n mens moeg (siek eintlik) tot by die kiewe. 

Regtig, dis ’n gedoe van ’n soort wat die slegste in ons menslikheid uitwys – die skaapagtigheid van gedrag wat skande oor ons menswees bring. 

Die Hebdo-mense se manier is dié van die wilde kudde, en so is die manier van húlle wat so erg oor hierdie (gevaarlike) bog voel dat hulle daarteen met gemene oorlogswaansin reageer. 

Ek gaan volmondig akkoord met Breyten Breytenbach (DB, 10.01) oor die “selfverklaarde krygers” téén die Hebdo-tydskrif: dat hulle “jong nihiliste (is) op soek na betekenis vir hulle onaangepaste lewens . . . betekenis wat hulle kry in ’n krom, fanatiese, gemanipuleerde interpretasie van die Islam”. 

“Hulle verag en verwerp alles wat Westers is, maar is (self) produkte van die verrotting van die holle verbruikerswêreld, afhanklik van sy ‘embleme’ . . . (Hulle is) narre, lakeie en hoere aan bewind, met geen leiding of etiese visie nie.”
Maar dan geld dieselfde tog ook vir die Hebdo-mense?! 

Húlle soort skrywe en spotprentery word as ‘‘satiries’’ bestempel, maar ware satire is ’n skoon manier van letterkunde. Skrywe wat bedryf word in die trant van Van Wyk Louw se beskouing van pennewerk as ’n saak van ’n ‘‘skerp swaard en blink’’.

Oor wat satire werklik is, kan gerus gekyk word na James Sutherland se boek English Satire. 

Hebdo se vieslike – sieslike (!) – manier het niks met ware satire te doen nie, waarin ’n mens in kritiek respek (ek beklemtoon graag die woord) betoon vir dié wat jy kritiseer, menswaardig.

George Orwell se Animal Farm is satire, nie hierdie onplesierige gesukkel van Hebdo nie.

’n Belangrike gedagte: Indien daar niks, maar niks meer waarlik heilig in die lewe is nie, en alle geloof maar net as ‘‘heilige koeie’’ gesien word, kan ons maar ons winkeltjies sluit en verward en sielsarmoedig gaan slaap. Só, soos George Steiner dit gestel het, kom die ‘‘habits of hell’’ die ‘‘sintakse van (ons) taal’’ en ons lewens binne, en leef ons, sonder om teenstand te bied, saam met ’n gelukkig-grinnikende Satan.

En tragies is dit ook dat hierdie mense, en wat hulle opwerp, ’n land menslik en ekonomies plunder.

’n Laaste opmerking: Charlie Hebdo se mense het glo gelag oor die dood van Charles de Gaulle. Die man was, weliswaar, ’n gekke magsbehepte, maar – die hemel behoed – wyse mense lag nie oor die dood nie: die dood is om diep oor na te dink.

Prof. Adam SmallHeathfield

II

Wat het dit te make met die UK?

Studenteopstande is bekend aan ons. Part en deel van die ou-Suid-Afrika. Die 1968 studente-opstande in Parys het oorgeskuif na die res van Europa en die huidige Rhodes-standbeeld-kwessie gaan waarskynlik ook by ander kampusse uitbars.

'n Emmer vol ekskresie is oor Rhodes se standbeeld uitgeslinger. Tampons met bloed en plakkate (Is verkragting erger as menstruasie?) voor die Arts-gebou gelaat; swastikas teen die Jameson Hall; 'n besetting van die Bremner; 'n uitkoggeling van dr. Max Price met 'n afskakeling van sy mikrofoon:  kenmerkend van hierdie protes wat Jacques Lacan, die Franse psigoanalis, as 'n passage à l'acte sou tipeer. Acting out. Woedeaanvalle omdat die universiteit nie genoegsaam transformeer nie. [Passage to the act - No Subject - Encyclopedia of Lacanian Psychoanalysis - Encyclopedia of Lacanian. Besoek 22 Maart 2015]

Protesprosedures is nie gevolg nie en daar bestaan 'n gevoel van verontwaardiging by kollegas, wit en swart, dat om platvloers te wees en só op te tree nie 'n universiteit waardig is nie. Ander sal voel protes moet juis prosedures vermy en ontwrig.

Is Rhodes se standbeeld die enigste teiken? Sal dit transformasie-probleme oplos as dit verwyder word? Ek dien op my fakulteit se transformasiekomitee en ek spandeer baie tyd om mense aan te hoor, op komitees te dien en na my mening het die universiteit in meer as twintig jaar geweldig getransformeer. Byvoorbeeld: dienskursusse vir Afrikaans en isiXhosa aan die Mediese Fakulteit; meer swart studente en kollegas as aan die begin van die negentigerjare toe die administrasie feitlik 'n ou koloniale vesting was; vroue in bestuursposisies; babaverlof vir gay-vaders. Daar is meer vryheid van spraak. Die opperbestuur word in die pers aangetree. So iets sou in die begin-negentigerjare tot teenspraak gelei het.

III

Aan wie behoort 'n universiteit?

Uiteraard moet dit in hierdie land verskillende ras- en taalgroepe bedien. In my vorige lewe het ek doseer aan die Universiteit van die Noorde (nou Limpopo) in die struggle-jare en beleef hoe 'n universiteit lamgelê kon word deur stakings. Eksamens is ontwrig. Klasse is geboikot. 'n Biblioteek afgebrand.

Hier het 'n dosente steeds probeer om studente op te lei om hulle voor te berei vir 'n lewe daarbuite - 'n gemeenskap wat egter in die ou-Suid-Afrika met gelang van tyd skepties gestaan het oor die instelling. Hier het ek ingetree toe 'n swart polisieman 'n student met se kop met 'n sweep oopgeklief het. En deur, links en regs, my weggebaan om studente literatuurteorie te leer. En om die daaglikse ellendes te trotseer van studeer teen weerstand in.

Dieselfde moet nou gebeur. Die geskiedenis kan nie verwyder of verander word nie. In Milan Kundera se beroemde roman The book of laughter and forgetting (1967) word 'n karakter uit 'n foto verwyder. Ek haal Ted Gioia aan:

In The Book of Laughter and Forgetting, as in the Dvořáček affair, the struggle is not about defining the future, but redefining the past.  Kundera sets the tone for the book in its opening pages, relating the story of Communist party leader and hard-line Stalinist Klement Gottwald, who gave a speech from a balcony in Prague's Old Town Square on a chilly,
snowy day in February 1948.   At one point, Vlado Clementis, standing next to the speaker, removes his fur hat and places it on Gottwald's head.  After Clementis was denounced as a Trotskyite, Zionist and "bourgeois nationalist" and executed in 1952, his image was retrospectively removed from photos of 1948 speech.  But the fur hat remained—a telling 
Kunder-esque-and perhaps Dvořáček-esque-reminder that even our forgetting requires us to remember. [The Book of Laughter and Forgetting by Milan Kundera. Besoek 22 Maart 2015]

Rooi Daantjie in Parys word nou 'n jongeling met 'n pienk hoed en 'n emmer faeces.  Al verwyder of verskuif ons Rhodes se standbeeld, is daar steeds die gronde waarop die kampus staan en die Rhodes-beurs (wat deur die jare so getransformeer het dit beskikbaar is vir ALLE studente, nie net meer wit jong mans nie).

Uiteraard is dit 'n gesogte beurs vir uitstaande studente.

[List of Rhodes Scholars - Wikipedia, the free encyclopedia. Besoek 22 Maart 2015]

Ek is 'n ere-akademiese fellow van die Smuts Hall aan die UK met briljante studente wat alle rasse verteenwoordig.

IV

Iets om oor na te dink? Net soos satire grénse impliseer, kan 'n studenteopstand nie nie 'n diskoers van banaliteit gebruik nie. Ook nie geweld nie. Dit het ons geleer uit die 1968-opstande en al die films en boeke daaroor, illustreer hoe geweld net geweld opwek.

Plaas eerder Rhodes se standbeeld in 'n hok van perspeks soos  Francis Bacon gedoen het of 'n ander beeld neffens hom. Want die geskiedenis kan nie vanuit 'n agterna-perspektief verander of weggewens word nie. Die hoed bly agter soos in Kundera se roman.

© Joan Hambidge

Deon Meyer - Ikarus (2015)

Deon Meyer - Ikarus. Human & Rousseau, 2015. ISBN 9780798169776

Resensent: Joan Hambidge

I

Dit is waarskynlik onnodig om Deon Meyer te resenseer. Hy het sy getroue volgelinge. Die jongste stel beslis nie teleur nie. Die belangrikste merkers van die suksesverhaal word hier aangetref, te wete die nougesette navorsing en die inspeel op die werklikheid (daar is verwysings na Oscar Pistorius en Shrien Dewani, 48) wat die sogenaamde vraisemblance aktiveer.

Verder weet hy hoe spanning op te bou. Daar is ‘n lyk, ‘n lykshuis, ‘n uitkenningsparade, ‘n beskuldigde wat ‘n verklaring aflê voor ‘n vroulike advokaat.

Daar is Bennie Griessel met sy drankprobleem en post-traumatiese stres.

By Jane Austen is daar ‘n man, ‘n vrou en ‘n dans … en alles beweeg (dans) vorentoe.

Met Ikarus is daar die verdagte en die leser wat saam speurder speel.

II

Hierdie patroonmatigheid kan ook gesien word wanneer ‘n mens kyk na hoe die James Bond-films vervaardig is. En meer spesifiek Dr No (1962) en From Russia with love (1963). Met nougesette aandag is die figuur James Bond gekonstrueer: sy kleredrag, sy horlosie, sy wapen, sy humoristiese gevathede wat die regisseur Terence Young help skep het.

Veral die “voice over” oor die klassieke From Russia with love verduidelik presies hoe die film verloop: die kyker weet wie die moordenaar is en Bond is uitgelewer aan die meisie wat hy dink hom verraai. Maar uiteindelik deel hulle ‘n gemeenskaplike vyand, te wete SPECTRE.

III

Bennie Griessel en Cupido se rolle as good cop/bad cop, wat telkemale omgeruil word, rig die verhaal. Griessel se drankprobleem is deel van die spanning. Sy oordeel word aangetas en sy besoeke aan die sielkundige en Dok, sy ondersteuner, wys hoe sy lewe uitmekaar val. Sy vrou het hom verlaat weens sy jongste oortredings. In 'n spieël sien Griessel hoe hy agteruit gegaan het. Die leser word intens bewus van sy psigiese spanninge, die sogenaamde underbelly van die verhaal.

Cupido weer verloor sy afstand en raak emosioneel betrokke by 'n verdagte.

'n Moord moet opgelos word. Ernst Richer is vermoor, 'n berugte internet-entrepreneur en die skepper van die ruimte Alibi.co.za, 'n webtuiste wat jou help om via e-posse en sms'e 'n alibi te skep indien jy 'n transgressiewe lewe lei. Ontrouheid en leuens word verdoesel. Maar daar is afpersing en ondertussen word name aan die pers gelek. Die Son se verslaggewer is ook hier met sy valstrikke. Boonop het Bennie hom misdra in 'n kroeg en sy baas weet dit ...

Die speurders praat eg en aards, Kaaps.

Op 17 Desember word die lyk gevind en op 24 Desember begin 'n wynboer verklarings aflê voor 'n vroulike advokaat. Francois du Toit verklap sy hele lewe voor Advokaat Susan Peires. Ons sien 'n Afrikaner-dinastie se donker kant. Die leser word die speurder en dink soos die advokaat dat jy weet wie die moord gepleeg het.

Die handgeskrewe familieboom help beslis (42): Oupa Jean, Ouma Hettie; Pa Guillaume en ma Helena; Paul en "ek".

Die leser word behendig gefnuik deur 'n aanskoulike familiegeskiedenis ondergrawe deur  twis, gierigheid en psigopatie. Met verwysing na Shakespeare oor waar ons foute opgesluit is.

En die moordenaar is nie wie jý dink dit is nie.

IV 

Jy kan 'n straat in Belville sien. Stellenbosch word uitstekend beskryf en Hannes Myburgh van Meerlust word in die nawoord bedank. Wynbedrog (ofskoon die KWV se werknemers nie geraadpleeg is oor intriges in die jare negentig nie), berus op koerantargiewe en die skrywer fiksionaliseer die gegewe. Suiwer fiksie is dus nagestreef.

Maar die leser sien 'n plattegrond en weet wat werklik agter die skerms kan gebeur.

Neil Pendock het wel sy kennis gedeel.

Om tienduisend bottels Chăteau Lafite Rotschild te vervals met die rooi seël en wit-en-swart-logo met sy unieke vorm (vyf pyltjies op die buitekant van die bottel) speel eweneens in op die wending in die roman. En wynvervalsers weet dat wynkenners nie vir ape gevang wil word nie; so hulle sal hulle wynbekke hou! Net soos daardie keer toe Kaliforniese wyn Franse wyn getroef het by 'n blinde wynproe. En wynkenners weet dat Frankryk se wyne strawwe kompetisie het uit sowel Kalifornië, Australië en Suid-Afrika.

Vervalsing en kompetisie is belangrike kodes dus. Net soos identiteite op die internet vervals kan word.

Klein Zegen is nie Welgevonden nie. En jakarandas as 'n uitheemse boom (Jacaranda mimosifolia) is 'n belangrike leidraad oor wáár die moord plaasgevind het.

Die forensika is uitstekend nagevors nes die pligte van die speurders en hul afkeur aan administrasie.

Sarah Woodruff uit John Fowles se The French Lieutenant's Woman is eweneens 'n belangrike kode vir Tinder. Twee eindes (o.a.) in die roman.

Foonapplikasies, sms'e en wie het wanneer vir wie gebel, word deel van die speurtog. Nes die twiets wat alles verder kompliseer.

Uiteindelik lewer hierdie boek kommentaar op ons samelewing waar moord en doodslag deel van die bestaan geword het. En daar is genoegsame toespelings wat die boek begrond in die werklikheid van die hier en nou. Ons is deesdae almal sitkamer-speurders wanneer 'n moordverhoor gebeeldsaai word, en kenners van dolus eventualis.

Ons is in 'n Bennie Griessel-dossier. Met Ikarus wat te hoog gevlieg het.

And about suffering they were never wrong ...

V

Nes Ian Fleming en Terence Young is jy in veilige hande. James Bond ken sy wyn en whisky. Hy eien 'n jaartal van 'n whisky. En as M hom korrigeer, stel hy reg met 'n ek verwys nie na die jaar van die whisky nie, maar na die vaat of kuip waarin dit verouder is.

Die roman beweeg die hele tyd op twee vlakke. Deon Meyer slaag daarin om al die balle in die lug te hou in hierdie fassinerende speurverhaal.

Wie het geskryf die vyande van wyn is hulle wat dit nie ken nie? En wát drink Bennie Griessel after all?

Gee vir Deon Meyer 'n Bell's!

(Hierdie resensie word geplaas met vriendelike vergunnning van Fine Music Radio)

Matriks bekendstelling

50 Shades of Grey

I

Daar bestaan ‘n verskil tussen films wat jou eroties prikkel (soos die Emmanuelle-reeks met Sylvia Kristel in die hoofrol) en dan is daar films wat die implikasies van erotiek ondersoek: Bernardo Bertolucci se Last Tango in Paris (1972); Pasolini se Salò (1975); Belle de Jour van Luis Bunuel (1967).

Die eerste groep is ingestel op prikkeling; die tweede groep analiseer die implikasies van seksualiteit en erotiek en die donker drifte van die menslike psige. Last Tango in Paris kyk na die spanning tussen anonieme seks wat uitgespeel word in ‘n hotelkamer na die selfdood van die manlike figuur se vrou. Hy laat sy woede op die jong vrou geld. 

Hierdie uitstekende film het ook ‘n donker sy gehad. Maria Schneider het agterna beweer dat sy mislei was oor die berugte bottertoneel en dat sy eers agterna besef het wát Bertolucci in gedagte had. Boonop het sy daarna teen naaktheid in films uitgevaar en haar selfdoodpogings was waarskynlik ingegee deur die geweldige media-bohaai wat die film uitgelok het.

Sy het beweer:

I was rock 'n' roll. About drugs, we did not know at the time, it was so dangerous. There was an ideal, to change society, and especially a thirst for novelty...I have lost seven years of my life and I regret it bitterly...I started using drugs when I became famous. I did not like the celebrity, and especially the image full of innuendo, naughty, that people had of me after Last Tango. In addition, I had no family behind me, who protect you ... I suffered abuse. People who come up to tell you unpleasant things on planes. I was tracked down, and I felt hounded. (Maria Schneider (actress) - Wikipedia, the free encyclopedia. Besoek 8 Maart 2015)

Pasolini se Salò (120 Days of Sodom) beskou ek as die ergste en mees transgressiewe film wat ek ooit gesien het. Nie alleen word sado-masochisme tot sy uiterste gevoer nie, maar stukke glas en spykers word in faeces geplaas en karakters word gedwing om dit te eet. Die film is deur Pasolini beskou as ‘n soort analise van fascistiese mag.

Belle de Jour met Catherine Deneuve ondersoek die lewe van ‘n vrou wat ‘n dubbelbestaan voer.  Sy is hoer en getroude vrou; letterlik ‘n “belle de nuit”, maar omdat sy ‘n hoer is in die dag (belle de jour) word ander betekenisse geaktiveer, te wete, Hemerocallis, ‘n lelie van die dag, ‘n vrou wat haar fantasielewe mag uitvoer.

II

50 Shades of Grey is daarenteen ‘n kliniese analise van seks/erotiek. Dit word nooit ‘n dwingende analise van die problematiek nie. Inteendeel. Die skote is netjies, afstandelik en selfs tydens sekstonele, bly alles in “beheer”, perfek. Ek het die film gaan kyk saam met ‘n vriendin wie se partner dit nie met haar wou sien nie. My nuuskierigheid het die oorhand gekry.

In die Cavendish rolprentteater het mense uitgestap. Hopelik uit verveling, nie uit skok nie.

Toe die film eindig – sy in die hysbak vlugtend van hom en hy aan die anderkant van die toe deur – gaan daar ‘n geskokte rilling van ontsteltenis deur die teater. Mense wou nog sien …

Intellektuele coitus interruptus?

Die film is lagwekkend swak. Die plot werk met ‘n maagd wat flink ont-maagd word en dan ingetrek word in die ryk sakeman se S&M-fantasie. Hy is – blyk dit later – die weggooikind van ‘n prostituut wat verslaaf was aan crack. Boonop is hy deur ‘n ouer vrou touwys gemaak. Sy is Mrs Robinson. ‘n Klein toespeling op die film The Graduate met Dustin Hofman en Anne Bancroft in Mike Nichols se puik film uit 1967 waar die ouer vrou die jonger man verlei.

Daar is ‘n danstoneel (hier het ek gelag) en wanneer  Christian wals met Anastasia Steele (wat na-ure werk in ‘n hardeware-winkel)  begin jy hoop die filmmaker is besig om op te stuur. Sam Taylor-Johnson wis waarskynlik nie wat die Afrikaanse uitdrukking beteken om iemand te spyker nie.

As akademikus is dit vir my gewoon lagwekkend dat die spreker by ‘n gradeplegtigheid soveel tyd sal hê om in die graduanda se ogies te kyk …

III

Op Litnet is daar tans ‘n debat oor hierdie film, met Francois Smith wat skryf:

Om die werkinge van seksualiteit te verstaan, moet jy jou ideaal gesproke ’n lyf sonder organe kan voorstel, ’n lyf wat genot kan smaak sonder dat dit afhanklik is van ’n heel spesifieke seksualisering daarvan. In hierdie opsig is masochisme as konsep vir Deleuze en Guattari waardevol, en dalk is dit ook waardevol om iets positiefs in Fifty Shades of Grey op grond daarvan te identifiseer, naamlik dat dit die moontlikheid voorhou dat die vrou lyf en nét lyf kan word, dat sy aan haar seksualiteit blootgestel kan word deur die pyn van eie lyf, of die afwagting van hierdie pyn, onafhanklik van enige spesifieke seksualisering daarvan. Ek praat dus van die moontlikheid dat dit ook onafhanklik van die man kan gebeur, en dat die vrou so, deur die ervaring van haar eie lyf los van enige konstruksie kan bewus word van die werkinge van begeerte en hoe dit bepaal word en op ’n spesifieke manier gestalte kry.Daar is dus ook ’n moontlikheid in Fifty Shades of Grey dat die vrou deur die beeld van masochisme aan seksualiteit kan begin dink as iets wat onafhanklik kan optree van die bepalings en die eise van die kapitaalkragtige man as rigtinggewer, konkreet sowel as simbolies. (Francois Smith oor Fifty Shades of Grey - Francois Smith | LitNet. Besoek 8 Maart 2015)

Deur die pyn van eie lyf?

Smith het by geleentheid na Camille Paglia verwys as ‘n feminis; iets wat sy nie sou wou wees nie. Sy is eerder ‘n gender-teoretikus (soos die uwe) wat meen dat vroue agentskap het, besluite kan neem, en selfs soos Catherine Deneuve in Belle de Jour buite die orde van die manlike voorskrif kan leef en besluite neem.

Die filosoof Johann Rossouw skryf insigryk hieroor in Oor Fifty Shades of Grey, die film - Johann Rossouw | LitNet. (Besoek 8 Maart 2015)

IV

Die problematiek van hierdie film is dalk eerder daarop gerig dat mense gewoond geraak het aan maklike versnaperinge wanneer dit by films kom. Die werklike komplekse film word al hoe minder aangetref.

Johann Rossouw aktiveer as filosoof ‘n belangrike kode in die film, te wete die oorheersing van die bose. Hierom het verskeie Christelike mense aanstoot geneem en aksiegroepe is teen die film opgestel. (Fifty Shades of Grey (film) - Wikipedia, the free encyclopedia. Besoek 11 Maart 2015.)

Veral sy uitwys van die Skoonlief en die Ondier-kode is van uiterse belang vir die lees en interpretasie van hierdie film.

Maar hierdie film is net soos Pretty Woman, daardie populistiese liefdesfilm uit die negentigerjare met Julia Roberts en Richard Gere, wat ten spyte van al die toespelings – selfs op La Traviata – maar flou bly. (Pretty Woman - Wikipedia, the free encyclopedia. Besoek 11 Maart 2015)

Selfs die erudisie van Johann Rossouw kan my nie oortuig nie.

Dit bly vir my problematies dat hierdie film my dwing om daarop te reageer: maar my reaksie is een van afwysing. Nie ‘n morele posisie nie, maar ‘n filmkritiese een wat die kyker noop om te vra: waar is ons in 2015 as mense deur iets so sielsvlakkig en on-eroties geboei word?

Selfs Oscar-wenners is deesdae floumakou. Dalk moes ons besef dat vinnige kommunikasie (Facebook o.a.) ons stompsinnig gemaak het. Almal soek vinnige reaksies, “fast food sex” – teenoor die lang, uitgerekte spel.

Kyk veel eerder na egte S&M wat emosioneel steur. Wat gemaak is deur deurwinterde filmmakers wat die taal van films onder die knie het en weet dat Roland Barthes gelyk had in Le Plaisir du texte (1973) dat die erotiek aanwesig is juis daar waar die kledingstuk gaap  … Bad Timing (1980) van Nicolas Roeg en The Night Porter (1974) van Liliana Cavani.

Of dalk werklike pornografie soos Deep throat (1972) en die latere dokumentêr waarin die impak van hierdie film op Linda Lovelace se lewe geanaliseer word. Dit het verskyn in 2005 en heet Inside Deep Throat.

Iewers in ‘n dagblad het iemand Inside Deep Throat geresenseer sonder om die oorspronklike film te gesien het.

Dis waar ons nou is.

© Joan Hambidge