Abraham H. de Vries (Samest.). Die Afrikaanse kortverhaalboek. Human & Rousseau | Tafelberg
Uitgewers, 2004. ISBN 0 7981 4443 2.
Resensent: Joan Hambidge
Ons mooiste prosa in een band. Ons beste prosa in een
versameling. Ons mees verteenwoordiende, gekanoniseerde tekste in een band,
byeengebring en gekies deur ‘n kortverhaalskrywer wat hier fungeer as
keurder. So gesien, is die samesteller
‘n buikspreker van die kanon wat keuses binne ‘n letterkunde vertolk,
verduidelik en bestendig. ‘n Kundige samesteller of kanoniseerder, soos Harold
Bloom aantoon in The Western Canon,
lees nie net vir die hoogtepunte nie, maar kyk ook na die vergete tekste ten
einde te begryp waarom sekere tekste in ‘n letterkunde as groot of klassiek
geag word. Omstrede samestellers, soos Gerrit Komrij, fokus weer te veel op die
vergete of weggelate teks wat dan ‘n soort skeefgetrekte bloemlesing tot gevolg
het.
Brink op sy beurt kies ander tekste as Opperman, maar hy
verduidelik vir die leser presies wat sy maatstawwe was.
Abraham H. de Vries is ‘n betroubare kanoniseerder van
die kortverhaal wat teoreties oor die medium besin en ‘n goeie
kortverhaalskrywer is wat onlangs bekroon is. Sy studies is nie ‘n ‘apologia
pro domo’ soos wat ‘n mens ongelukkig vind by skrywers oor die kortverhaal nie,
maar ‘n handleiding tot en begryp van die kortkuns. ‘n Mens mis tog vir my gevoel
‘n meer deeglike en intellektuele bepeinsing in die woord vooraf, soos wat
Brink gedoen het in Groot verseboek 2000.
Dit is tog die plek (veral omdat studente dit gaan lees) om in te gaan op die
tendense binne die Afriikaanse kortverhaal. Die ‘baring of devices’ soos hy opmerk, is tog in die
Afrikaanse letterkunde veral gekoppel aan die postmodernisme en beoefenaars van
die metaverhaal soos Hennie Aucamp en Koos Prinsloo se intertekstuele spel kon
hier bespreek geword het. Met Johann de Lange se interessante ‘antwoord’ op
hierdie komplekse mentorsverhouding. Waarom is De Lange nie opgeneem nie?
Ook die migrasie binne die kortverhaal: die ontginning
van die plaas of plattelands-‘onskuldige’-bestaan tot by die meer
gesofikstikeerde, ontredderende stadslewe by ‘n skrywer soos Herman
Wasserman. Die beskrywing van die gedurfde seksuele leefwyse wat deur
Aucamp vir die jonger skrywers moontlik gemaak is en die metaverhaal wat veral
deur De Vries self so kompleks beskryf word dat die leser dikwels eers na ‘n
tweede of derde lees die geheim snap.
In welke mate het die kortverhaal ook ‘n politieke
‘dokument’ geword? By Jan Rabie, John Miles, Emma Huismans, e.a. word die
onregverdige politieke bestel aan die kaak gestel. En tydgenootlike bruin
skrywers kyk op hul beurt anders na die werklikheid. En tog mag die basiese
aard van die kortverhaal nie ontken word nie, naamlik dat dit ‘n storie moet
wees.
Die intertekstuele spel tussen T.T. Cloete se “Dokter
Diedericks leer om te lag” en J. van Melle se “Oom Diederik leer om te huil” is
eweneens ‘n verband wat die leser trek. Hierdie simbiotiese verhouding tussen
tekste bly ‘n belangrike verskynsel: die Van Melle-teks word ook nou met nuwe
implikasies gelaai na die lees van die Cloete-teks.
Kortverhaalskrywers is nie mislukte
romanskrywers nie. Hulle is ‘n interessante spesie wat dikwels soos digters
werk. Die taal is gedronge, simbole word herhaal en die karakterisering is
helder. Ook die fokalisasie stel sy eiesoortige eise. Wie sien? En wat word
gesien? Die ek-verteller is dikwels ‘n meer verskanste, gedistansieerde
verteller wat nie noodwendig die skrywer van die verhaal hoef te wees nie.
Die samsteller erken dat gehalte ‘n rol gespeel het en
dat die net van stemme en tendense (hoe verhale op mekaar inspeel) ‘n oorweging
was. ‘n Mens sou egter ‘n sterker teoretiese verantwoording van hierdie
verskynsel wou sien.
Die meeste klassieke verhale is daar en die
volwassenheid van die Afrikaanse letterkunde is indrukwekkend. J.M. Coetzee het
nou onlangs misprysend gemeen dat ons ‘n klein letterkunde het en ons
hoogtepunte goed bemark. Met die lees van hierdie bundel sou ‘n mens meen hy
sou sy uitspraak moet hersien. Die Afrikaanse kortverhaal troon bo sy
Engels-Suid-Afrikaanse eweknie uit.
Al die klassieke is daar en my gunstelinge het ‘n
heerlike paar leesure tot gevolg gehad soos “Dood van ‘n maagd”, “Onthou jy vir
Helena Lem?”, “Die judasbok”, “Drie kaalkoppe eet tesame”, om ‘n paar uit te
sonder. Waarom Nataniël en nie Johann de
Lange nie? As ‘n mens so ‘n bundel misloop, dan mis jy kanonisering. ‘n Mens sou ook meer van Petra Müller wou
sien, maar waarskynlik is dit moeilik om verhale by haar te kies weens die
intranetwerk van haar bundels. En H.J. Pieterse?
128 verhale van 79 skrywers maak van hierdie band ‘n
moet vir die boekrak. Meer as ‘n eeu se verhale word opgeneem en gelukkig is
daar afgesien van die titel Eeu, wat
vir my gevoel nie lekker op die oor geval het nie. Vir R165 is dit ‘n
winskopie.
[Hierdie resensie word met vriendelike
vergunning van Rapport geplaas.]