Rayda Jacobs. My father’s orchid. Umuzi, 2006. ISBN 1 4152 0019 X.
Resensent: Joan Hambidge
Die waarneming van die kind
is ‘n oeroue tegnieke in die letterkunde om politieke en sosiale vergrype aan
die kaak te stel. Carson McCullers, Truman Capote en natuurlik, J.D. Salinger,
het vernuftige tekste vir ons gelewer. In Rayda Jacobs se aangrypende My father’s orchid word Hüd se
waarnemings en ‘n derdepersoonfokalisator se blik afgewissel in die eerste
gedeelte van hierdie roman.
Sosiale kodes, soos ondere
andere Moeslimgewoontes, armoede (helder en treffend beskryf hoe mense in
eenvoud saamleef in ‘n beknopte ruimte) en veral: die aborsie wat die moeder
ondergaan, kry sodoende juis groter trefkrag deur die oë van ‘n kind. Dis ‘n subtiele
wyse om distansie en dus groter effek by die leser te weeg te bring wat as
volwasse èn ingeligte leser dit begryp met die wete van die werking van sosiale
kodes. Dit het ‘n soort dubbelspel tot gevolg.
Die eerste afdeling sluit
dan ook met die seksuele ontwaking van die jong waarnemer wat weet: “a hard
cock has no ethics”. Die jong kind is
gebore in 1977 – dus ná Soweto 1976 en net voor die opkoms van die groot
‘struggle’ - en ons beleef ‘n hand na die mond-bestaan op die Kaapse vlaktes
waar die regmaak van ‘n motor en ‘n reis oor die ou Du Toitskloof-pas helder
voor die geestesoog afspeel. (Ons leer ook meneer Johnson ken hier.)
In die tweede afdeling erken
meneer Johnson sy vaderskap aan Hüd (met die beloftes van sy
orgidee-kwekery’tjie) en Gladys, Hüd se ‘partner’, raak weer swanger. Die
basiese spanninge van die eerste afdeling word nou verder ondersoek, met
uiterse gevolge vir al die karakters. Nou kom Vigs en dwelms by, die erge
vraagstukke van die moderne tyd. Op ‘n knap wyse word die afwisseling tussen
perspektiewe hanteer en die leser besef in welke mate die karakters uitgelewer
is aan hul sosiale opset.
Geweld, struwelinge rondom
Gladys wat weer swanger raak en die hele huis kom verwoes; mense wat saamleef
en geen geldelike bydrae maak nie; ‘n kind wat vermaak word op die vader se
toesig-dag, word beskryf. Stilweg lewer die implisiete outeur kommentaar op die
sosiale strukture soos werk wat verloor word en die optrede van die polisie. En
‘n klap deur die gesig, omdat jy bó jou kragte beproef word.
Klein kodes dui op ‘n
moderne tyd: ‘n dra-rekenaar en selfoon.
Die karakters praat
outentiek (“she is all poes and no class”) en daar word ‘n dwarsklap uitgedeel
aan diegene wat die land verlaat, terugkeer en dan skielik nie meer Afrikaans
kan praat nie.
Verhaalperspektiewe word
eweneens goed afgewissel.
Op verskeie vlakke word
vaderskap en bloedbande ondersoek: by Hüd en al die ander karakters se soeke na
identiteit. Die roman lewer veral kommentaar op die belangrike vraag: wie is jy
en waar kom jy vandaan? Die spanning tussen Moesliem en Christen wat draai
rondom Hüd Vermaak (‘n buite-egtelike kind) se identiteit en dus sosiale
outsiderskap as non-Moesliem in hierdie roman. Sy teenspeler, Mo, probeer dan
ook die testament in terme van die Koran ongedaan maak sodat die roman ‘n ander
kwessie aanraak: die spanning tussen geloof en die moderne wêreld. Rondom die
testament word geheime openbaar...
Rayda Jacobs teken haar
karakters en hul sosiale opset helder en aangrypend; net soos dit is. Dis ‘n
roman geskryf met oortuiging.
Vir my was die verwysings na
die Koran en ander gewoontes van die Moesliemmense uiters leersaam, net soos
die korrekte gebruik van Afrikaans en Arabiese seggings. Soos die
“toekamandies”. En die wag by die kat’l.
Ons leer dat die lewe ‘n
sirkel is soos die wandeling om die Kab’ah (p. 228). Die skrywer teken Athlone,
die Bo-Kaap en ander plekke in Kaapstad baie helder.
Dit is een van daardie roman
wat lekkerlees, ernstig in aanbod is, maar wat jou nie verswelg met
uitsigloosheid nie. Dit val iewers tussen ‘n populêre en ernstige roman, omdat
die kwessie rondom Aouda se identiteit darem net té “soap opera”-rig raak. Die
roman verminder sy trefkrag met hierdie sub-verhaal.
Wat egter interessant is,
wel altans vir my, is die gesprek tussen Rozena Maart se Rosa’s District 6 en Zoë Wicomb se voortreflike Playing in the light.
Lees die romans gerus.
Salaam alaikum!
[Hierdie resensie word met vriendelike
vergunning van Die Burger geplaas.]