J-M.G. le
Clézio. Die Afrikaan. (Vertaal deur
Naòmi Morgan). Sun Press, 2010. ISBN 978 1 920 383 11 4.
Resensent: Joan
Hambidge
J-M.G. le Clézio
het in 2008 die Nobelprys vir letterkunde verower. L’Africain is vertaal as Die
Afrikaan, deur Naòmi Morgan ‘n skerpsinnige kritikus en puik omsetter van
Jacques Brel in Afrikaans. Hierdie vertelling het oorspronklik in Frans verskyn
en Morgan kry dit reg wat ‘n goeie vertaling kenmerk: dit lees vlot, daar is
geen vreemde sintaktiese struikelblokke of stramhede nie. Hier vind jy niks van
die spreekwoordelike kus van ‘n ander man se bruid deur haar sluier nie. Daar
is ‘n handige glossarium vir die leser. En diegene wat die vertellings wil
vergelyk, sou so kon doen. Ek wil eerder die aangrypende verhaal – in Afrikaans
– by die leser aanbeveel. (Net twee foutjies: op ‘n stadium moet lees as in
‘n stadium en die is/is-konstruksie,
is nie goeie styl nie.)
In die lewe van
die werklike skrywer vind ons ‘n gespletenheid: enersyds is die moeder gebore
in Nice en andersyds is die vader ‘n boorling uit Mauritius. Hy het ook groot
geword in Nigerië wat die outentieke aanslag van die roman verduidelik en vir
‘n tydlank saam met die Embera-Wounaan-stam in Panama gewoon en is getroud met
‘n Marokkaanse vrou.
Vir verdere
letterkundige speurders sou dit ondere andere relevant wees om die ooreenkomste
tussen hom en Rina Sherman, woonagtig in Parys en skrywend in Afrikaans, te
ondersoek. Sherman se werk onder die Himbas verdien eweneens vermelding, net
soos haar roman Uitreis.
Die Afrikaan
bevat puik kinderwaarnemings van miere wat ‘n kind aanval tot ‘n skerpioen wat
aan die brand gesteek word. Die verhaal vertel van die kind se verhouding met
die vader, ‘n dokter, wat in sy bestaan as ‘n mediese dokter intense
eensaamheid ervaar. Dit het ‘n geweldige impak op die jong kind se lewe wat
bewus bly van die vader se pyn.
Die Afrikaan kan tipeer word as ‘n spieëlteks
waar die kinderverteller, weliswaar vanuit ‘n volwasse perspektief, sy
waarnemings van die vaderfiguur weergee. Dit is asof hy deur die verhaal van sy
vader te vertel tot klaarheid of helderheid kom oor sy eie lewe. Hy noem dit
dan ook “hierdie nalatenskap van my lewe” (65). Ogoja is soos ‘n dolk wat steek
in hom:”soos ‘n etteragtige stof wat tussen die wande van die werklikheid
sirkuleer”(65).
Die verteller
spreek hom uit teen nostalgiese vervalsing en wil eerder die ambivalensie van
herinnering bewaar. Alles is dus ver en tegelyktertyd naby. ‘n Eenvoudige wand,
skryf hy wat so fyn soos ‘n spieël is, wat gister en vandag skei (64). Die
verteller wil voortdurend terugkeer na die plek van sy jeug wat deur Afrika
gevorm is en wat uiteindelik die bron is van al sy gevoelens en besluite.
Die teks sit vol
subtiele verwysings wat in die endnote verklaar word, soos
die vader se negatiewe
siening van De Gaulle as ‘n verpersoonliking van Westerse onkunde ooor Afrika.
Die teks kan as fiksie én fiksionele biografie getipeer word. Dit is dan ‘n
vertelling wat kommentaar lewer op identiteit (die vader verloor dikwels sy
status, onder andere wanneer hy as Engelsman uit Mauritius gesit word of nooit
tuis voel in Engeland, omdat hy nie volbloed-Engelsman is nie). Die vader se
frustrasie en woede word dikwels op sy kinders uitgehaal, maar die verteller
kom tot helderheid oor die rede vir die vader se optrede. Identiteit versus
ontworteling is die ragfyne draad wat deur hierdie teks geweef word. Op bladsy
34 is daar ‘n duidelike voorbeeld van hoe digterlik die teks gekonstrueer is in
die herhaling van die wat-konstruksie.
Veral die
beskrywing van die liggaamlikheid aan die begin van die teks is werklik ‘n
ongelooflike stuk poëtika. Die liggaam versus die gesig is eweneens ‘n spanning
in hierdie vertelling wat in ‘n sirkelgang vertel word. Die ontdekking dat die
vader eintlik die werklike Afrikaan was ten spyte van die verteller se
versugting is die spanning waarom alles wentel. Tog weet die leser dat deur aan
die stemlose vader in hierdie teks stem te gee, word die verteller deur die
vader ook Afrikaan.
L’Africain het oorspronklik in 2004 verskyn. Dit
is ‘n puik verhaal, aangrypend, poëties in aanslag en vir my een van die
heerlikste verrassings in ‘n lang tyd.
Hierdie teks
behoort as vertaling bekroon of geloof te word.
[Hierdie resensie het vantevore in
Die Volksblad verskyn.]