Johann de Lange – Gulp (2017)

Johann de Lange – Gulp. Xlibris, 2017. ISBN: 978-0-9947013-2-9

Resensent: Joan Hambidge

Die luime van die lus

Die digter, kortverhaalskrywer, bloemleser, vertaler, Johann de Lange se dagboeke heet Gulp. Met 'n eerste lees, word die leser gekonfronteer met die seksuele ervarings en met cruising. Die manlike roede word op verskillende maniere beskou. Maar ágter die gedurfde beskrywings is daar veel meer wat gebeur. Dit is 'n boek van eensaamheid, ellende: die verwerking van 'n pynlike liefdesverhouding (en verraad) en die gay-mens wat moet vrede maak met sy posisie as uitgewekene. En dit is 'n soort kladboek vir die digter. Lesers wat bekend is met De Lange se digkuns, sal die impulse sien vir 'n gedig of kortverhaal.

Die geweldige eerlikheid is wat hierdie boek so aantreklik maak. Ons sien byvoorbeeld hoe die jong Johann (toe Daniël) deur sy oom die verwyt gemaak word dat hy die rede is vir sy neef se seksuele voorkeur. Daar is ook die verwysings na die sibbe en die understated beskrywing van hoe 'n suster deur die weerlig doodgeslaan word, tref diep. Die ellende van dood - o.a. ook die dood van die minnaar se moeder - word ingehoue beskryf.

Hy word Johann, want sy neef is Daniël. En hierdie neef speel 'n bealngrike rol in die jong digter se lewe.

'n Sentrale passasie in hierdie boek klink so:

Ek snoei die wilde malva effens terug wat ek van ’n takkie gekweek het, gepluk by Sandy Bay in die tyd toe ons probleme reeds ernstig begin word het, toe ons mekaar reeds begin verlaat het. Lente is in die lug. Verder weg bokant Bloubergstrand & Robbeneiland is die lug turkoois & pienk ... (125).

Ons vind dan in hierdie dagboeke presies dit wat nie gesnoei is nie. Ook word daar verwys na letterkundige kwessies soos Ingrid Jonker se suster Anna wat die digter verwyt vir sy interpretasie van haar dood. Die onplesierige geskiedenis rondom die samestelling van die bloemlesing met Antjie Krog, Die dye trek die dye (1998) word openbaar; ofskoon die volledige verhaal nog lank nie vertel is nie, aldus 'n voetnoot op bladsy 48.

Auden se siening van die liefde word 'n rigtingwyser: daar is altyd een persoon wat meer voel of omgee (102). Dit blyk 'n belangrike interteks te wees.

Aucamp, Nic de Jager, Lucas Malan, Koos Prinsloo, Stephan Bouwer, Danie Botha, o.a. se name duik op. Daar is 'n verwysing na John Rechy:

Was vanmiddag in my etensuur by toilet oorkant Bertie’s Landing & iemand het alreeds weer die gloriegate oopforseer. Om die waarheid te sê, die grootste van die gate was nog toe, maar ek het iets daaromtrent gedoen! Vir die eerste keer in my lewe. Ek het soos ’n outlaw gevoel! John Rechy sal trots wees op my.  (21)  

Die ontwikkeling van die gay-identiteit is belangrik. Ook hierdie skrywer moes aanvanklik vrede maak met sy andersheid. Hy is verleë wanneer hy by 'n gay-klub die eerste keer as gay beskryf word as 'n jong plaasseun.

Vir baie jong lesers sal hierdie aspek fassinerend wees; dit was 'n moeilike en opdraande pad vir die jong gay-mens en -skrywer.

Van uitbundige cruising tot die ervaring van die harde werklikheid van die virus word oopgeskryf.

Tussen al die eerlike gay-seks, is daar subtiele simbole opgesluit: vensters wat vervang word in Seepunt. Sleutels wat verander word sodat die lover nie meer toegang kan kry tot die woonplek nie.

Sodra hy uitgetrek het, gaan ek my foonnommer laat verander, & ook die voordeurslot sowel as die slot van die motorhuis. Hy het kopieë van my sleutels laat maak & sal dit nie vir my teruggee nie. (76)

Sleutels is ook slotte, en andersom hier. Die verwying na die sleutel wat moet oopsluit of die onmoontlikheid van die proses, is 'n tema.

En die digter se natuurgevoeligheid is opvallend. Hy beskryf die reuke van sy stad.

Die blog Kaapse paragrawe - waar daar o.a. baie gay-tekste opgeneem en vertaal word - is 'n super-teks.

Die dagboeke word in die volgende afdelings opgedeel: I. 1993 Sandy Bay: Abandon all clothes…; II. 1994 Stigmata 35; III. 1995 Die Wilde Fees 183 en IV. 1997–1999 Gekaap 225.

Dit word aan die volgende persone opgedra:

vir al die naamlose maar nooit gesiglose genote & genieters

wat oor my & my pad gekom het; om op te som:

vir alle sodomieters & ander vér-skieters

gegom deur die taai stamper van die vleisblom

Die boek dwing bewondering af vir die ongebreidelde beskrywing van seks en die eerlike aanbod van alles.

(Hierdie resensie word geplaas met vriendelike vergunning van Fine Music Radio)

Attila József - Suburban night and other poems (A New translation by Iván Kovács) (2016)

Attila József - Suburban night and other poems (A New translation by Iván Kovács) CreateSpace Independent Publishing Platform, 2016. ISBN 9 781 540 367 013

Resensent: Joan Hambidge

And my entire ancestry stands written on my brow

I

Iván Kovács is gebore in Hongarye, skoolgegaan later in Switserland en is veral bekend vir sy spirituele teks The path to higher states of consciousness (2014). Suburban night and other poems is 'n vertaling van die digter Attila József, gebore op 11 April 1905 in Boedapest se gedigte.

Aanvanklik 'n Kommunis, later ontnugter met alle vorme van -ismes, ondersteun hy steeds die leefwêreld van die “downtrodden”.

In sy lewe het hy sowat 700 gedigte geskryf wat volgens die vertaler goed, baie goed en selfs uitstaande is. Hy sterf op 3 Desember 1937 en dit is onseker of hy aan selfdood of in 'n ongeluk dood is. Hy behoort dan ook tot die kategorie van jong gestorwenes wat eers nadoods erkenning geniet.

II

Uit die wêreld van die Oos-blok en Slawiese lande ken ons bittermin. Ons weet van digters soos Czesław Miłosz, 'n Pool wat die Nobelprys in 1980 verower het; ons ken die tekste van Milan Kundera en Žižek se kulturele analises vanuit 'n Lacaniaanse/Marxistiese versnit.

Dan is daar Freud. Freud in Wenen - in die stad wat die Ooste en Weste byeenbring.

Hier is dan ook 'n huldigingsvers vir Freud met sy tagtigste verjaarsdag: “That which you hide in your heart” (82). Die Danube is ook hier, daardie simboliese rivier in soveel liedere, musiek en gedigte vereer. Dit is 'n sentrale vers waarin die digter 'n historiese en persoonlike bestekopname maak. Hy kyk terug na die invloed van sy ouers met die wete dat alles tydelik is (“the transience of my body”, 84). Maar juis omdat die digter die bloedige en pynlike geskiedenis (“bloodstained past”) kan neerskryf, word hy vermenigvuldig.

III

Vir die leser wat vergelyk, kan die internet besoek word. 'n Boek wat in 1966 uitgegee is in Londen kan hier gevind word. Hier vind 'n mens 'n pynlike selfanalise van die digter en verskillende vertalers wat sy werk weergegee het soos o.a. soos die bekende Michael Hamburger.

Ons lees o.a. van die oorlog wat uitgebreek het toe hy negejaar oud was en hoe hout en kool moes steel om aan die lewe te bly:

War broke out when I was nine and our lot became progressively worse. I did my share of queuing. There were occasions when I joined a queue at the foodstore at nine o'clock in the evening and just when my turn was coming at half past eight the next morning they announced that all the cooking fat had gone. I helped my mother as best I could. I sold fresh water in the Világ Cinema, I stole firewood and coal from the Ferencvéros goods station so that we should have something to burn. I made coloured paper windmills and sold them to children who were better off, I carried baskets and parcels in the Market Hall, and so on. In the summer of 1918 I had a holiday in Abbazia on the Dalmation coast under the auspices of the King Karl Holidays for Children Fund. My mother was now ill with a tumour of the uterus and I applied on my own for assistance from the National Council in Aid of Children. So I went to Monor, and spent a short time there. Returning to Budapest I sold newspapers and I trafficked like a little banker in postage stamps and, later, in the white and yellow inflation money. During the Rumanian occupation I worked as a boy waiter selling bread in the Café Emke. I was at the same time attending secondary school, having passed the five classes of elementary school. (Attila József / Poems. Besoek 21 Februarie 2017).

Kovács transporteer sy weergawes goed na Engels en hierdie leser ónbekend met die oorspronklike taal, vind die gedigte meelewend en helder.

Benewens die poltiek-gerigte verse, is daar ook gedigte oor die natuur soos “March” (77):

The trees, like shopkeepers,

Display their buds ...

Hierdie ontwaking - bekend aan die Europese digkuns - word uitstekend weergegee.

Vir hierdie leser is die donker, melancholiese verse aangrypend soos “We humans ...” (76) waar die spreker die volgende wil:

I am inclined to set the cemetery on fire.

In die aangrypende selfportret “Without hope” (67) beskryf hy homself soos volg:

My moustache spreads like a fat caterpillar

Above my mouth with its fleeting taste.

My heart aches, my words have cooled off.

Trying to share them appears a waste –

Selfs al sou die leser niks weet van die tragiese lewensgeskiedenis en lotgevalle nie, dra die gedigte 'n sterk boodskap van uitsigloosheid oor. Sowel die moeder as die vader kon hom as kind nie versorg nie en is, ironies genoeg, vernoem na Atilla die Hun.

As digter word hy aangekla van blasfemie toe 'n gedig in 1924 “oortree”. Dit lei tot 'n hofsaak met vonnis van 8 maande tronkstraf en 200 000 krone as verdere straf. Gelukkig word dit opgehef, weens mense wat vir hom opkom en ironies genoeg lei dit tot negatiewe publisiteit wat die digter bekend maak. Sy gedig “With a pure heart” lei tot 'n ander fracas: hy word uit die universiteit geskop weens die boodskap van die vers. Die politieke “aanklag” moes bepaald vir die lesers te na aan die been gesny het: hier het 'n mens 'n jong mens wat wys op die ellende van 'n sisteem wat hom versaak het. Hy studeer wel later aan die Sorbonne waar hy Cocteau en Apollinaire ontmoet.

Later in sy lewe ontmoet hy ook vir Thomas Mann.

In die inleiding wys die vertaler ook op sy fragiele psigiese toestand en sy besoeke aan 'n sanatorium. Sy bemoeienis met die lot van werkers het in alle waarskynlikheid ook sy psigiese toestand versleg. Hy het eweneens 'n geliefde verloor weens 'n klasverskil.

Oor sy einde kan 'n mens waarskynlik net wonder: was dit 'n ongeluk, of is alle ongelukke uiteindelik 'n onbewuste begeerte om te sterf? Ek is die mening toegedaan dat laasgenoemde die geval is.

IV

Die vertaler wys op die slaggate met die vertaling. Hy is Hongaars magtig, self 'n digter en dus volledig in staat om die gedigte reg te vertolk.

Veral die unieke idiome van 'n bepaalde taal is die uitdaging vir 'n vertaler (28). 'n Mens moet ook besef dat die moderne vertaler iets van die outydse skryfstyl probeer vasvang, 'n verdere probleem. 'n Gedig uit 1922 werk met 'n ander stylaanslag as 'n (post)modernistiese vers van nou.

We’re the Sons of Life,

The heroes ordained for the fight;

Once we get moving on this Old Order

They’re sure to be crushed by our right

(“March for young lives”, 39).

Behalwe vir die kulturele rekonstruksie, moet die leser ook die stilistiese of retoriese strategieë van die tyd probeer bepaal. Waarskynlik is die uitroepe ook deel van die tyd: die aanspreek van die werkers wat die gedigte lees waarin hul lot bekla word.

Vir my is dit 'n boeiende bundel wat my bekendstel aan 'n digterlike wêreld wat ek al stuk-stuk per reise verken het.

Die bundel is pragtig uitgegee, en kan bestel word van Amazon.com of takealot.com of loot.co.za

(Hierdie resensie word geplaas met vriendelike vergunning van FineMusicRadio)

Paul Theroux: The Tao of travel

“You cannot travel the path before you have become the path itself”

I

In 2011 verskyn Paul Theroux se boek met reis-essays. Theroux, die skrywer van die beroemde The great railway bazaar het in 1975 verskyn. Die ekstase van reis en meer spesifiek reis per trein, word in hierdie sonderlinge boek uiters aangrypend beskryf.

Theroux, ‘n Amerikaner, se The mosquito coast, is in 1986 verfilm. Verder is hy ook bekend vir sy komplekse relasie met die skrywer V.S. Naipaul oor wie hy ‘n boek geskryf het, Sir Vidia’s shadow (1998), wat minder vleiend is as sy eerste een in 1972: ‘n Fiktiewe verhaal oor ‘n besoek van Anthony Burgess aan sy huis (“A. Burgess, Slightly Foxed: Fact and Fiction") opgeneem in The New Yorker, wat tot omstredenheid gelei het. Jare terug was daar in The Guardian ‘n portret van die Koningin van Engeland wat eweneens ‘n spel met waarheid en fiksie was. Nie-letterkundige lesers beskou sulke portrette as onaanvaarbaar en verkeerd. Dikwels mis oningeligte lesers ‘n kodewoord wat die fiksionele aard aandui.

II

Jare gelede gee ‘n vriend vir my The tao of travel persent, ’n reisjoernaal-cum-meditasie oor reis. Vanweë ruimte probleme het dit in my garage geland, waar ek dit eers weer twee weke gelede ontdek het, toe onder die stof. Weer eens ‘n bewys: as die leerling reg is vir die les, sal sy die meester ontmoet. In hierdie geval hierdie belangrike versameling met essays. Alles omtrent reis word hier via bekende en minder bekende skrywers gekarteer.

Die reëls van reis; reis as ‘n ellende. ‘n Analise van skrywers wat nooit hul huise verlaat het nie, maar aangrypende en belangrike reisverslae geskryf het soos Emily Dickinson. Reis as gevaar; reis en siekte. Siekte as reis. Probleme wat opgelos word deur gewoon net te wandel en na te dink …

Reis epifanieë; Claude Lévi-Strauss, die antropoloog se ervaring van reis; kos en reis. Evelyn Waugh versus Jack Kerouac; Bruce Chatwin se vermoë om die leser te laat glo hy was werklik daar. Sir Richard Burton wat die Koran en Arabies bemeester het alvorens hy gereis het na hierdie streke.

Daar word eksotiese disse gelys soos olifant-neus, armadillo risotto, apie-ogies, ensomeer (192).

III

Namibië (Foto: EHrez Marom)

Met die lees van hierdie boek, beplan ek ‘n reis na Namibië. Ek bekyk weer Sheltering sky (1990) van Bertolucci, gebaseer op Paul Bowles se verhaal van 1949, met Debra Winger, John Malkovich en Scott Campbell in die hoofrolle. Die verskil tussen ‘n toeris en ‘n reisiger verneem ons aan die begin van die film is dat die toeris met aankoms so gou as moontlik wil terugkeer; vir die reisiger is dit ‘n onbepaalde tyd van weg wees …

Bowles vertolk ‘n rol in die film en hy is ook die “voice over”.

IV

“Here is his library, but his study is out of doors”, word daar geskryf oor Wordsworth. En Werner Herzog, daardie uitmuntende filmmaker, het dikwels ver ente gestap om van psigiese probleme verlos te word. In 1974, toe hy verneem het dat die Duitse filmmaker Lotte Eisner sterwend in Parys lê, het hy vanaf München na Parys gestap in die geloof dat dit haar lewe sou red. Hy was toe 32 jaar oud en beskryf hierdie solo-staptog in Of walking in ice (1980). Hy is dikwels op sy staptogte uit plekke gesmyt weens sy vuil voorkoms. En wanneer ‘n mens na sy films kyk, is dit hierdie obsessiewe aard wat ‘n mens opval, iemand wat bereid is om alles op te offer.

V

Matsuo Bashō

Henry James het van spa tot spa gereis om van sy hardlywigheid verlos te word, terwyl Philip Larkin op ‘n keer geskryf het dat hy graag die Groot Muur van Sjina sou wou sien op voorwaarde dat hy die volgende dag kan terugkeer. Theroux se versameling beweeg tussen lughartige en pynlike herinnerings. Soos Bashō, die beoefenaar van die haikoe, wat op een van sy reise ‘n kind teëkom wat deur sy ouers op hul reis agtergelaat is. Hy gee vir die tweejarige kos, maar laat die kind agter.

“He looked like a tiny bush-clover blossom that would fall any time tonight or tomorrow beneath the blow of an autumn gust” (134).

Hieroor dig hy:

Poets who sang of monkey’s wailing:

How would they feel about this child forsaken

In the autumn wind?

(vertaal deur Makoto Ueda)

VI

Bruce Chatwin

Hierteenoor vind ons die enigmatiese Chatwin. “Walking defined him”, merk Theroux op. Die ewige nomaad. En natuurlik is daar vrae oor presies hoe hy van die Rio Negro tot by Port Madryn gekom het? Wat is waar? Wat is wolhaar?

By Jean-Jacques Rousseau is reis self-ondersoek: Les Rêveries du Promeneur Solitaire.

Graham Greene en D.H. Lawrence se reise het gelei tot boeiende romans, ofskoon eersgenoemde dikwels intense Reiseangst ervaar het. Somerset Maugham het met ‘n manlike lover gereis, omdat hy ‘n ernstige hakelaar was. En aangrypend is die vertelling van die jong meisie van 17 se suksesvolle bootvaart!

Graham Greene

Wanneer Theroux in Engeland toekyk hoe ‘n Brit ‘n hamburger vermorsel in geel vet, sien hy die humor in die situasie raak wanneer die Brit hom uitskel as ‘n Amerikaner wat vol fiemies is. Die gedeelte van hoe jy ‘n aaphandjie eet, is grieselig.

Die resensent, Hugh Thomson vind die titel verkeerd, omdat hy meen daar is nie genoeg kalmte nie en te veel ego in hierdie teks is (The Tao Of Travel, ByPaul Theroux | The Independent. Besoek 14 Februarie 2017).

Hierdie versameling is ‘n antologie met boeiende en uiteenlopende tekste van Samuel Johnson, Sir Francis Galton tot moderne reisigers. En die wyshede van Freya Stark (gebore in 1893) bly ‘n mens by.

© Joan Hambidge