Bladsye / Pages

Wednesday, January 29, 2014

Frank Bidart


After sex & metaphysics, 
. . . what?
What you have made.

Frank Bidart

In Ian Hamilton se uitstekende biografie oor Robert Lowell word verskeie vriendskappe wat hierdie digter aangegaan het, in diepte beskryf: Theodore Roethke, John Berryman en natuurlik, Elizabeth Bishop wat vir hom 'n brief geskryf het oor 'n digbundel waarin sy, volgens haar, te na aan die werklikheid kom en briewe van sy vrou Elizabeth Hardwick, van wie hy in daardie stadium vervreem was, gebruik het. Dit is egter die vriendskap met Frank Bidart, 'n voorste Amerikaanse digter, wat my interesseer, en hoe Bidart as redakteur en redigeerder opgetree het van hierdie uitsonderlike digter.

Bidart het sy skryfkursus gevolg in 1966 te Harvard.

Bidart se jongste bundel, Metaphysical dog, het verlede jaar die toplys gehaal van die New York Times, 'n besondere prestasie in die VSA waar daar soveel talent bestaan.

Sy gedigte is geskryf in narratiewe vorm, met hoofletters, strepe, kursiverings, verwysings na bekende figure - bykans asof hy in 'n soort droompraat aan die woord is.

Gaan kyk gerus op YouTube hoe hy voorlees (Frank Bidart - Bing Videos).

Die volgende tekste het van hom verskyn:

Golden State (1973)
The Book of the Body (1977)
The Sacrifice (1983)
In the Western Night: Collected Poems 1965–90 (1990)
Desire (1997)
Music Like Dirt (2002)
Star dust (2005) 
Watching the Spring Festival (2008)
Metaphysical Dog (2013)

Van die pryse wat hy al verower het sluit onder andere die volgende in:

Die Bollingen-prys, die Wallace Stevens-toekenning, en tans is hy op die kortlys vir die National Critics Book Circle Award vir sy jongste bundel. Hy was al ook genomineer vir die gesogte Pullitzer-prys, 'n groot prestasie vir 'n digter.

In navolging van Lowell skryf hy belydende gedigte. Hy buikspreek ook vir ander karakters of personas soos Ellen West en daar is selfs 'n vers uit die perspektief van 'n psigopaat.

Hy is openlik gay en woon tans in Boston en gee klas aan Wellesly-kollege.  Saam met David Gewanter het hy Lowell se tekste geredigeer.

*

Een van my gunsteling Bidart-verse is "Ellen West" wat sterk deur kopiereg beheer word en dus nie volledig hier mag verskyn nie. Die gedig is gebaseer op 'n werklike mens, 'n beroemde pasiënt van dr. Ludwig Binswanger wat die redes vir haar eetstoornisse probeer bepaal het. Hierdie spel tussen digkuns en werklikheid herinner natuurlik sterk aan die werk van sy mentor, Lowell.

Ellen West 

I love sweets,— 
                      heaven 
would be dying on a bed of vanilla ice cream ... 

But my true self   
is thin, all profile 

and effortless gestures, the sort of blond   
elegant girl whose 
                            body is the image of her soul.

Waar hierdie gedig by my besondere bewondering afdwing is die verwysing na Maria Callas. Hier sien 'n mens hoe kompleks Bidart dig en straatlegende en waarheid versoen in die gedig.

Maria Callas

Callas, beweer die spreker, het nie deur lintwurms vermaer nie, maar sy is opgevreet deur haar siel. Daar word verwys na Tosca en Scarpia en die beroemde Vissi d'arte-area. En dit neem my dan na Callas, een van my allergunsteling-sangers en ek probeer 'n vers oor haar skryf, gedagtig aan alles wat ek deur die jare oor haar gelees het. Hoe sy haar sangloopbaan versaak het vir Onassis en met haar terugkeer nie meer goed kon sing nie. Maar veral hoe sy in die pers moes verneem dat Onassis haar gelos het vir Jackie Kennedy...

Maria
—The gossip in Milan was that Callas 
had swallowed a tapeworm. 

But of course she hadn’t. 

The tapeworm 
was her soul ...

- Frank Bidart

Als van die woord wálg
het sy verstaan, lintwurms
verslind om te verslank glo;
dog met die wagtyd
van die liefde anders gesteld:
haar understudy Jackie O
mooier, perfekter, slanker,
beslis geen Griekse tragedie.
In die operahuis van die hartstog
het die applous verstil:
note krioel teen dusketyd
iets soos ek-het-gelewe-vir-die-kuns?
Tosca beproef deur Scarpia,
Callas verneder deur Onassis.
Nou is die lyf weg,
maar haar stem,
die lyflose taal, draal
lank na die laaste noot...


Bronne:

Frank Bidart. "Ellen West. The Poetry Foundation. (http://www.poetryfoundation.org/poem/177900). Besoek 25 Januarie 2014

Stephen Burt. Extreme States of Mind. New York Times. Published: June 28, 2013

Ian Hamilton. 1982. Robert Lowell - a biography. Londen: Faber & Faber.

Langdom Hammer. 'Star Dust': If You Love 'Howl' . . . Published: July 24, 2005

Vir die lewensloop is die wikipedia geraadpleeg.

Wikipedia . "Ellen West", Wikipedia, the free encyclopedia. (http://en.wikipedia.org/wiki/Ellen_West). Besoek 28 Januarie 2014

Thursday, January 23, 2014

Die beste verhale en humor van Herman Charles Bosman - vertaal deur Johann de Lange (2013)



Die beste verhale en humor van Herman Charles Bosman. 'n Keur deur Craig Mackenzie en  Stephen Gray, vertaal deur Johann de Lange. Human & Rousseau. ISBN 978-0-7981-6446-7/ISBN 978-0-7981-6447-4 (epub)/ISBN 978-0-7981-6448-1 (mobi)
Resensent: Joan Hambidge

In my hoërskooljare had ons 'n Engelse onnie wat vir ons Bosman voorgelees het. Met sy voete uitgestrek op die lessenaar voor hom het hy ons jong Afrikaanse kinders voorgestel aan die unieke vertelkuns van Herman Charles Bosman. So het hy nie alleen jong kinders vir die beste van Bosman gewen nie, maar het hy ook op die spel tussen Engels en Afrikaans aan ons voorgestel. En ons attent gemaak op die ironieë in sy verhale. Nou nog kan ek Patrick Mynhardt se vertolkings onthou en hoe ons in die saal gelag het vir sy  begeesterde vertolking van "A Bekkersdal marathon".

Sopas het Johann de Lange Bosman getransporteer van Engels na Afrikaans, pragtig uitgegee deur Human & Rousseau. The best of Bosman - daardie klassieke keur van Craig Mackenzie en Stephen Gray.

De Lange is 'n kranige vertaler. Besoek gerus sy blog Kaapse paragrawe. Hy begryp dat die vertaler ook die oorspronklike vorm moet eerbiedig. 'n Sonnet moet 'n sonnet bly; 'n distigon 'n distigon.

In die voorwoord vind die leser die volgende handige biografie:

Herman Charles Bosman is gebore in 1905 in Kuilsrivier naby Kaapstad. In 1916 het die familie na die Transvaal getrek, waar hulle hulle eers in Potchefstroom en daarna, in 1918, in Johannesburg gevestig het. Nadat hy aan die Universiteit van die Witwatersrand en die Normaalkollege gestudeer het, is Bosman as ’n jong onderwyser gestuur na ’n plaasskool naby Zwingli in die Marico-distrik, van wat toe die Wes-Transvaal was. Dit was daar dat hy ’n gemeenskap ryk aan storievertellers teëgekom het – baasvertellers wat wonderbaarlike stories oor die Boereoorlog en ander onvergeetlike gebeure kon vertel.
Hy sou hierdie figure later verewig in sy eie oom Schalk Lourenskarakter. Sy verblyf in die Marico is skielik beëindig toe hy gearresteer en skuldig bevind is aan die moord op sy stiefbroer tydens ’n vakansie by die familie se huis in Johannesburg. Aanvanklik is hy tot die dood veroordeel, maar sy vonnis is versag en hy het vier jaar uitgedien in die Pretoria Sentrale Gevangenis.
Ná sy vrylating in 1930 het hy as joernalis begin werk en kortverhale begin skryf. Van sy vroegste werk was oom Schalk Lourens-verhale, wat hy deurgaans geskryf het tussen 1930 en 1951, die jaar van sy dood. In 1950 het hy die “Voorkamer”-reeks begin skryf, en het altesaam ongeveer 80 van hierdie stukke geskryf. Hy het ook sporadies stories geskryf wat hy in sy eie stem, as skrywer, aangebied het; hierdie stukke is in 2000 versamel as Old Transvaal Stories. Al drie hierdie vertelmodusse word in hierdie keur verteenwoordig.
Bosman het in Oktober 1951 skielik aan ’n hartaanval gesterf. Hy het slegs drie van sy werke in sy leeftyd in druk gesien: Jacaranda in the Night (1947), Mafeking Road (1947) en Cold Stone Jug (1949), sy tronkherinneringe.

Die voorwoord situeer die verhale ook vir die leser: die Oom Schalk Lourens-verhale, die voorkamerstories en dan die laaste verhale waarin 'n skrywer as die verteller optree. Daar word ook verwys na die distillaat van die mondelinge tradisie en iets wat hierdie talentvolle skrywer baie goed kom saamsnoer in sy eie aanslag. Die boereverhaal - boeregrap - is dan ook iets wat Bosman gebruik en Aucamp se "Vir vier stemme" (Volmink, 1981) is duidelik in gesprek met hierdie tradisie waarbinne Bosman gewerk het. Anekdote, kroegverhaal, "tall story" en geskiedenis word op 'n gesofistikeerde wyse aangebied vir die leser - wat Bosman tereg modern maak. Soos Mackenzie dan opmerk:

Bosman se stories neem hierdie hele greep geskiedenis in. Sy verdieping in sy agterveldse inkleding is dus slinks bedrieglik: Sy karakters is takhare, maar hul boerse wysheid en hul skepper se vermoë om hulle tydlose kwaliteite te gee, maak dat die stories wat hulle vertel vandag nog geldig is. Bosman se blywende gewildheid vir meer as ’n halfeeu is veelseggende bewys hiervan. Mag hierdie keur van sy beste verhale sy gewildheid nog baie jare laat voortleef.   (14)

*

Die vertaling van 'n teks behoort altyd die "grein van die stem" te behou, daardie relevante term van Roland Barthes.

"Makapan se grotte" - met sy politiek-inkorrekte aanslag en oordrywing - hou 'n mens gevange. Jy kan nie glo wat jy hier lees nie en hoe jy as leser ingesleep word by 'n komplekse verhaal wat die geskiedenis (Kruger en die Trekkers) aktiveer en die rassepolitiek van die tyd. Hoe swartmense saamgeveg het. In die navrante slot - wat besonder goed deur die inleiding voorberei word, ruk Bosman as't ware die stoel onder jou uit. Dit is 'n "buddy"-verhaal en die herkenning teen die einde, ruk aan 'n mens se hart en strot.

'n Goeie prosavertaling vloei. Die teks ruk nie. Dit is nie 'n letterlike vertaling nie en die vertaler transporteer die verhaal van een taalsisteem na 'n volgende. Dit moenie soos 'n melktrein wees nie; nee, eerder die sjinkansen wat blitssnel van een stasie na die volgende beweeg. Wanneer 'n mens die bronteks met die nuweteks vergelyk, kom jy onder die indruk van De Lange se talent as vertaler. Hy hou die leser in die palm van sy hand. Jy lees 'n vertelling en jy hoor dit en ek het een van sy stories vir 'n vriend hardop voorgelees om my punt te bewys.

Die leser word inderdaad deel van die vertelkontrak:

Dit het alles natuurlik baie lank gelede gebeur, sê ons vir mekaar in Jurie Steyn se poskantoor. Deesdae is die Marico baie anders, sê ons vir mekaar. Daardie ou boere het nie die voordele gehad wat ons vandag geniet nie, sê ons. Daar was geen Afrikanerbeestelersvereniging in daardie dae nie, selfs nie die Dwarsbergvarktelersvereniging nie, en jy sou nooit ’n voortuin met flappe gesien het nie – trouens jy sou geen voortuin hoegenaamd gesien het nie (130).

Johann de Lange se vertalings van Bosman is in die kol. Ek hoor nog steeds meneer Scholtz se dralende stem en sy lagbuie.

Wat 'n skrywer was / is hy nie en wat 'n puik stuk vertaling.

Bronne:

Roland Barthes. 1977. Image-Music-Text. New York: Hill and Wang.


Boeke deur en oor Herman Charles Bosman:

Mafeking Road and Other Stories: Anniversary Edition (1998)
Willemsdorp: Anniversary Edition (1998)
Cold Stone Jug: Anniversary Edition (1999)
Idle Talk: Voorkamer Stories I: Anniversary Edition (1999)
Jacaranda in the Night: Anniversary Edition (2000)
Old Transvaal Stories: Anniversary Edition (2000)
The Rooinek and Other Boer War stories (2000)
Verborge Skatte: Anniversary Edition (2001)
Seed-time and Harvest and Other Stories: Anniversary Edition (2001)
A Cask of Jerepigo: Anniversary Edition (2002)
Unto Dust and Other Stories: Anniversary Edition (2002)
My Life and Opinions: Anniversary Edition (2003)
Young Bosman: Anniversary Edition (2003)
Wild Seed: Anniversary Edition (2004)
Homecoming: Voorkamer Stories II: Anniversary Edition (2005)
Life Sentence: A Biography of Herman Charles Bosman, deur Stephen Gray (2005)
The Complete Oom Schalk Lourens Stories (2006)
A Bosman Companion: from Abjaterskop to Zwinglideur Craig MacKenzie & Tim Sandham (2011)
The Complete Voorkamer Stories (2011)


[Hierdie resensie word met vriendelike vergunning van FineMusicRadio geplaas.]

Monday, January 20, 2014

Hennie Aucamp 80

Kunswerk deur Alex Emsley

Hennie Aucamp is vandag 80. Digter, kortverhaalskrywer, kabarettis, teoretikus, bloemleser, lyfleser, kunskenner, flâneur, resensent, essayis, ego-dokumenteerder, aforis, mentor...

In vandag se Die Burger bring 'n handvol kollegas hulde aan hierdie merkwaardige skrywer (Hennie Aucamp: Kenners en kollegas bring hulde. Besoek 20 Januarie 2014).

Vir my is die belangrikste bydrae wat hierdie skrywer gelewer het tekste waarin hy die posisie van die homofiele mens se bestaan sonder skaamte of skroom uitbeeld. Belangrik as in ag geneem word dat hy op die toneel verskyn het toe die "vreemde liefde" nog nie openlik besing is nie en lesers maar in verse deur Leipoldt of I.D. du Plessis met verhulde metafore tevrede moes wees. 


Ek meen dat "Vir vier stemme" (opgeneem in Volmink) as een van die grootste verhale in enige letterkunde gekarteer kan word. Aucamp is ons Boere-Tsjekof. Hy begryp hoe die mens uitgelewer is aan sy eie natuur en aan die eise wat 'n samelewing aan hom stel. Hierdie "boeregrap" (en hou in gedagte Tsjekof se dramas werk altyd met die fyn spanning tussen komedie en tragedie) het ek soos volg gelees in my tweede doktorale dissertasie:

'n Komplekse verhaal wat die kodes van die transvestiet aktiveer is Hennie Aucamp se "Vir vier stemme", oorspronklik opgeneem in Volmink in 1981. Die verhaal verskyn ook in Wisselstroom, die eerste volwaardige literêre bloemlesing van die gay-verhaal in Afrikaans wat in 1990 verskyn.

"Vir vier stemme" is 'n elegiese verhaal wat vanuit vier perspektiewe aangebied word. Aucamp aktiveer die konvensionele siening van die transvestiet of "moffie", naamlik dat dit as 'n grap of meer spesifiek 'n boeregrap uitgespeel word. 

Die verteller, oom Toon Lourens, is waarskynlik 'n Herman Bosman-agtige Oom Schalk Lourens: 'n verteller wat die mores en kodes van die gemeenskap ken en interpreteer namens ander karakters. Die naam aktiveer ook Toon Prens, 'n grootlieg-volkskarakter in Minnie Postma-verhale. Hiermee posisioneer Aucamp homself alreeds binne die boeretradisie.

Die verhaal het vier onderskrifte:

'n Grap is 'n grap;
Aan alles moet 'n einde kom;
En hadde de liefde I;
En hadde de liefde II.

Volgens 'n persoonlike mededeling aan hierdie skrywer, het Aucamp vier weergawes geskryf omdat hy in gebreke gebly het om die komplekse verhaal in een storie te kon vertel. Hierom die sonate-struktuur. Of moontlik kan die verskillende verhale gelees word as 'n jazz-weergawe van die eerste vertelling.

Die verhaal handel oor Toon Lourens en sy vriende, Oom Frik, tant Das en hul dogter Let, wat vir Beimen Botes, 'n jongman in die distrik, 'n poets bak. Beimen word om die bos gelei wanneer daar gemaak word asof Freddy, 'n Skotsman wat in Die Hoek herstel van 'n longkwaal, 'n besoekende niggie, ene "Fifi" is.

Omrede Let 'n onooglike meisie met 'n vlek is, stel Beimen nie in haar belang nie en word Fifi ingespan om die rol van die vrou te vertolk. Freddy werk in die poskantoor en wanneer dit blyk dat die twee mans werklik op mekaar verlief raak, word briewe geskryf en foto's geneem ten einde die spel te laat voortduur. Freddy pleeg egter selfmoord - 'n onthutsende slot wat wrange kommentaar lewer op 'n konserwatiewe gemeenskap se onverdraagsaamheid jeens homoseksualiteit. Slegs wanneer Freddy speel asof hy 'n vrou is, word hy aanvaar deur die boeregemeenskap. En, meer nog: slegs wanneer Freddy "Fifi" word, kan Beimen sy eie aard erken en uitleef.

'n Grap is 'n grap

Hier het ons Toon Lourens se perspektief. Die vernaamste redes wat hy aangee vir die gebeurde is die droogte en depressie. Weens 'n geldgebrek en kennelik ook verveling word daar saans na oom Frik se huis gegaan vir kaartspeel en boertige vertellinge.

Niemand het aan Let as 'n maat gedink nie, weens haar geskonde gesig: 'n pers vlek oor die een kant van haar gesig. Sy is dus 'n blote toeskouer weens haar outsider-posisie.

Beimen word deur Toon Lourens gesien as 'n onbelese, aksiegerigte persoon, terwyl Freddy as belese en ook diepsinnig beskryf word. Volgens die eerste perspektief (selfs getuienis) was oom Frik aandadig en die katalisator van die verhaal, want hy het die voorstel gemaak dat hulle Freddy moet vermom as 'n "meisiekind".

Wanneer Freddy vra oor sy snor, maak oom Frik 'n bepalende gender-opmerking: "Jy kweek 'n nuwe (...) en dié keer bemes jy hom van die begin af, om die brakkolle te wys wie is baas"(Wisselstroom, 1990, 133). Hiermee kodeer hy vir Freddy as wyfie-agtig. Ook dui die opmerking op 'n bepaalde gesofistikeerde kennis van seksuele voorkeure wat van oom Frik 'n bepalende en aktiewe agent maak in hierdie verhaal.

Ook die belydenis van die verteller dat hulle so "opgewonde soos skoolseuns" (134) was, kanselleer enige gevoel van onskuld uit. Wanneer die fopdosser haar verskyning maak, snak hulle na hul asems: 'n stelling wat bewys dat hulle nie net gewoon toeskouers is van die gebeurde nie.

Ironies genoeg word almal medespelers en aandadig aan hierdie treurspel: Tant Das se hare word die bolla; Freddy dra 'n ou rok van Let; die vrouens gee raad oor hoe hy moet optree en dit was die twee ouer mans se idee. Die verteller se verontskuldiging aanvanklik bevestig hierdie interpretasie; vir hom is 'n grap 'n blote grap. Tog nadat die foto's geneem word, sien hy homself as 'n medepligtige en getuie.

Die gebeure verloop vir Toon Lourens as 'n groteske grap. Ook Beimen se verliefdheid is vir hom en oom Frik frappant. Wanneer Beimen die niggie, Genoveva weer wil sien, vertrek "sy" egter die volgende oggend reeds na Kimberley.

Dis weer eens oom Frik wat met die voorstel kom dat hy moet skryf aan haar. Maar sake ontwikkel egter verder wanneer Beimen aandring op 'n foto en Fifi na die plaas moet kom en moet poseer in die klere: so word die hele spel dus weer herhaal of re-enact in Freudiaanse terme. Net soos die vertelling van Toon Lourens die gegewe herhaal of dit weer voorstel.

Die poging van die twee ouer mans om die waarheid aan Beimen te openbaar, word deur Fifi geweier. Hiermee word sy emosionele betrokkenheid bevestig en dat hy nie vir Beimen wil beledig nie. Hy was ook bewus van Beimen se betrokkenheid en dat dit hom sou breek. 

Uiteindelik is dit weer oom Frik wat met 'n noodlottige voorstel kom, naamlik dat die niggie moet sterf. Hy sou selfs sorg vir die telegram; 'n vreemde inmenging gedagtig aan die feit dat Freddy/Fifi by die poskantoor gewerk het en dit self kon versend. Ironies genoeg sterf Freddy: hy pleeg selfmoord in die mondering asof hy hiermee die aandadigheid van die medespelers wil uitwys. 

Die verhaal eindig met 'n onoortuigende verontskuldiging wanneer die verteller die leser wil vra hoe hierdie tragedie sig kon afspeel aangesien hulle almal saam gejag en geswem het. Die leser egter is eerder oortuig van die verteller se gender-bewussyn en latente homoseksualiteit: net 'n ingeligte persoon kan so 'n wrede manipuleerder en medespeler wees.

Aan alles moet 'n einde kom 

Die tweede vertelling word gefokus op Freddy McTavish se waarneming van Die Hoek. Die leser wat alreeds die treurspel se einde meegemaak het, vind dan reeds die titel omineus. Ook skryf hy 'n brief - in Engels - wat sy outsiderskap stilisties beklemtoon. Waar die eerste weergawe in die eerstevertelling plaasvind, word hierdie verhaal vanuit die derdepersoon-perspektief aangebied.

Freddy se aard word goed deur die verteller uitgebeeld. Veral word Freddy as 'n briefskrywer geskets teenoor die aktiewe Beimen. Die ander karakters word ook waargeneem en Toon Lourens word verminderend as 'n "filosoof" beskryf. 

Die foto's wat Freddy van die landskap neem, is egter wit-en-swart en uit fokus wat 'n resultaat van sy melancholiese gemoedstoestand is. Ook die vriend wat aanvanklik beloof het om te kom kuier, daag nooit op nie. Hiermee word dan ook 'n implisiete verduideliking vir Freddy se betrokkenheid by Beimen gegee: omdat hy afgesluit is van kontak met eensgenote, raak hy betrokke by 'n onmoontlike situasie.

Sy aanvanklike kritiese distansie word opgehef wanneer hy nie meer skinder of skryf oor die boeremense nie. Hy word duidelik deel van die klein netwerk soos reeds beskryf deur Toon Lourens in die eerste afdeling. En, Freddy fokus ook op die bloedstollende en grensoorskrydende verhale wat die mense in die gemeenskap vertel, bykans as 'n onbewustelike premonisie van sy eie ondergang. 

Ofskoon hy die ballingskap vrugbaar bestee deur te teken en Dickens te lees, word die volgende uitspraak gemaak: "Maar daar was aande, veral oor die naweke, wat hulle nie laat inbreek het nie; aande waarop die emosie 'n ander fokus wou hê as boeke; aande waarop hy verlate was, en mense wou hê, of beter gesê: een bepaalde mens. Maar dít het hy te laat besef" (1990, 137). Die verteller of stem is dus bewus van die voortstuwende ramp wat die leser alreeds vanuit Toon Lourens se perspektief aantref.

Ook word die tersaaklike gender-aanwysing vir die leser gegee oor Freddy se seksualiteit: "Hy kom mooi uitgevul uit die kamer uit, met rooi lippe en wange, en sy strooigeel hare saamgevat in 'n bolla; 'n effens vulgêre vrou miskien, maar met 'n plus-kwaliteit wat nie te ontken is nie" (138). Die personale verteller is eweneens bewus van die ontluikende homoseksualiteit in Freddy se persoonlikheid en die feit dat die omstanders van hierdie insident 'n grap maak. Die werklike behoefte van Freddy aan Beimen en omgekeerd reduseer hulle tot 'n groteske grap omdat 'n gender-afwyking binne die boere-verwysingsraamwerk onaanvaarbaar en ondenkbaar is. Slegs as dit paradeer as grap of uitgespeel word as 'n sirkus kan dit "hanteer" word.

Beimen se behoefte om verdere kontak in die vorm van briewe met die niggie te hou, word ook hier beklemtoon. Dit is egter Freddy wat die briewe namens Beimen moet skryf aan die niggie - omdat Beimen nie die ware identiteit van Freddy besef nie. In verhale van transvestiete en fopdossers speel die rol van die ware identiteit en ander karakters se blindheid om waarheid van spel te kan onderskei, 'n belangrike rol: vide The crying game in hierdie verband. Die hele verhaal wentel om hierdie blindekol van Beimen.

Die verlange na kontak word aanvanklik deur middel van briewe besweer; later is daar ook 'n behoefte aan foto's: 'n ironie dat die geliefde net deur representasie gevind kan word. Wanneer Freddy dan poseer vir 'n foto is die medespelers onthuts dat die spel nog voortduur - waarskynlik omdat hulle nie verder kon afloer nie, maar ook omdat die grense van die grap sodoende oorskry word: dit mag nou 'n werklike emosionele verbintenis word.

Freddy vrees Beimen se vergeldingsdrif: daarom die voorstel dat die niggie moet verongeluk, trou of buiteland toe gaan. En ironies genoeg is dit presies wat met die niggie gebeur: met sorg asof vir 'n huwelik word Let se rok aangetrek en die selfmoorddaad is dan 'n huwelik en 'n binnetrede van die mees ekstreme buiteland, te wete die dood. So tref Beimen, die "huweliksmaat", sy geliefde aan. 

Die boodskap van die tweede perspektief is dat slegs binne die domein van die dood die liefdesafwyking geduld kan word waarmee klassieke tekste soos Tristan en Isolde geaktiveer word.

En hadde de liefde I 

In die derde vertelling word daar personaal gefokus op Beimen Botes se waarnemings van die insident. Dit blyk dat hy gemeenskap gehad het met Freddy en besef dat hy nie 'n vrou is nie. Hy wil terugkeer om te gaan kyk na wat gebeur het. Hiermee aktiveer Aucamp tekste soos Lot se vrou en Orpheus en Euridice: 'n psigologiese toestand van onmoontlikheid om die geliefde/droom/illusie ooit weer ongeskonde te kan besit.

Hy gaan slaap dan en droom nie van Genoveva nie, maar van die geskonde Let: die soektog na die Volmaakte Geliefde word gefnuik deur die binnetrede van Let wat die onvolmaakte simboliseer. Hierna gaan swem hy, wat as't ware 'n verdere afdaal in die onbewuste simboliseer.

Beimen Botes se skuldgevoelens en onvermoë om sy eie aard te aanvaar, is die fokus van hierdie vertelling. Hy ervaar konflikterende emosies en die grapmakers moet die blaam ervaar. Tog is dit duidelik dat hy voortgegaan het met die liefdesaksie selfs nadat hy Freddy se ware aard ontdek het. (Sy woede en teleurstelling het hy in die liggaam geledig, maar die leser sou kon byvoeg: teleurstelling met die ontdekking van sy ware aard.)

In sy rekonstruksie van die aand blyk dit dat sy soeke na liefde hom verblind het. In terugskoue besef hy dat hy mislei is deur die grapmakers, die lamplig en die mise-en scène. Ook besef hy dat Freddy sy onbeholpe gevoelens geleerd vertaal het aan die niggie.

Wanneer Freddy hierdie briewe aan die niggie geskryf het, het hy gelukkig gevoel. Hiermee word 'n subtiele aanduiding gegee van Beimen se homoseksualiteit en dat hy dit slegs kon aanvaar wanneer Freddy as vrou poseer het.

Hierom die teenstrydige emosies van homself seksueel wreek op Freddy en begeerte. In die slotparagraaf word hierdie interpretasie bevestig. Hy wil Freddy sien sonder sy vervalsing ("sonder smeersels en vals hare"), maar die onthulling van die werker dat Freddy vermink is, verhoed hom. 

En hadde de liefde II

Die slotvertelling fokus op die Van Onselens, en meer spesifiek, hul verminkte dogter, Let, se perspektief, aangebied vanuit 'n derdepersoon of personale perspektief, 'n vertelwyse wat intiem-onthullend is oor 'n karakter se diepste emosies. 

Let se ironiese aanslag, wat soms tot sinisme versuur, word hier beklemtoon. In bitter oomblikke sal sy dan ook sê dat sy haar as 'n clown kan verkoop. Hierdie uitspraak posisioneer haar reglynig teenoor Freddy: hy kan homself opmaak, terwyl sy reeds deur 'n geboortevlek geskend is. 

Haar medepligtigheid is dan duidelik. Weens 'n gevoel van onvervuldheid wil sy wraak neem op Beimen wat nie in haar belangstel nie en Freddy wat wel kan transformeer in 'n liefdesobjek waarin Beimen sou belangstel. Let daarenteen kan nie transformeer nie. Hierom doen sy mee aan die grap.

Haar wrewel jeens Beimen kom duidelik in hierdie perspektief na vore. Sy is 'n soort diensmaagd of dienende Martha vir hom (wat selfs aan sy klere ruik om iets heimliks van hom te kan besit). In 'n gedagtestroom dink sy: "Laat dit breek. Laat iets gebreek word, iemand of iets" (Wisselstroom, 1990, 145).

Haar teenstrydige emosies (enersyds liefde; andersyds verwyt en verbittering) maak van haar 'n ambivalente karakter binne hierdie drama. (Reeds haar naam Let dui ook op 'n lesbiese aard). Sy is negatief oor oom Frik en Toon Lourens en haar positiewe gevoelens jeens Freddy kom duidelik na vore. Hy is 'n vertroueling en gespreksgenoot. Maar slegs ten dele, omdat hy haar objek van begeerte se aandag trek. In Toon Lourens vind sy ook 'n bondgenoot, omdat hy voor Freddy se koms weer op Beimen se vriendskap kon aanspraak maak.

Let word ook as 'n vrou met manlike eienskappe getipeer in hierdie vertelling wanneer sy Freddy skeer. Hieruit kan ons dan aflei dat sy eweneens bewus is van ander gender-moontlikhede en sodoende die mans teenoor mekaar kan opstel. 

Wanneer Freddy uiteindelik selfmoord pleeg, is Let die praktiese persoon wat help om die lyk uit te lê, maar haar ambivalensie word benadruk deur die versugting dat dit liewers Beimen se lyf moes wees. Nie net die lyf wat sy seksueel begeer nie, maar die persoon wat sy dood wens.

Hierdie vernuftige vertelling werk met etlike sleutels ten einde die gender-spel vir die leser uit te werk:

In die eerste afdeling, 'n Grap is 'n grap word die vertelling rondom die raaisel gekonstrueer. In die tweede afdeling, Aan alles moet 'n einde kom, word daar verwys na foto's wat uit fokus is. Die derde afdeling, En hadde de liefde I word veral die onbewuste (die water en drome van Beimen) op die voorgrond geplaas, terwyl in die slotafdeling En hadde de liefde II, daar na die sirkus verwys word as 'n sentrale metafoor. 

Die vier verhale gee dan vier perspektiewe op 'n gebeurtenis wat rondom 'n gender-konstruksie gebou is, naamlik die van die transvestiet of cross-dresser. Die verhaal werk telkemale met die beginsel van uitstel of différance: 'n grap waarin die toehoorder die teiken is; 'n brief waarin emosies nie dadelik die ontvanger bereik nie; 'n foto wat 'n representasie van die werklike persoon is; 'n droom wat 'n begeerte of drang simbolies en dikwels verwronge na vore bring; 'n sirkus waarin mense soos dwerge of ander geskondenes 'n rol vertolk.

Hierdie uitstelproses word gerepresenteer in die vorm van 'n verhaal wat net 'n perspektief op of interpretasie van die gebeurde is.

In Derrideaanse terme, funksioneer hierdie vertelling rondom uitstel of différance: elke verhaal word verklaar in terme van 'n ander verhaal of signifikasie. In Lacaniaanse terme speel hierdie tragedie sig af omdat die wet van die vader oortree word. As die twee hoofrolspelers net voor die toeskouers die spel gespeel het, was die tragedie verhoed. Maar omdat die Wet van die Vader oortree word, loop alles skeef. Beimen is veronderstel om by 'n vrou betrokke te raak. Oom Frik en Tant Das staan vir hierdie orde, maar hulle geskonde dogter is vir hom onaanvaarbaar.

Toon Lourens, met suggesties van 'n implisiete belangstelling in Beimen, is op die reële vlak vir Beimen onaanvaarbaar. Beimen kan egter wel sy homoseksuele natuur erken wanneer 'n man vermom as 'n vrou tot hom toenadering soek. Wanneer die spel-verbintenis as onmoontlik uitgewys word, word die orde versteur. Die verhaal aktiveer ook die idee van die pharmakos of sondebok.

Iemand wat buite die orde bestaan maar wat bekend genoeg met die orde is sodat die offer genesing vir die gemeenskap kan bring. Derrida se herlesing ("Plato's Pharmacy" in Dissemination) van filosofie aktiveer hierdie onsekerhede wat betekenisse meebring. Freddy se selfmoord verlos almal van hul gender-ambivalensies en latente homoseksualiteit. 


*

Aucamp het – in navolging van Austen se Playing the game – nooit kompromieë met die heteronormatiewe wêreld aangegaan nie. Hy het die leefwyse van die homo uitgebeeld soos dit is. En sonder skroom. Koos Prinsloo en Johann de Lange kon dus die gegewe verder ontgin. Veral De Lange het op 'n uitsonderlike wyse in sy briljante Vreemder as fiksie die spanninge tussen Aucamp en Prinsloo kreatief opgelos. Hierom die interessante collage op die voorblad waar die drie gesigte één word. Oor hierdie "versoening" het ek uitgebreid geskryf (Die prosa van Johann de Lange: Die versplintering van die “ek”).

Aucamp se werk as baanbreker binne die gay-diskoers kan nog nie na waarde geskat word nie. En boonop het hy my die waarde van reis geleer: hoe dit 'n mens se lewe verander en verruim.

Bronne:

Hennie Aucamp. 1981. Volmink. Kaapstad: Tafelberg.
Hennie Aucamp. 1990. Wisselstroom. Homoërotiek in die Afrikaanse verhaalkuns - 'n bloemlesing. Kaapstad: Human & Rousseau.

Roger Austen. 1977. Playing the game. The homosexual novel in America. New York: The Bobbs Merrill Company, Inc.

Johann de Lange. 1996. Vreemder as fiksie. Kaapstad: Human & Rousseau.

Joan Hambidge. 2000. Gender-konstruksies in die Afrikaanse letterkunde: 'n Ondersoek in kultuurstudies, literêre teorie en kreatiewe skryfwerk. PhD, UK.